Johann Valentin Andreae - Ioannis Valentini Andreae ... vita ab ipso conscripta (Latin), 1849 by gnosisclassics

Ioannis Valentini Andreae ... vita ab ipso conscripta, ed. F.H. ... Johann Valentin Andreae

Digitized by

Google

IOANNIS VALENTINI ANDREAE THEOLOGI

WURTTEMBERGENSIS

VITA, AB IPSO CONSCRIPTA

EX AUTOGRAPHO,

IN BIBL.

GUELFERBYTANO RECOlNDITO,

ADSUMTIS CODD. STUTTGARTIANIS, SCHORNDORFIENSI, TUBJNGENSI, NUNC PRIMUM EDIDIT i

F. H.

RHEINWALD,

DR.

CUM 1C0NE ET CHIROGRAPH!) AN DIIEANO.

RKROLINI. APUI) IIERM. SCIIUI/IZIILM. 1849.

Digitized by

Google

Vorwort

Der

des Verlegers.

Professor Dr. Rheinwald

mehreren Jahren

Buches

besorgen

den Druck

und

hatte

liefs

bereits

vor

des vorliegenden

dazu

lateinische

Noten und Anmerkungen geschrieben, von denen bereits einige

Bogen gedruckt waren,

Geisteskrankheit

lich

eine

trat,

wodurch

als plOtz-

des Verfassers ein-

die Fortsetzung des

Drucks unter-

brochen wurde.

Das Gericht, welches

die

Vormundschaft

ftir

den Professor Rheinwald iibernomraen hat, gestattete

mir nun vorlaufig das Leben von Jo-

hann Valentin Andreae zu versenden,

welches

uigitizG

Vorwort des Verlegcrs

icb hiermit

dem Publikum

iibcrgebe,

mil deui

Versprechcn, dafs ich auch die Noteu und An-

merkungen

fertig

das vorliegende Berlin, im

drucken lassen werdc, sobald

Werk

einigc

Anerkennuug

findet.

Mai 1849.

Hermann

Schultze.

Digitized by

LIBER PRIMUS.

Fuerimne aliquando inter mortales, et quis homuncionum fuerim, scire, posteritatis fortasse parum refert, cum Dei beneficio vitae ration isque aliquando usum habuisse et a Christo Jesu ad meliorem vitam atque beatam aeternitatem revocatuui esse, interea sacrae et publicae rei pro sancti spiritus donario et

super

coeli

conductu, non defuisse,

terraeque beneticiis

nimis abunde

sit.

humanae sors

sit,

Caeteruni, ut

nera inter superstites

calamumve nacta

est, ita

quod majus,

extenuet;

vixisse,

quod ea memoriae

dum moram

aliquam post fu-

prout interprets linguaui

facit,

obnoxius, quod minus

imfltis in-

oraatum

fidem inveniat, sive amori

est.

extollat;

sive invidiae,

sive luxurians stilus sciens

volensque credulitati humanae imponat: plurimum interesse videtur, ne ea res vel innocentiae cujus-

quam

fraudi sit,

recte secusque

vel culpae blandiatur,

facti,

(si

potiusque

quid recordatione dignum

est) genuina recitatio prostet.

Cum

etiara diversae

religionis odium, aut causae disparatae studium, turn

uigiti

Liber

1586-1614.

privatarom etiam simultatum sensus, onini etiam ex-

quantum hinc

cellentiori virttiti sic officiat, ut dis

quisque

dendum

tantum vituporii

lau-

utri cre-

illinc ferat,

baud absurde dubitaveris, nialisque

tutius,

Deo

judicium de homine suspendere, atque adeo

arbitrium relinquere, quam ab alieno aflectu pendere.

Haec res odium

fecit,

mentari

quod nonnulli

candidam

sibi recte conscii,

indulgentiam vitae suae stamen com-

citra

mentis

suae

explicationem

animum induxerint, veriti ne alieno penicillo multum sibi dissimiles exprimerentur, ant ab ea parte, quam abhorruissent, laudati, aut quam studiose secuti fuissent, alieni habiti, forpost se relinquere in

etiam

tasse stili

nulla

mercimonium

nendi.

penitius

Mihi vero ut

persuasit.

tale

Nempe cum

ut permultis

solet,

cogniti,

ad venalis

famae streperae forum expo-

quid auderem, alia ratio

mihi vita prope omnis non, alveo

recto

profluxerit,

sed

interdum ex-

sinuosis flexibus hinc illincque acta,

undans, interdum desidens, nunc clarior, nunc turbida producta

sit,

visum

est

operae pretium

homuncionis fabula, ab omni affectus aliena, fide

bona

unius

et eloquii fuco

germana exhiberetur.

Ubi non

laudes et vituperium citra meritum congererentur, nec

rem publicam

etiam inagni in retur, sed vitae

cum

omni parte miserae imago tot

officii

memoria

sanci-

brevis, turn lubricae atque ab lectori objiceretur,

ambages, vices, aestus, turn obstacula,

ubi

injurias,

calumnias, insidias, praeter sudores, angores, mor-

bos

et tristes

casus

intueri,

miserari

cum suae

digitized

Google

Praefatio.

diario conferre quisque possit,

peregrinationis

mirari Dei opetn,

qua absque

fiJamentum neutiquam

sed

pensile hoc

sit

duraturum, sed ad singulos

rupturum videatur.

turbines

Accessit,

quod cum

studiorumque meorum rationes, qui penitius noverant, lis facile probaverim, qui ignari et ab

vitae

vel aegra

alieno judicio

mente penduli, plurimum

insectati fuerint, praeterea animi, linguae atque ju-

mea, multos pupugerit, adeo ut non-

dicii libertas

nullis

nec religionis, quam ab omni

vita professus

ingenue sum, atque porro profitebor, Lutheranae, fidem fecerim, ac sub aemulationum cavillationum et

lituerim,

ilia

intemperies post

mihi corporc imbecilli et

qui

suspicionum,

simultatum fasce obrutus, diu de-

obitum meum,

afflicto

quotidie ob-

versatur, majores vires aususve sumat, et innocentibus et

cineribus insultet, id debere progeniei meae,

fidis

amicis mihi visus

meae

sum, ut incorruptae

velut supremae tabulae

apud ipsos deponerentur, quibus vel os quodvis malignum obstruant, et ab injuria innoxios manes vindicent, et

fidei

vitae

vel imperitos rerum, atque

adeo credulitate circum-

ventos melius erudiant, omnino vero, avita

paternaque religione

me neque ab

virtute

degenerem,

neque familiae meae qualicunque indecorum neque etiam

rei

christianae

prorsus

inutilem

fuisse

te-

stentur.

Si tamen

infra

spem

exilia et

minutiora subinde

occurrant, aequanimus lector ex hoc aestimabit, viri

amplae

rei,

non

ant praeclarae eruditionis, vel gen-

Digitized by

Google

Liber

1586

â&#x20AC;&#x201D; 1614.

non itineris longinqui et monstrosi relationem, non rerum memorabilium congeriem proiuitti quamvis, si multorum sonoris insignioris

tis

panegyricuni

elogiis phaleras et verboruni

ania sceleta passim

pompam

subtrahas, in-

sed hominis plebeji

invenias,

atque obscuri, turn ingenii obtusions stamen expliquern paupertas

cari,

vor exceperit, subsidium

aluerit,

exegerit,

exterorum

fa-

adversans rotarit, studiorum

calumnia depresserit, amicitia suf-

hypo crisis

fulserit,

domo

fort una

candor animarit,

fastidierit,

la-

bor exercuerit, conscientia coercuerit, libertas commendarit, tranquillitas saturarit, corpusculum onerarit,

indoles sublevarit, aula erexerit, ecclesia rece-

perit,

Deus

protexerit, Christus accenderit, spiritus

sanctus conduxerit, res Christiana adhibuerit,

mun-

dus proscripserit, coelum adoptarit, quibus vita mea ponderibus librata

nomm,

suis,

quae Deus

eo provecta

indulgenter

nec malorum, quibus paterne

sit,

ut nec bo-

contulit,

pudere,

castigavit, poenitere,

potius divinum consilium, quo per ambages suas recta ducit et conculcando extollit, scilicet per mortem ad vitam veriorem perducit, aestimare atque

pleno ore extol] ere causa

simplici

sit

necessum.

nunc

satis,

vitae

Sed praelogii in meae narrationem

et bono audiamus, quae sic habet. Johannes Valentinus Andreae natus sum Herren-

ex vero

bergae clesiae

Wiirtembergicae, parentibus, Johanne, ec-

ibi

pastore

Jacobi theologi

filio

et 2

vicinarum

superintendente,

Jacobi nepote

pronepote, Stephani abnepote,

Stephani

Maria Moseri/i,

Praeceptores.

lnfantia.

Valentini

quondam ibidem

praefecti

5 Baltliasari

filia,

anno

nepte, Balthasari pronepte, Balthasari abnepte, a Christo uato 1586. 17. Augiisti, intra

6. et 7.

ho-

ram matutinam, in aedibus parochial bus baptizatu* eodem die a M. Matthia Hafenreffero ecclesiae turn i

Michaele Sclinaiblin Sena-

diacono, susceptoribus tore et Agnete,

vidua Johannis Neuferi

dam cellarii. Primam infantiam non

nisi

runs

habui,

afflictissimam

quon-

ibi

adeo ut

pedes primum erigerer,

quam

etiam valetudinis tenuitatem omni vita toleravi, in-

genio

interim

sagaci

festivo,

amicis voluptati essoin,

propinquis et

maxime vero Nobili

plissimo Dn. Burckhardo ab Anweil, superiori ejus loci

praefecto

summi

Ludo-

dicasterii praesidi;

vico Neufero, matris sororio aliisque, sed quae res

pene exitium puero

attulit.

Cum

enim

forte in hor-

reo cujusdam civisfoeno, quod inferebatur, injectus

obdormivissem pertransivit, vavit.

plaustrum

collega,

deauratum pater

quadrigis iUaesum

Literarum rudimenta a Michaele Beumlero

accepi viro optimo, ptoris

cum

Deique unius potentia incolumem serJacobi Dinckelaggeri praece-

mnemosynon cumque A. 1591. 24. July

a quo teneri amoris

nummum

Abbatiae

tuli,

Regii

fontis

praeficeretur

illuc

sum reperique praeceptores idoneos M. Jacobum Schroppium et M. Franciscum etiam

translatus

Rebstockium, inde mutata scholae

gium Oswaldum;

demumque

M. Georomni schola

facie

ablata

Digitized by

VjOOQle

Liber

licem Roesch et M.

1586-1614.

Andream Fabri, qui omnes et Interim cum

singuli in^ustria et fide officium fecere.

varik

m orb is

derio

Johannem Mollerum

pater impeteretur, medicae opis desi-

quorum opera cum turn instituendis

filiis

maxima

tamen

industria praestitit,

praeceptoribus plurimum

non

potest,

quantum

gistrum discriminis

studiosos

conduxit,

praeparandis medicamentis,

uteretur,

fide probavere, posterius

Johannem Hartigium,

utriusque medicinae

Silesios,

inter

sit.

utrumque sane bona hie,

quam

felicissime

cui etiam prae aliis

debere profiteor.

Dici

aptum ineptumque ma-

Brevior

fuit Hartigii insti-

omnem

aetatem durabilis;

tute, sed exquisita et in

aliorum verius pro conscientia

quam

scientia.

Qui-

bus nequaquam hoc exprobratum velim, omni gratitudine

mea

dignissimis, saltern conqueri,

non mul-

torum, sed oppido paucorum esse pueritiam formare

quae tamen res promiscue ac vLx

et erudire,

imperitissimis concreditur.

rum

nisi

Hinc temporis, impensa-

plagarum maximum dispendium, ut

nisi

per

se ingenium velut ex coeno emergat, impeditum se

potius

quam extractum asseverare

possit.

De me

nescio quid pronunciem, sane remorarum impatien-

tia

sponte

vii

tis

historicis

dedi lectioni Frischlini,

Erasmi, Li-

cosmographiae Miinsteri, quorum delinimenstili

intelligentiam penetravi, ausus

primum, dein sine cortice natare, 4 lutationi me immergere ).

Tandem

inclinata patris valetudine,

meo

plurimae vo-

cum

concio-

nandi laboribus sublevandus esset, Johannem Hub-

Digitized by

Googl

Obitus patris.

Condiscipuli.

Remlingensem Francum adhibuit filiorumque studiis aduiovit, donee anno 1601. 9. Aug. hydrope ad Deutn evocaretur, cujus exuviae in Mo-

nerum

teniplo

nasterii

depositae quiescuut,

cum

vixisset

annos 47. m. 3. dies 7, et ministerio ecclesiastico 25. annos magna cum Jaude esset defunctus. Inter haec tyrocinia literarum animum ad mechanics, mathematica et historica sive Michael is Beureri, quon-

dam coenobii inclinatione,

conventualis instigatu, sive

sive

naturae

(ex quibus Johannes

artiheum

Krezmaier alter patriae nostrae Archimedes, et Wilhelmus Meurer organopaeus, facile eminuere) frequenti contubernio diverti, socio Job. Baltasaro FeMichaelis fabricae

selio,

ferrariae inspectors

quern vivum ardenter dilexi et puerili

epitaphio ornavi.

filio,

mortuum 27. Oct. 1604.

Sed

reliquorum soda-

lium Johannis Martini Eisengreinii, Johannis et Ja cobi

Bestlinorum, Hectoris Horckaemeri, Johannis

Ulrici Nicolai, Georgii Kneulii, ('hristophori et Mi-

chaelis

Daurii, Johannis Leonhanli Feselii, Jacobi

Wannenwetschii, Thomae Schlofsbergeri et lsaaci

Muese, Laurentii

werseck

et Davidis Steudlini

reticere

nolui.

Abrahami

Nestelii, Philippi a

nomina

Sper-

memoriam

Translatus Tubingam inclementis-

sima hyeme, iterum ab ingenti periculo parum abfui,

quod cum

frigus

ferre

nequivissem,

currum

pone secutus eundemque post fatigationem insiliens, utrumque crus rotae immittens vertente ea misere tortus, ac

jam confringendus,

subita ac coelesti ope,

objecto sc. saxo, servatus fuerim, cujus vestigium

Digitized by

Google

Liber

1586-1614.

cum

vita haerebit. Tubingae quos Professores atque vere lumina literaria repererim, recitare fortasse non indignum est. Fuere autem Stephanus Gerlachius & ), procancellarius, Matthias Hafenrefferus *),

Sigwartus

Andreas Osiander fer

Joannes Georgius

quibus paulo post accessit

theologi,

cancellarius et Michael Schae-

Jure consult!: Johann. Hochmannus

colaus Varenbiilerus

Johann. Halbritter vid Magetrus

)

Ni-

°),

Andreas Laubmaier

1 ,

Johann. Harpprecht

Henricus Bocer

Da-

quibus par1

tim defunctis successere Joh. Valentinus Neuffer

Andreas Baier

)

), 1

Christophorus Besoldus

Medici: Andreas Planerus

°),

Daniel Moeglingus

)

Sebastianus Blofsius 22 ), quos secuti Joh. Faber 23 ) et Johann. Jacob. Haug 24 ). Liberalium aret

tium doctores: Martinus Crusius 26 ), Georg. Burck-

ardus

Erhardus Cellius 27 ), Vitus Miillerus

*),

Michael Maestlinus

2 9 ),

ricus Wellingius et Beringerus 33 )

Michael Zieglerus

Caspar Bucherus

succedanei:

3 2

Albertus

°),

2 8 ),

Hen-

Michael

Kuon ac

Zacharias Schaeffer 34 ) et Eusebius Stetter

*).

In hac prima academia raea prudenti consilio Georgii

Burckardi, ne quid praecocius exilirem, disci-

pi inae et

curae Henrici Wellingii, Casparis Bucheri

Erhardi Cellii traditus sum, virorum dUigentia et

amore in me ac fratres certantium^ sociis Georgio Krumpein, Philippo Eppich, Rudolpho Rieppio, N. Beccero

N. Rieckero.

quibus

cum

dimissus

essem, successerunt ipse Burckardus, Michael Zieg-

Digitized by

Google

Doctor es.

Academia.

Commilitones.

lerus, Martinus Crusius, ac paulo post Vitus Miillerus,

Michael Maestlinus

Andreas PJanerus

quo-

;

rum omnium industriae et fidei, quicquid sum, debeo. Privatam opem contulit: Balthasarus Plieningerus, nunc sororius, ut quae ingenii captum excederent, ipse explicaret, cujus conductu disciplinae, ut solet,

absolutae ac delibatae sunt.

Primam laurum

Cellius,

alteram Miillerus imposuit, illam 1603. 12. Sept. 36 20, hanc 1605. 6. Febr. )

quos nominare Primi honoris

Bidembachius

cum 34

cum

competitoribus,

libet. :

Joh. Georg. Gerlachius, Wilhelmus

post

Joh. Georg. Bohs, Gottfrid

Junius, Antonius Cuccuellus, Joh. Georg Algeer,

Adam Schnur-

Christoph Straufs, Georg Mailand, niius,

Michael Pfalhammer, Joh. Ulricus Rucker, Ja-

cobus a Grab, Lucas Schuler, Ahasverus Wollprett, Melchior Waerter, Caspar Fridericus, Samuel Brust, Johan. Lieb, Matthaeus Negeliu

Bonaker

fuere.

Secundi vero:

Otto Henricus

Exul Rumpfius,

Ludovicus Schopff, Martinus Bohemus, Jacobus a Grab, Joh. Ludovicus Moegling, inde post stoff

Chri-

Mack, Johann Ulricus Thumm, Georg Henricus Johann Daubenschmid,

Liebler, Matthaeus Schroettlin,

Johann Georg Genth, Daniel Schroettlin, Joh. Jacob Weidner, Christoff Straufs, Jeremias Pistorius, Georgius Negelin, Joh. Lieb, Joh. Ulricus Wolffart, Jac.

Heistung, Philipp Lutz, Johann Wolfgang Schwenck,

Lucas Schuler, Wilhelm Algeer, Johann Lilienfein,

Johann Kiirner, Joachim Keller, Jacob Faber, Elias Schiccart, Samuel Brust, Johann Laitenberger, Wen-

Digitized by

Google

Liber

1586

â&#x20AC;&#x201D; 1614. Wid-

delinus Vogel, Joh. Jacob Binder, Sebastian

mann et Ahasverus Wollprett Jam a secundo et tertio post

millesimuin sexcen-

tesimum coeperam aliquid exercendi ingenii ergo pangere, cujus facile prima fuere Esther et Hyacinthus 37 ), comoediae ad aeraulationem Anglicorum hi-

strionum juvenili ausu factae, e quibus posterior,

quae mihi

reliqua

est,

pro aetate non

Secuta sunt Veneris detestatio

bus dialogis stea,

Lachrymae

tri-

ob infelicem, de quo po-

satis prolixis,

casum meum expressae, quae

rierunt.

displicet.

invito

pe-

Superfuerunt e contra Nuptiae Chymicae,

cum monstrorum foecundo explicatum, plane

sorum prodat.

foetu, ludibrium, quod

aestimatum

mireris a nonnullis

futile

subtili indagine

quod inanitatem curio-

Invenio etiam in chartis meis

titu-

los Julii, sivc Politiae libros tres, Judicium astro-

logicum contra astrologiam, interierint,

quid

Iter,

sed quod dudtim

consignarim, non mcmini.

iis

At-

que haec scriptionum praeludia fuere, quibus iliam variae lectionis ingurgitationem exoneravi.

privatae

familiaritatis

commilttones

Bidembachius

socii Gerlachius,

Boh emus, Moeglingus, ac dreae, Jacobus

Caeterum studiornm

Junius, Rumpftus

praeterea Eberhardus

Georgius

fenrefferus, Erhardus Artner,

Schiitzii,

An-

Samuel Ha-

Heinricus Kuon, Si-

gismundus Rhat, Johann Conradus Machtolph, Matalii

fuere, sed praecipui studiorum

morum

innocentia Burckardus et Mar-

thaeus Hiller et sedulitate et

tinus Riimmelini,

quos mater mea

ut probi

exem-

Digitized by

Google

Primi pli

Socii.

libri.

sodales et sponte invitavit,

versaremur, sedulo hortata

est,

nos

tit

quo

iis

con-

consilio per-

fecit, ne toto hoc studiorum sexennio vel una mensura a nobis extra aedes suas cum sociis

vini

suis

exhauriretur, sed frugali uierenda libenter acquies-

ceremus.

qua

bera,

Actum

praeter Frischlini

ligata,

omnia sedulo evolvi)

tem, Caesaris et Salustii leporem iis

immisi, plu-

abreptus et liberali voluptate delibu-

Inde in Lipsii 38 ) acrimoniam fortuito

tus.

cujus quicquid

unquam

nescio annon

voravi,

usu, ut

emicuit,

Senecae

bus,

aestimatiouem

et nobiliora alia Bel-

et Galliae ingenia.

Jovius,

seriam phi-

Tacitique

Lambinus, Scaligeri, Heinsius gii,

hoc tamen

corruptela,

stili

incidi,

aviditate de-

Successere Brissonius, Turnebus,

duxerit.

Italiae

magna

antiquitatis cognitionetn

losophiam, turn

manu

li-

Erasmi

in Ciceronis majestatem, Livii floridita-

facilitateâ&#x201E;˘,

rimum ab

(cujus qua

Guicciardinus

historicis Bern-

ex poetis

Sigonius;

post Plautum, nimis tritum, quicquid vel prisca vel recentior aetas ingeniosi protulit, eo affectu et imut poetam factum non esse, mirum sit; his superimposui Zvvingeri 39 ) Theatrum, cum methodi

petu,

exquisita ratione turn infinita varietate historica im-

pendio dilectum, Ita

eniin

terdiu

quo multum

tempus diviseram, ut

olei est

insumptum.

artiuni disciplinis inâ&#x20AC;&#x201D;

incumberem. autorum vero

lectioni proftm-

dae noctis lucubrationes adderem, qua intemperie eflfeci,

uiolestiam

visus

aciem hebetarim,

mihi conciliarim

fidae

insomniae

memoriae

te-

uigiiiz

Liber

1586-1614.

Hinc disciplinarum

uacitatem labefactarim.

non longe

sodalibus

irnpar

peritia

rerum cogni-

factus,

quae res promovit, ut im-

tione multos anteverti,

matura prope aetate juventutis informatio mihi cre-

Primus discipulorum

deretur.

rissimi illius viri,

beck nis

Additi sunt Johan.

affinis.

Marcus Neufferi, Johan. Cunrad Brott-

Johan. Erhardt Eckhardt, in cujus pater-

aedibus aliquandiu convictus mihi

Leonhardus Essichius

Daniel Widt, cla-

Franc. Rudolphi Ingoltii, Argen-

toratensium Triumviri, Ulricus

fuit

rei

conciliatus.

fuit,

et Joh.

Nullus

horum

ornatum emersit, sive mea, sive

literariae

sua, sive suorum culpa.

Interea mihi et matris 40 )

oeconomiam sublevare (nam

ultra centenos flore-

nos salarium nondum vicennis accipiebam) pariter ac sodaHtium vitare,

discere, ita

plurimum

stituente

docendo quotidie

profecit.

Quicquid succisivi

datum

est,

mea

familia supra

nunquam

satis.

sive

Hbrorum,

theca supra

instru-

sive

sive privatae informatio-

nis, cui accessit Christophori Besoldi

humanitas

sed nuspiam

Suppeditavit etiam plurima Maest-

notae celebritatis niathematicus

mentorum, lis

ma-

et in-

omnes mortales prae-

clare merito, de cujus laudibus alibi,

linus

fuit,

conciliante

Davide Magetro, consummatissimi ingenii

viro et de

otium

oculis inspectorum versari ut Jicuit,

elegantiis

thematicis

turn

inexhausta beneficentia

et incredibi-

cum

biblio-

privatam sortem instructissima,

cujus

me singula merita omnem ineam commendationem excedunt. Nec praetermittendus est Johannes in

Digitized by

Mathesees

Lindanus, Belga, ex in

iis

quinque linguarum

dum

vir

peritia

meo

in soli turn,

religio-

historica cogni-

quicquid visu

aere minime coemen-

erat cominodato accepi.

teliuni

orthodoxae

cujus ÂŁ bibliopolio,

tione insignis,

audituque

qui Albani immanitate pulsi

Germaniam secesserunt,

nis,

studium

et ling, exter.

turn praeter

Or-

Mercatorem, Theatrum urbium, Opus Ge-

nealogicum Henningii, Trophaea Belgica, Indicas navigationes

pompam

facta

Merula,

Metellus

quibus

vivus interpres et commentator

ille

adfuit, irreparabili satis

volu-

aevi ac orbis nostri descriptors inno-

consimiles tuere,

Meteranus,

hujusmodi

mina, Thuanus,

meo damno

mature ereptus

cum jam

instinctu,

citius mihi, etsi sibi

coelo redditus.

Ejusdem

superioribus annis in conver-

tendis Sadoleti Consolatione, Philippi Nicolai Spe-

Excidio Hierosolymitano et

culo aeternae laetitiae, nonnullis

aliis

periculum fecissem, Speculum tragi-

cum, Admiranda Neapolitanos ,

Lipsii,

Jus

lenses praeter alia transtuli, torporis vitamine,

praeparatione.

Belgici,

Reges

Comites Tiro-

nullo alio usu sane

ad earn qua totus flagrabam

foras excurrendi cupidinem, et

belli

Electores Saxoniae,

Quo

maturiore instructione

etiam

consilio

linguarum

exoticarum studium praemisi, haud exiguo, quod post expertus sum, impensarum et temporis compendio.

Dum

ita

flagranti

gratia

apud cunctos prope

academiae proceres essem, Osiandro, HafenreflFero, Mag^iro, Zieglero primis motoribus dentibus,

liberali

me propen-

insuper stipendio adjutus,

atra

uigitiz

Liber

1586-1614.

qnaedam tempestas me propemodum evertit. Nam (ut ne a somniis quidem abstineam) memini visam mihi dormienti piceam nubem ad inferiora sese demittentem

aedium

fenestras

radentem,

transitu

quarum una aperta frustum abstraxerim gelidum admodum, cujus horrore evigilarim. Nec diu ab,

eventus.

fuit

Erant N. Heusser Austrius, Sigismundus Rhat nonnulli et

qui

alii,

insolentes

haud

dubie

scoenitas

Veneres

temporis nimis

illius

frequentes

petulantius

luderent,

insontes

implicarent.

Ea ob-

etiam

mecum communicata

et mihi fuit

insontes

atque poenae.

mox

detecta fraudi

Urgebat sive sontes sive

Matthaei Entzlini juris

nostrae patriae turn Seiani justa

satis

periti,

indignatio

sed

et au-

toritas domestioi pudoris exprobratione irritati.

Ex-

omnium maxime vilui. studio me dederam condu-

inde ego vilior habitus mihi

Jam

sacro

theologiae

ctore Michaele Schaeffero, exactae eruditionis et singularis plausus

theologo.

Jam sermones publicos

habueram primum Saxowilae

)

in sororii Plienin-

geri patria, dein Hermaringae 42 )

apud Felicem Roe-

schium, pueritiae praeceptorem caudidissimum, frequentiores postea

Derendingae mate.

etiam

idque

Poteramque

circa

Facultatis

solitis

Tubingam inprimis theologicae

diplo-

gradibus ascendere,

ma-

sive

sponte

ab-

num

quibusque bonis porrigentibus

sors

mea

sed

sive rei indignitas expulit.

Itaque vitae dicatis, secessi

studiorumque subsidiis 43 )

Argentoratum comite Christophoro

Digitized by

Google

Theologiae tirocinia.

Itinera.

WeUingio, usus convictu Adami Volcii, ventutis

bonae memoriae

sum Johan. Pappi 44 )

Celebris

theologi benevolen-

tiam, paternae avitaeque amicitiae

Inde

domum

sum tempus

rediens, ac

literariae ju-

Hie expertus

magistri.

non immemorem.

Badam (quae sub

straeque confession! access erat) transiens, inter eos

id ip-

Illustr. principi Georgio Friderico no-

nomen

qui plantandae religioni operam locarent,

Durlaci dedi nec locum obtinui.

num Belgam meum

vita

Reversus Linda-

functum amare luxi, nec

minus quod cum ipso Francofurtum iter destinaveram, persecutus sum. Heidelbergae aliquantisper substiti.

Francofurto (cujus nundinis autumnalibus

cum MoguntiNemetenses per occasionem, non

intereram) et Hassiacis oris revocatus,

nos, Vangiones

parum

salubri mihi tot

annorum

valetudinario aeris

mutatione, et corporis languidioris motu, invisis-

sem, novae paedagogiae implicitus sum. Andreas Herwartus Esslingensis, quam operam generosi baronis Georgii Andreae Catianeri, (ex illis qui olim Croatiae Dynastiam tenebant oriundi, Vigauni domini)

ftliis

addixerat, in succedaneum deponere sa-

tagebat, quern

Sebastianus Heschius consobri-

nus ex Herwarti familiaritate

substituit.

Veni ergo A. 1607 sub anni finemLavingam, quondam nobilem Palatinatus snperioris scholam, sed jam haud parum inclinatam

et disciplina

laxam, ubi jam

Georg. Balthasar filiorum maximus substiterat, opti-

mae indolis et summae modestiae juvenis. Rectorem feperi Georgium Cleminium juris peritum, pro-

Digitized by

Google

Liber

1586-1614.

ÂŤ

fessores theologos Philippum Heilbronnerum 45 ) et Georgium Zeaemannum 46 ), disciplinarum Blos-

sium, Orteliuiu, Cellarium, Hiilzamerum.

commodus ab

Convictus

integerrimo sene Heilbronnero, amico

avito et paterno

datus est, cujus etiam occasione

bibliotheca Palatina satis instructa patuit. Habitatio cum Davide Brentelio 47 ) pictore et senatore ad-

modum

candido

Lautum mihi stipendium

fuit.

as-

signatum est, centum quippe philippicorum , prae-

minus

ter liberalem victum, sed

consultum

dam

;

incidi

enim

studiis et

moribus

in corruptores, privatos

quos-

praeceptores , qui et suis alumnis et mihi per-

magno

niciem

Cumque

conciliabant.

Majus

lingenses Jesuitae

frequenter commeassent, amicitiam

simulabant, puduit.

post

alii

quandam

sed cujus lubricitatis

Scriptioni

in confinio Dil-

Heissius et

lectionem

mox

ad nos civilein

taeduit et

parum datum,

cujus exequias principis Friderici Wiirtemb., Nobilitatis

et eruditionis

dueJlum 48 ), et libellum suppli-

cem pro impetranda functione ecclesiastica bene longum, et Veritatem religionis cliristianae per compendium comprehendentem memoria utcumque teneo. Cumque preces meae frustra fufssent, immo ,

desperare de loco in patria obtinendo juberer, coepi paulatim theologiae

studium remittere et de rau-

tando vitae genere cogitare.

Profuit tamen postea

banc insolentem repulsam exbibere, ne mea sponte leviter desiliisse a

cum Lavingae habui

primo proposito crederer. Ami-

aliis privatum post Herwartum Jacobum Winterum typographum conterra-

prae

Digitized by

Google

Augurium Heilbrunneri.

Itinera.

neum, nec quicquam praeter sedulam institutionem

quam

reeitatione difficile

boni

correctione dignius

est

professores

Hyems

frigore

Donawerda

notabilis fuit,

opponebant,

intentissimo

me Labacum

patronus Catianems ad se

domi

armis

li-

cum

Caraiolae,

probaret,

experientia

strictiore

iter

evocavit,

meae complexion! videre-

difficilius

dissuadente insuper

tur,

arboretorum noxa

turn Bavari

Hujus periculi sive metu sive occasione

fuimus.

quod

necquicquam raodum tenere.

eujus nos spectatores

bertate et religione excidit,

adeo

ibi egi,

cui

lapsante discipJina,

Herwarto

ipso

repu-

gnantibus, quibus obsequi fas erat meis, cessi functioni

pari, Philippo et

Jacobo Heilbrunneris, una pilento Hie cum utrisque vale dicerem

traductus concessi. et

pro favore

dicerem,

cum avo

Nec

oportet te crescere,

abFuit vero tanti viri augurium,

me non

paulo post mortalitatem exuisset, in

ecclesia

mi juvenis, repeto, collatam

minni

cedo

tibi

vale

quod olim Johannes de Chrime autem nunc plane ominor, 'et ut ratum sit,

adoro.

decoro

annis

paternisque

benedictionem

et avi tui

ac bona fide

gravem ,

par

vestigiis

reddo,

impendenti

et sit

in-

Idem nunc,

Dei loco reposito.

tempestati accedentem ris

quondam

addidit,

sto vaticinatus est:

cum

tuo, inquit,

qua solebat humanitate optima quae-

ille

que precatus minui, de

agerem, Jacobus pro se

gratias

Fratre locutus:

Deum

theologorum fratrum

Esslingam a nobili

me cum

ecclesiae

crescere te et avi-

sedibus

inhaerere

2 -

uigiti

Liber

1586-1614.

a#imo opto, atque ominis haud vani spein ex fra tris mei commendattone et indolis tuae indicio conQuod citra jactantiae sensuni ob viri in eccipio. clesia

Dei praestantis memoriam reticere non debui.

Post Tubingae redditus, vitae

conditione

sustentandae

etsi opinia

dejectus,

non

defuit

tamen sub

Dei providentia amicorum favor, qui duorum no-

Truchsessiorum

Milium

Hoefingen

Burckardi institutionem conciliaverant

Henrici ,

mo-

Joh. Conradus, Crespachii Dominus, vir prisci

Tubingae suis aedibus alebat, pa-

ris et Hbertatis,

ter

quos avus

Johannes qui Hoefingae degebat, per inter valla

Andreas Osiander cancellarius autoritate &ua dirigebat. Hie: perbiennium substiti, victu tanturn absque oinni stipendio contentus, caetera mihi visebat,

absque

niatris iiupensis,

Nam

ingenio et labore prospi-

quo maternis aedibus egressns sum, toto novennio non nisi 50 florenorum impendio meis consiiti, de quibus postea 20 refudi. Itaqne ciens.

parandum sudore arduis precibus ii

fuit,

vigiliis,

quod

intelUgant, quibus a patrimonio

Fuit a[utem] post Magetrum neficus Henricus Wellingius

Moserina

affinis,

omnium

sed

raaxiiue

erat necesse, id nescio an

qui singula

omnia sunt

parata.

me admodum

ex conjuge stili

be-

sua Eva

exercitia,

quae

facile effiindebani, ftoreno redemit, sive lis deLecta-

retur,

sive

misereretur mei.

Hujus etiam sugge-

commentus sum ideam bonae institutionis sub fictitia Theodosi historia, libris duobus prolixioribus, inventione, ni mihi bland ior, non invenusta

stione

Digitized by

Google

Commoratur Tubingae. et

quae

nisi interiisset,

Idea b. instlt

onmes meos juveniles coSed luallem omnia mea

natus raeo judicio anteiret. obliterata

quam plura cum

que et plura nihil

illius

doleo.

invidia prostare.

Ita-

temporis schediasmata periisse

hoc vitae gonere

amicos novos

nactus Job. Balthasarum Moseruin, Job. Bernhardt

Unfridum, Job. Becbtoldiim

Polycarpum Lyserum,

Job. Martinum Rauscherum, Eberbardum Cleminium,

Anton iu in Varenbiilerum, Antonium Frey et favitores: Thomam Lansium, Antonium Winterum, Zachariam Scbaeferum, iis sub literario commercio vitam nunquam molestia carentem condivi. Matthaeum etiam Loescbium horologiopoeum Christopborum Scbnierlin aurifabrum et Davideiu Ubermannum scriniarium, ob suae quemque artis peri,

tiam familiares babui. Et ne insulsus essem , chely[e] etiam ac testudine ludere Joh. Diirvius docuit, cujus nulla vita

mea

vel puduit, vel poenituit

Hie

quantum per scholasticas operas (quas tamen ob alumnorum duritiem infeliciter impendi) licebat, ad tbeologiae studium redii, doctoribus Osiandro, Hafenreffero

Sigwarto, quibus paterni in

affe-

ctus landem tribuo.

A. 1609 occasione matrimonii inter Christopho-

rum Wellingium eognatum turn mihi conjunctissimum, et Elisabetham, patritia Rotbiorum familia nobilem, sed pietate et moribus nobiliorem, contract!,

Ulmam, quam biennio ante primum videram, aliquoties revisi, a Johanne Schermario 49 ) jure consulto decrepiti,

sed vivacis senii viro (ut in pane-

uigit

Liber

1586-1614.

gyrico meo) memorabili, libera I iter habitus et mul-

torum amicitiae

insertus,

quae res propemoduni con-

compedes

jugii ut ut honorattssimi

injecisset, sed a

quibus Dei providentia alio evocavit, nec enim mihi ut

atque

aliis

eodem tenore unquam

diversionibus subinde intercisa

aftinis, pa-

innotui Tobiae Hesso 50 ),

nigena rerum cognitione

Circa

est.

idem tempus conciliatione Job. Vischeri storis emeriti,

vita

lapsa, sed aliis

viro

om-

fervida pietate incoiu-

parabili et exinde Abrah. Hoelzelio, equiti

Austrio,

quibus rara admodum, sed vere Christiana amicitia

mutuuui connexis, mirum quam malevolentiae bines et

atque

calumniarum nimbi

goediam, quoniam jeci,

veo.

non

adversum

tra-

justam Apologiam 1613 con-

hie iterum velut ingratam

Certe

obstiterint

quam omnem

inprimis exagitarint;

tur-

quidquam

vita

camarinam modurum ac mole-

stum mihi accidit, amicitiae Hoelzleniae pretium primarium est, sed cujus etiam remedium

fa-

cile

finem Deus tandem invenit.

Anni 1610 initia variis scriptionibus data sunt, quarum nonnulla postea in lucem ab aliis protrusa. Medio, cum unionis primordia ex Juliacensibus motibus emergerent et Alsatia impeteretur, frater Jo-

hann Ludovicus castreusis ecclesiastae munus sub Pleickhardo Helmstettio

Duce

Dachsteinium positis, ego oppugnationi

interfui.

hemio addito,

subiisset,

illuc

excurri

castris ad et

infeliei

Inde occupato loco et Molz-

propemodum pedes domum

coactus sum, qui eques exivi.

Nam quo

redire

locatione

Digitized by

Google

Apologia.

usus eram equo,

furto abstulere indeque tri-

socii

ginta minus paratos florenos veterinario solvere coa-

ctus

sum.

In itinere reditu Argentinae Catianeros

quos turn postreuium cum praeceptore Joh. Taufrero 51 ), amicissimo meo, postea

Barones

salutavi,

nisi quod Georgium Balthasarum anno post in patriam redeuntem, cum ad me Tubingae divertisset, unius diei itinere comitatus

celebri theologo vidi,

sum, nec exinde mihi de eorundem sive incrementis

sive decrementis

quicquam

constitit.

Paulo post Mageeri uxor Johanna Graseccia matro-

cum ea omnis Cumque is De-

nalis exempli foemina lue populari ac

prope mariti

felicitas extincta est.

redingam secessisset, ab amicissimis desertus, Christophorum Besoldum at que me prope unos habuit, Cujus occasione inter eundum ami-

qui inviserent.

nos

citia arctior inter

coaluit,

quam Besoldus omni Jam fovit.

postea tempore continuavit et beneficio

Gallicae linguae studium aliquod contuleram ille,

qua

plurimum

auxit.

quod

qua librorum commodatione

institution e,

2 in Bartasii * )

poetae princi-

pis septimanis interpretandis ac convertendis aliquid

ausus eram, quod quia ab

aliis

stitum reperi, libens deserui.

theologicae

defendendae

longe

felicius prae-

Interea disputation!

accinctus

eram

mate-

riam Veritatem religionis christianae delegeram, conductu Andr. Osiandri, Truchsessiis eram. grassante,

cujus turn

At serpente

convictor

luis contagio et

cum jam

academia secessum meditata, hospitium

Herrenbergae

Calvae rcperit.

Ego

Galliae vi-

uigiti

Liber

22 sendae ut

desiderio

Nam

colorem inveni,

facile

ex alunmis Henricus jam

nomen

Bad en.si

Marchione

sub

militiae

Burckardus se

accensus

subducerem.

-16U.

1586

dederat,

minus quam eruditionis spem de Itaque bona patris, qui avo patro-

nihil

praebebat.

mutuo atnicitiae pignore, minus tamen posthac omni vita benevolum sensi. Cujus recordatione non abstineo, quin aliquid addam memoratu dignum. Afflixerat Joh. Truchsessium jam inclinata aetate renis unius exulceratio, quae nequicquam adhibitis nus successerat, gratia

me hoc

medicis et

ligamine solvi, non

chirurgis,

lumborum putrefactionem cum Malum ingens, diuturnum et in

ingens vulnus exarsit, ut corporis penetralia

multa tabe paterent.

summi culo

doloris,

sub quo vivere posse multis mira-

viruin haud

fuit,

sane malum, sed religion is

quod piarum me-

indiligentiorem plane convertit, ut

ditationum et precum instrumenta conciliaverit.

cum de in

salute ejus

Deum

omnes desperarent,

fide et arduis precibus

consolari

ipsum

Itaque abjecta omni

ille

Nam

concepta

sustentatus coepit

humana ope

melius in

sperare.

Deum

unice

incubuit et incredibili tolerantia auxiliantem exspectavit

tandemque

obtinuit.

Exinde fervidus ab

in-

curio factus, quid religioni solaminis, quid precibus efficaciae et

virium subesset, praedicare non

desiit,

atque in rei memoriam sacellum, quod in arce habebat

satis

ego coram inviserem

incultum, ornari pingique voluit.

Haec

cum virum optimum postremum Crespaci A. 1620 et bonum in longe vidi,

Digitized by

Google

Conversio

Truchsessii.

Adttmhratio Genevae.

uieliorem tnutatum cruets beneficio admirarer,

23 ac

panlo post plaeida niorte amitterem.

Cum

meGallico

itineri inclinato

anno dedissem, per

Imam, Biberacum, Constantiam, Schafhusam, Ber nam, Friburgum apud Nuitiones concessi Lausannam I

Lemanuum lacum, urbem antiquam

et nobili schola

episcopalem,

ornatam, nactus hospitem Danielem

Surienum, Baronem Morantium cum convictoribus Bernatibus, duobus Erlachiis, Negelino, Majo eorundemqne paedagogo, virum integerrimum latiCujus frater, quod arm* nitatis utcunque peritum.

aliis

Wolfgangi principis Bipontini olim secutus

fuisset,

nonnihil germanicae linguae retinuit, et non minori

quam

ille

benevolentia

me complexus

est,

postea

etiam opportuna couimendatione ad Genevenses ju

Hie Fabritium celebrem ilium cbirurgiae re-

vit.

stauratorem aedibus contiguum congerronem habui, et

negligentius aestimatum animadverti.

hyeme

et vere appetente,

Genevam

Transacta

veni, quae ob

novos Sabaudi motus in periculo et Helveticis au* Auspicato Johanni Scaroni ecxiliis juvanda fuit. clesiastae conciliatus

sum

viro germani pectoris et

sanctae oeconomiae, peregrinationibus etiam et diversis giae

linguis

exculto,

minus experto.

caetera sophisticate theolo-

Rcperi eum

in multis dissen-

sionibos nostris peregrin um, a durioribus etiam opt*

nionibus et sententiis alienum. et

Adhttcdum A. Faius

Simon Goulartus vixerant admodum

niores

iis

Jacomotus

senes, ju-

Johann Theodatus, 0 qui-

bus hie plurimum florebat.

Jac. etiam Lectium ur-

Digitized by

Google

Liber

24 bis

syndicum novi

1586

-1614

perorantem audivi, cum Hen-

Magno, Galliae regi jnsta solveret. Reliquorum non memini. Dum Genevae essem, notavi rem magni raomenti et cujus non tarn memoriam quam desiderium nisi cum vita nunquam posuero. Nam praeter perfectain reipublicae liberae formam atque curam, peculiare ornamentum et disciplinae instrumentum urbs habet censuram, qua in omnes civiuni mores et minutissimos etiam excessus hebdomatim

rico

primum per inspectores

inquiritur,

vicanos, dein se-

niores denique ipsum senatum, prout aut delinquents

rei atrocitas

vel duritia vel pertinacia exegerit.

Hinc prohibentur omnes dejerationes et execrationes, aleae et chartarum lusus, lascivia, petulantia, rixae, odia, doli, fraudes, emulsiones, commessationes

luxus

sticitas,

protervia, socordia, bilis iinmodica, ru-

nedum majora

nia,

mirum quam

decori

quam conveniens, quam esse atque plane negligi

randum randum. set,

sit

religioni

christianae,

propria, ut earn nobis ab-

omnibus lacrymis deplo-

et ut restituatur, bonis cunctis allabo-

sit,

morum

quae propemodum Quae morum castimo-

flagitia,

inaudita hie sunt et insolita.

sane nisi religionis dissonantia arcuis-

consonantia aeternum devinxisset, adeo-

que omni nisu exinde studui, ut tale quid nostris ecclesiis conciliarem. Sed nec minor quam publica hospitis Scaronis

oeconomiae modestia

erat,

assi-

duis precibus, lectione sacra, dictorum factorumque

verecundia, victus et amictus temperantia ornatis-

Digitized by

Google

Iter in Galliam.

Keditus ad Helvetios.

sima, ut innocentius ne in paternis quideiu aedibus

unquam vixerim. Geneva excedens

Theodato theologo, prae-

coniite

ter multas alias linguas germanicae etiam peritissimo,

qui colligendae stipi sacrae omissus erat, veni Lug-

dunum, quadragesimalem

dum solennem

supplicationem admo-

ibi

intuitus, ubi dimissus cursoria pera-

gratione Lutetiam et primaria alia loca vidi, inde deserui et ad penates respexi,

Galliam

flexoque

iterum ad Helvetios itinere Tigurum fama loci tus invisi, literarum cultu

mis prae

rum

aliis

moribusque quani

ornatam reperi

Rauraco-

et Basileae

Innotui Job. Jac. Grassero

substiti.

mo-

rectissi-

* 3

) theo-

logo polyhistori, et Casparo Bauhino celebri ana-

tomico, qui popularis

cum

paucis substiterant, postquam lues

humane

opplevisset.

iis

saeviisset

unum

omnia coemeteria

mortis choream per am-

bitum visendam exhibet opere nobili Johannis Hoibeinii

pictoris

suae aetatis primarii, qualem etiam

Bernae vidisse memini

arte

non

impari.

Plateri

etiam medici elegantias et naturae artisve insolita

non indignum fuit. demum perFriburgum Brisgo[v]iae, Villingam nostra clade nobilem et Rotwilam imperial! di-

tueri,

Redii

casterio insignem,

domum

niorum foetu oppletus, etiam

vario Gallicorum ingeliberius in bibliothecam

Besoldianam, ut quae omni talium autorum genere abundaret, admittendus.

primum fuit, ut Magetri mei nuptiis cum Margaretha Kielmaennia contractis

reditu

cundis

se-

mi-

Digitized by

Google

Liber

1586-1614.

niine secundis interessem Stuttgardiae, cujus infelicitatis

nescio an

non omen

grex porcorum

fuerit

*4 ),

qui hospitutn seriem ad fani sacra procedentera plane

Quicquid ejus

interturbavit.

tuna omnis ab impuro

cum foeminae

eversa est, taminante,

culpam

turn

est,

viri

optimi for-

hominum genere propemodum thorum con-

luxuriantis

vel

tegente

lmo postquam tandem jure agendum

vel

elevante.

esset, hinc

po-

tenti familia adversante, illinc propinquis et amicis-

jam succumbendum annis, imdolore fesso, innocenti erat, nisi Dens

simis deserentibus

pensis

patefacto scelere

viri custodia,

Non

opportune succurrisset.

men ego cum Besoldo me subduxi,

qua apud amicos em[in]entiores

cessione visus

sum

ta-

sed qua famae

nonnihil opis contulisse,

inter-

etiam ab invidis notatus et deteriore loco habitus, didici hujus

exigua

exemplo

literarum

gram mat icos Tubingae quartum

prout

quantum

vis et jus differant,

transpositione

dissimiles

vitae

restituto

nova subsidia

quaerenda erant, quae supra spem subito obtigere.

Nam

voces,

incidunt.

et optato

conductus sum studiis Philippi Eber-

Doconsum-

hardi Gemmingii, Rappenaviae et Buttenhusae

mini,

filii

quam modestissimi

patris qui

matae virtutis vir erat, aemuli. Ad quem missus Rappenaviam in Craichgoiam prope Wimpinam sitarn,

nimis

quam

Hberaliter habitus, et stipendio in

speciem mediocri, re ipsa vero, quam unquam antea acceperam, lautiori devinctus sum.

Omnia

hie

ad nutum erant, patronus praeter raram pietatem

Digitized by

Google

Novum Tubingae paedagogi munus. et

oeconomiae harmoniam, literarum

ipse

mo nun in

satis

peritus.

amoeuitate et

hac mea quasi

puit ab

Alumnus

et aestimans

indolis

elegantia,

obsequio plane optabilis.

felicitate

febris tertiana corri-

anno 1604. quo primum impetierat,

absti-

nens, ac iterum novera septimanis duriter exercuit.

morbi lethalis videbatur, sed cura meWimpenensis Ziegleri cohibita, mitius habuit. Invisebat subinde languentem ex eadem vicinia Johann In accessu

dici

Erhardus Cellius

loci pastor,

rissimae eruditionis

exacti judicii

cum magna

civilitate

et ra-

conjunctae

cum quo ut nunquam abs-

theologus, post Esslingam translatus, ante, ita et post arcta familiaritas et

que usu conversatio

Cum

fuit.

mutare aerem va-

letudini conferre videretur, patronus insigni donario

ornatum Tubingam praemisit, dum retur.

Convictus

habitatio

filius

subseque-

mea suggestione

patron i consensu apud Hafenrefferum eligebatur, et

ipsum admodum auspicate

Non enim

convictorum,

ex quibus quaestus quaeritur, sed filiorum et familiarium loco habebamur, tur.

patronus

quod

cum nemo

Sed etiam equuin, qui me ex

dum venderetur, nihilque non fecit munus mihi commodum redderet Paetiam mecum, ut pro iis, quae extra di-

aluit

vitae

ciscebatur

alius admittere-

Galliis extulerat,

mensum insumerentur, thalerum hebdomatim acciperem. Quae res utrique profuit, nam et nos ordinario cibo potuque propemodum acquiescebamus, nummosque lucri faciebam, et ipse hoc impendio nostram sobrietatem libentissime redimebstt. Tandem

Digitized by

Google

Liber

1586-1614.

hospes et pater noster exoratus, Georgium Chri-

stophorum Schallenbergium

equitem Austrium nojuvenem, adjunxit, demum etiam Marcum Paradeiser baronem Carinthium cum prae,

bilissimi ingenii

ceptore Elia Zetschio Misnio, sed non nisi uti patroni jussu convenerat, consentientibus et citra frau-

dem nostram

Nec profecto modestiae

addidit.

temperantiae quicquam detractum, liberaliori conversation]

additum tris,

est.

vel

tioni fuit.

hilaritati etiam haud parum Hospes minime morosus tamen pa-

honestae

mavis philosophi loco nobis venera-

Nulla mensa dictorum factorumque me-

morabilium condimento

caruit,

studiose conquirendae fuere.

quae symbolae nobis

Hae

collationes Tur-

bonem cum Wiis genuere, postea natos. At dum omnia mea quasi in portu sunt, subita tempestas me obruit atque propemodum demersit. Nam- patroni uxor Anna Catharina Rotensteinia matrona tanto marito digna, brevi sed acuto morbo extinguitur 1611. 3. Octob. ingenti incertum,

Ipse contagio

an dolore

post 23 dies sequitur, cujus ex-

equiis interfui, at verius

sortis

meae funus

duxi.

encomio 65 ) de-

Mortuum

veris lacrymis et ingenuo

ploravi.

Caeterum alumni curatores negarunt

licere

quae

equum meum,

sibi

hebdomadalia extra

alia patroni munificentia concesserat,

pupillo

insumere, quod supra nobilis adolescentis sortem esset, itaque

acquiescerem.

salarii florenis pactis

Non

cum

convictu

placuit haec insolita tenacitas,

et dissimulato dolore consilia

mecum agitavi,

quibus

Digitized by

Google

Turbo.

stationo deeessus.

Substiti tamen adquo per Andream Baiemm so-

ab hac functione expedirem.

huc per

trimestre, a

omnium, quae patronus promiserat, integra, 1612 mens. Febr. factus sum. Interea con-

lutione liber

cum

versa tio familiarior in

Hafenreffero continuata et

privata paterni affectus specimina collata sunt

pluriraa.

Nunquam

intermittebat

avi

pariter pa-

trisque mei virtutes praedicare, sed et merita patris

matrisque in se profiteri minime dubitabat.

bus

stimulis

haud dubio

Qui-

promotum

in recti via

suisque (ut aliquando talionis meminissem) conciliatum voluit, cujus colloquia

alia

cum

me reum pia,

sponte agnosco.

Inter

turn erudita recordor mihi

injunctum, tres historias scriptis mandarem, quas a

meis accepisset, indignas quae posteritati perirent.

cum avus adhuc Tubingae diaconatu funadmodum tenui esset, lue popugrassante, quod et ipse cum uxore et liberis

Fuisse,

geretur ac in re lari

aliquot corriperetur, adfuerit.

quibus humanae opis parum

Advenisse tamen Leonhardum Fuchsium

celebrem medicum, qui

mentum

cum per scamna

pavi-

prostratam egenam et singultientem turbam

reperiret, nihil salutis aut solarainis praemisisse, sed

diras

omnes

bitu et

avus

et execrationes multo verborum amgestuum vehementia evomuisse ad quae cum :

contremisceret

ut misereretur opis suae,

non jurgiorum indigorum, deprecaretur illud est, Fuchsium dixisse, cur scelesta lia

trifurciferi

monachi

niuin abhorrent et nullo suo

sacrificuli

hoc ergo

ilia

anima-

matrimo-

periculo libidinantur,

uigitiz

Liber

1586- 161 4.

ne hoc crucis Christianae durum exercitium sub-

eant.

illos

vos

est, vivit, regit,

ha-

Enim vero haec domus invisit, digna cui omnes boni

sospitet et servet.

bitat,

quam Ule accurrant et opem Dei

Vos vero

mala crux pessime perdat

Christtis misellos qui inter

sic

est,

versum

lnde ad aegros cou-

conferant.

oiinii huinanitate fovisse

artisque peritia sa-

nos omnes reddidisse, dum vero curaret, opulentiores ad ferendam stipem solicite et magno languentium subsidio conciliasse.

Hiijus ajebat Hafenreffe-

rus, avuin saepe inter amicos

Fuchsii, lneminisse

quam p rod

turn

sit.

Avum cum

perat.

cum

imilto lionore

ac se mirari, cur

Secundam a

Jiteris

nun-

meo

acce-

patre

valetudinem acidulis Ubenhusa-

locum quondam 1559. Christo lucricuraret, exoratum esse, ut ad populum ser-

nis (quern fecit)

monem

ille

haberet.

le tud in is

Adfuisse etiam patrem

meum

causa) turn Herrenbergae pastorem.

dies dominica venisset,

stum ascendisse pedivisse,

praeuteditatum sugge-

et gravi elegantique oratione se ex-

post patrem

de hac concione

nihil

(va-

Cum

meum

interrogasse ,

sibi videretur.

Cumque

ecquid

pater sive

verecundia sive consctentia laudasset, ilium indigna-

bundum: non

et haerere,

gam parare non

pudet nugari, dixisse, quasi angi ac prope

modum

animadverteris.

de suggestu fu-

Ego

tot

annorum

Doctor, conventuum et colloquiorum pars, a tot viris

Principibus auditus et in concione eruditorum

variique ordinis innumera versatus, deliquio et stupori plane,

quam

nunquam animi

inter

hos rnsticel*

Digitized by

Google

Quatiior narratiunculae.

adeo me omnis divina prope graquod plebem hanc simplicem negligenhaberem et praemeditationis accuratioris non

los propior fui: tia deseruit,

tius

indigani.

vero

fili

cave et

meo hoc

periculo

ne unquani nisi praevia meditatione et piis

sape,

precibus ad popuJum Christianum verba capitis et tot

facias,

sed

sacrorum membrorum reverentia, an-

xie et circumspecte officium facias, alioquin violati adyti poenas, a quibus ego

Ecquod perpessus petiisse alibi :

tauten

sit

hanc

quam diguam

parum

abfui, incursus.

avus, nemini constitisse, reanimi

consternationem etiam

Hafenrefferus putavit , quae ju-

venilt temeritati, aut profanae etiam

quorundam

se-

curitati objiceretur.

Tertiam ab ipso avo excepisse

retulit,

cum no-

vitios ecclesiastas a uimia confidentia dehortaretur.

Fuisse

quondam juvenem vocatum

ut facinorosi

cujusdam supplicio ob multas caedes destinati solatio adesset, atque in profundum carcerem fune demissum. Post uultos sermoues ultro citroque habitos in

mentionem divinae providentiae

incidisse, cu-

ius voluntate jam morti reus expositus et traditus esset.

Hie latronem torvum videre

circumspicere.

Inde, item tu,

gulam frangerem, sine minis dicere.

id providentiae

et in

carcere

quidem jam

tibi

Deine esset, non

Se vero angi, tremere, tandem

animo quasi a Deo reddito mascule respondisse: si quidem ita jam accideret, omnino Dei providenfuturum vero, et id tibi pertiae erit permittendum ;

missurum Deum minime puto.

Qua

animi prae-

uigitiz

Liber

1586-1614.

sentia conterritiim

manum

terum documento

ipsi

cum

hasce angustias se

suo exemplo ab

aliis

abstinuisse qnidem, cae-

aeterno fuisse, ne porro in desperato committeret, quod observari

velit.

quartam historiam atque mea sponte.

Addam ego Solebat Ha-

matrem meam supra foemineam sortem non nisi viraginem appellitans; plurima hoc non postremum Jaudis habuit.

fenrefferus mirifice

inter

extollere,

Cum

Herrenbergae aliquandiu patri meo convixisset, uxorem duxit Agatham, Magni Johann. Brentii filiam, Spindleri viduam, aliquot orphanis onustam.

Hujus

paulo post juvenem atque eruditionis laude tumi-

diusculum poenituit, quod

alibi

forma comptior

dos amplior, quae neglexisset, exprobraretur.

Inde

humanitus quid passus, profundum dolorem animo coquere, uxorem minus aestimare, sordius vivere, solitudinem quaerere.

Non

fefellit

matrem,

quae

primum foeminae patientiam et sanandi mariti moram persuasit, dehinc aegrum animi aggressa nequaquam molliter habuit: tune, ajebat, et sacris addictus et eruditus creditus, tyro adeo es, ut quam Uxorem ex sis fortunam nactus etiamnum nescias. optimis natam, optime educatam, optime quondam nuptam, nondum agnoscas, nedum magni facias? Pudeat ducere, quam nescias pro meritis et ex oeconomiae usu habere, plane indignus, cui ex lis

meis una nubat.

et soceri

ancil-

Prioris conjugii benedictionem

laudem tu jam possides, ingratus, ni Deo meritum tuum moresque crudos ac-

id uni, praeter

ceptum

ferae.

Ilujusmodi

exprobratione

turn

Digitized by

Google

Iter in

plurimum pudefactus gatus

Austriam parat

magis dele-

postea longe

est Hafenrefferus

postquam uxoris commo-

Nec

dissimae virtutem est expertus.

abstinuit, quia

matrimonii sui concordiam et aestus maligni aver-

runcationem post

Deum

matris fortitudini tribueret,

hoc subinde addens, a nullo unquam homine increpitum,

rius fuisse

penitius

Nec

felicius.

desiit

detectum

unquam

libe-

restitutum

inter titulos et

honoratum senium suum matris nomen dare, libertatem animi ferre et obnoxium animum palam contestari.

Haec

tum

mecum

turn

thematics

Hafenrefferus*

Praeterea ma-

succisivi

datum

;

astrolabii

nempe,

trientis,

drantis et sciot[h]ericorum fabricae, atque

usibus indagandis.

quas in tati

deliciis

structuram

qua-

eorundem

Turn latinae hebraeaeque linguae,

unice habebat,

plurimum impensum.

chielis

mul-

elegantiis, cujus callentissimus erat,

oculis

ornatui et proprie-

Cum

templi Eze-

etiam

exhibere satageret,

mea

opera in confioienda tabula geographica turn optice sistendis templi delineationibus usus, sibi nobisque

voluptati

Cum

fuit.

in Italiam iter

decrevissem,

cujus linguae

primordia jam Besoldus indefesso studio contulerat,

Austriam etiam perlustrare visum

est.

nummis, quos ex Gemmingiano stipendio liberalitate collegeram, apud Hoelzelium ac ut tantundem vel plusculum etiam,

Itaque

et patroni

depositis,

opus

esset,

a creditoribus ejus vicissim reciperem, simul etiam

quas rationes

satis implicatas

acceptorum

expen-

X uigitiz

Liber

1586-1614.

sarum habebat, extricarem, rerum omnium securus sed quae res mihi postea fraudi

abii,

fuit.

Com-

niendarunt etiam de meliore nota proceribus Au-

Magetrus quidem Georgio Acacio Enenke-

striae, 110

5 6

)

patriae

non

Hafenrefferus vero Ludovico Hohenfeldero,

suae rarioribus ornamentis, quorum ilium

vidi, hie

vero plurimum profuit.

Ulmae con-

scensa navi Martio mense recto Danubio Lavingam praeterii,

Donawerdae

diverti,

ubi quos convictores

habui milites, mersa navi praeter

unum

cunis

vagientem infantem suffocatos Ratisbonae et ad ripas reperi.

Perlustrato Ingolstadiensi Athenaeo et Pas-

cum Lincium venissem

saviensi episcopali 6 7

Daniel Hizlerus dis

ibi

)

affinis,

24. Martii,

diserti oris et recti cor-

Postea

theologus hospitio liberali excepit.

Ludovico Hohenfeldero conciliatus in ipsius fami-

liam concessi.

trum Marci

quo porro conductus duorum

fra-

Ottonis solennibus lustricis Almeccii

apud hunc etiam aliquandiu Denique ut quod in me receperam expe-

et Aistershemii interfui, substiti.

dtrem, ad WollBPgangum .et Christophorum fratres Peurbachium translatus magna benevolentia acceptus

sum, sed quam paulo post interpellavit, qui Hoelzelio pessimus

Mutato

omnium

igitur

animo

consuluit. et voluntate,

essem, ad Ludovicum redii multum

com

frustra

fratris lentitu-

dini succensentem, et ne aegre ferrem, mitigantem. Qui etiam ne impediretur iter meum spreta Hoelze111 sub mea fide 300 florenos aureae ac Venetae monetae credidit equumque quo commode veherer,

x Digitized by

Google

Austriam et ltaliam.

Iter in

insuper de comite Job. Erlmrdo Stengelio

addidit,

a Walenfels circumspexit

Erat

et liberaliter dimisit.

turn ipsi filiolus priinogenitus Ehrenreich festinae*) indolis,

cum

puella in

1619 amplius.

de quo ad annum

cunis,

Egressi Lincio 27. April, per Ca-

rinthiam venimus

ob frequentes

15. Maii Venetias,

molesto

sed et periculoso

pluvias,

satis

itinere.

Nam

circa Clagenfurtum nobile

cum

a praedonibus quos Banditos vocant, circum-

multum temporis

acti,

facile

clausuras Tre-

sive

Venetiis quas

turn Ascensionis

dixeris,

et Villa-

sumptuum perdidimus,

donee per montium angustias yisium penetraremus.

oppidum

Microcosmum

solennia paraban-

tur, quibus mare despondetur rei publicae operosa

pompa, quam vidimus tis

Interea perlustra-

21. Maii.

quae in hoc orbis theatro frequentissima sunt,

inprimis

thesauro

rei publicae

D. Marci palam exposito, mentario et navali, etiam

immenso

palatio

vitriariis officinis

fano

arma-

ducali,

Murani,

concessimus Patavium, locum mea opinione longe

Dum

amoeniorem.

illuc iremus,

cum Adamo

sart equite Austrio comitis cognato,

uiersione

abfuimus.

Patavium

studiorum

electum nos aliquandiu habuit in vico putei hospite vidua.

chelyis lusu

vir

bonus.

et palaestrica se oblectavit,

equum

Cod. A. B.$

sedes depicti,

Informator linguae contigit Abra-

hamus Copenius Germanus, litas

Flus-

parum a sub-

Comes mihi agi-

subsiliendi corpusque rotandi arri-

festivae.

uigiti

Liber

Dum

sit.

15S6-1614.

essemus patroni urbis Antonii Pa-

liic

qucm Sanctum vocant, encaenia plane

duani,

circumlato.

Certamen

etiam cursus

pedestris jucundissinium

equestris

operis.

Cum

loci

Palatium sive

exhibitum.

praetorium hie maxime visendum est,

marmore

re-

multo auri argentique pondere

gia celebrata sunt,

antiqui

taedium cepisset,

ex se-

Nec hie erat Veronam Igitur diverti cur diutius subsisterem. 9. Julii, quae minus strepitus quam Patavium hacessi Vicentiam ubi

non minus

beret, et tamen

rimum

conferret.

ac in hospites

comitem

remisi.

studiis

faveret

Urbs itidem antiqua

et plu-

et spatiosa,

propemodum germanae humanitatis. quam nunc arenam vo-

Hie amphitheatri molem,

non sine stupore saepe contemplatus sum. Sunt etiam Scaligerorum mausolaea, quae sub dio cant,

visuntur,

equos

memoratu

Romam

digna.

20. Julii

Verona per

excurri,

dispositos

ne orbis quon-

dam, nunc scelerum caput videre negligerem.

Sed

eadem

cele-

paucis diebus ingenti aestu repulsus, ritate

recurri.

quuntur,

Quid

me jam

lnde morbo

tenet,

saverat, tus,

ibi

videatur, pleni libri lo-

tot

febrili,

spectaculorum fastidium qui etiam Paduae pul-

sed inediae mihi indictae cesserat, terri-

ad reditum in patriam animum appuli,

Tridentum, Brixiam,

Augtistam Vindelicorum

attigi,

post ingentem calorem canicularum conquievi.

dedita,

Est

admoubi Werneri Seuteri quondam reip.

ea urbs genuinae humanitatis

dum

per

Landspergam ubi velut in umbra

Oenipontem

religioni

Digitized by

Googl

Reditus in patriam.

jurisconsulti

Andreanae

fainilia,

hospitaliter habuit; fuisset otiara

contractum, amicis

duduin

cum

connexa,

ea conjugiura

diversum vitae genus separasset.

nisi

et Heilbronnerum meum ultimum salutavi, jam de imminente

Hinc Lavingam

cum

pertransii

mutatione solicitum, post tamen placida morte praepraefectum

loci

tingensi

ubi

substiti,

plane in

conciliatus

multum stomachanti,

apud sororiuin Brauchium

Heidenheimii

reptum.

Philippo deliciis

Oe-

comiti

habitus sum,

quod a sacro

quo

ordine

anhelare intellexisset, avocare non posset.

verso animo concionibus buit, et aliquoties

manda

in arce Hellenstein adhi-

quam in reforTantum valet

tarn audivit,

solutiore vita obsecutus est.

hujus an electio

non

illius

vox,

plurimum.

Post

animorum consensus atque Delectabatur comes linguarum et

peritia et mathematices

industria,

quibus delinitn-

abstinebat a voluptatum illecebris, quas postea de-

suetudine

tietas ceperat,

ecclesiae duxi.

Poteram

abhorrebat.

consulere, sed

nieis

etiam

me jam rerum

quod

in Italia

me quam primum

hie

Deo voveram,

cujus

liberandum

sisterem,

Itaque in aulam 'Wiirtembergicam ad

recepi,

rebus

terrenarum sa-

Matrem

princeps Johan. Fridericus

coram ac sponte ad suscipiendum aliquod politicum munus invitavit. Sed clementissime complexus

cum

intellexisset

desiderium,

diversum consilium

liberalissime

quod cum me

est

meum

atque

erat,

assensus.

sensissem divagationibus meis a recta

studiorum sacrorum metbodo avocaturr^

plera-

Digitized by

Google

Uher (j

ue institutionis

theologicae

excidisse,

stractae

1W-1614.

illotis

memoriae multum dimanibus in ecclesiae

sacraria irruerem, exoravi, ut

dum me

colligerera,

Tubingae aliquandiu principis sustentatione subsiId cum post rev. conexplorationem 5S ), per Christoph. Binderum

mora eoncederetur.

stendi sistorii

insignem theologum factam, ubi laudasset Johann MagÂŁ*rus

me plurimum

col-

tunc praepositus longe

dignissimus, consultissimum esset visum, ita in

collatum est,

stipendio Augustiniano

illustri

Tubingae libero atque eodem cum Superintendentibus convictu alerer,

dum

ecclesiae locus vacaret.

Etsi vero aliena invidia et fraude

apud Repetentes gnata

milii

tliiae

mensa mutata Magistros

assi-

tamen quam pro opinione

felicius

Convictores contigere, quonim meminisse

cessit.

juvat,

est,

inspectores

sive

Johann Jacob Heinlin, David Hafenreffer Matfilms, David Bab, Samuel Martini, Conrad

Kaeiulin, Johann Canstetter, Daniel Osiander, de-

hinc

etiam Johann Spindler

card, ac

cum

dem niecum

iis

Wilhelmus Schic-

N. Sattler Wolfenbiitelensis, ejus-

liberalitatis

hospes.

Tubingae quintum constitutus primum erat, locos theologicos

jus occasione cinnata est ac

s 9

)

summa

in ilia

nn'inoriam revocarem, cudoctrinae christianae con-

anno post

edita.

Dein ne publice

perorandi facultas deesset atque usus, Sulzae

Neccarum, ubi sororius Sebastianus Hesch patriae medicus feci,

degebat,

ejus

rei

nec pro populi sensu

frequentius displicui.

periculum

Deerant

in-

Digitized by

Googl

Hospes stipend ii Tub. Summadoctr.christ.concinnatur. 39 terea

ctus

ad vitam honeste degendam haud exigua, viquidem ad satietatem sufficiebat, sed neque

palato sapiebat, nec conducebat debiliori stomacho. Habitatio

cum

Christophoro Wellingio cognato erat

percomraoda, multum

me cum

piissima uxore

merito, nisi postea aliquot centenorum florenorum

damno hoc beneficium mihi stetisset, quibus me homo perditus an perfidus emunxit. A matre nihil

exspectandum

quae

erat,

sibi

officio defuncta,

etiam consentiente, videbatur.

proximis et

Deus prospexit. Comitabar Christoph. Besoldum et Abraham Hoel-

amicis

nihil

ergo

opis;

aliunde

zelium in acidulas Griessbaccenses 60 ), sive valetudine sive paupertate poscente.

Cum

ibi

essemus,

aliquot studiosi nobiles Tubinga adveniunt, ex qui-

bus

tres

fratres

Guldensternii

cum

magistro Joh.

Aquivalleno, Nei[d]hard Abenbergius

cum

nis

magistro

ThuroAxeliorum a Gecksholm Sueciae regulorum ma-

Paulo Briicknero, Petrus Falckius, Achatii

gister,

qui

omnium

felicissime

contigit Wilhel-

Cum iis, ut mus Wensius ) nobilitatis apex. solet, post potum corpus exercebatur acciditque, ut Italicae meae super ligneum caballum equitationis artis

meminissem.

Inde

Hinc juvenes

insilire,

rum pecus premere. ditu

mox equus

confectus

meae specimen multis spectatoribus exhibitum.

Tubingam hujus

inutilis

subsilire

Tandem

tota

convenit,

die

mise-

ut a re-

non illiberalis, nec Haec ludicra praeiWensius cum animad-

exercitii

palaestram aperirem.

vere, sed successere seria.

Digitized by

Google

Liber

vertisset

sategit

1586-1614.

non ignarum,

matheseos

peritiam

etiam

eruditioni

pollicitusque

suae socios

est

hanc

ipse

jungere

inultiplici

studiorum plures

Nam

adducere. Accessit et aliud atque religiosum.

cum

Griessbachii turn religioni nostrae interdictum

caeterum

esset,

bam

taeduerit

cum

susciperem,

nulla

tantae

sacra facere,

perso-

ecclesiastae

concionis autoritate

Erant autem post

praesentia sublevarer.

striss

hospitum tur-

varii ordinis

diebus

mihi persuasum est,

facile

nam

magnam feriatis

illu-

principem Badanam virginem sponsam ejus-

que cognatam comitem Hanovianam,

etiam virgi-

nem, cum aularum comitatu splendido, viri nobieruditione, rerum usu conspicui et multi litate, suo loco percelebre^, cum familia, omnes maximo numero, qui ornatissimam ecclesiam (qualem nunquam post habuisse memini) conficerent. Adfuit etiam diversae religionis Truchsessius Baro Waldtburgius, auditor nequaquam injurius. Ad hos tales sum ausus loqui, atque ut testabantur suffecisse, nunc mihi pudori magis est et admirationi, quam Quid enim non audet et sustiut laudi ducam. net juventus fautoribus subnixa et laudis stimulis acta?

Non tamen

succederent,

qui

poenitet obsequii, sacris

quod inde alii et in hunc

fungerentur

diem obtinuisset, ut nostra sacra hospitibus concederentur.

primum

collegio,

Dimissus tandem licuit,

cujus

cum

eleganti honorario,

exposui operam

meam

lectissimo

membra Johann Henricus

Offen-

burgius dicasterii assessor, Christophorus et Geor-

Digitized by

Google

Collegium mathcmaticum.

Collectanea.

gius Besoldi fratres, Wensius, Falckius nis

cum alum-

Georgius Christophorus Schallenber-

duobus,

Sylvester

gius,

Braunschweig

Johann Jacob.

Winter, Stubenbergiorum Baronum inspector erant, -

et quicquid curtae suppellectilis mathematicae

meae

erat bona fide communicavi , ex quo mea collectanea 63 aeri incisa, nata sunt. Exinde magna con)

suetudo cum Offenburgio contracta, quae etiaranum Arctissima vero familiaritas Wensii

durat.

ligneum

liation

etiam

illud

cu-

fuit,

Hujus conci-

jus oblivionem nulla aetas adferet.

corpus movendi

agile reddendi exercitium institutum est, confluente

magno numero nobili juventute, quae res ludicra, supra omne serium studium proficua mihi fuit. Hie mundi mos. Ego vero jam unde liberaliter viveimo

rem,

quibus in aere fueram,

satis

face-

rem atque in fiiturum mihi prospicerem, supra omnem spem meam abunde habui, cujus gratiam admirandae Dei providentiae debeo.

mea opera,

fessa

nobilibus

Fecit inde-

ut plures bene vellent atque ex

Heimburgius,

Miinchhausius,

Egloffstei-

eorundemque conductores, a quibus cum frequentius mensae in illustri collegio adhiberer, uii,

alii

facilius

frugalem illam stipendii toleravi.

Hafenrefferus conversationis pristinae

tidem

convivam

habuit

diam 63 ) defendit. tatem

tuli,

stravisset,

nam me nisi

sustinuisset.

contra

febris ardens

Inter haec

cum

iden-

Hiemeri invi-

Non tamen impune

Hessi mei fides

Sed

memor banc

felici-

propemodum proet

studiis

peritia

medica

meis sacris in

Digitized by

Google

Liber

1585-1614.

gratiam redii nihilque temporis mihi elabi frustra

Addidi

passus sum.

etiatn

praeter Mart. Lutheri

consummatissimam theologiam Patrum

maxime

cibum

Hieronymi

nobiliorem praetermittens ,

fere

solidiorem

nullum

Augustini,

non degu-

quern

64 stassem, usus in eo Erasmi et Hyperii ) iudicio

Erant autem mihi propemo-

atque raanuductione.

dura omnes ex bibliotheca paterna.

quam

Wensii provocatione

vacaret,

rologiopaeo nos dedimus magistro,

Loesch nomen

fuit,

cui

Matthaeo

suae peritissimo, qui hanc

artis

mechanicara industriam conferret, sius

vero quic-

et societate ho-

admodum docilem

reddidit

cujus se

nec

Wenoperae

poenituit.

Atque

ita

quiennium

hoc ultimum studiorum meorum

insumptum

viris

juxta

generosis ac autoritate valentibus propitiis,

quorum

principis mei

mihi

plurimum

motum venerandum me diutius hae-

consistorium noluit,

rere et obversari

que praecursu

intercessione

ses-

principibus

jam

iis,

annis maturiorem studiorum-

quos longo intervallo post me

noveram, quibus etiam praefueram, priorem, maxime cum Belgicum iter ad illustrem ilium heroem Mauritium nis

cum

Auraicum conciliatione Onolspachini Marchio-

meditari intellexisset,

Vaihingensis

et nihil

ecclesiae

tale cogitantein,

diaconatus Joh. Ulrici

Thummiiquondam commilitonis promotione set,

vocavit,

audivit

)

autoritate immisit finemque stis

compedibus

voluit.

vacas-

huic stationi principis

errorum imponere

Hie ergo vitae

fau-

vicissitudi-

Digitized by

Google

Lutheri et Patrum lectio.

Diaconatus Vaihingensis.

num et varianmi ambagum ad aetatis usque 28. annum terminus esto, cujus puerile spacium morbis obnoxium, adolescentia, quae orphanorum sors, laborious et itineribus impedita

lestis

fuit,

mo-

egestati et servituti objecta, juventus variis et

fortuna

plerumque novercali, penatibus quam alienigenis duinrioribus, amicis tamen subinde sublevantibus oblirmato. nisi Quae res caad omnes vices genio lidis precibus et humidis singultibus constare non Gratias autem quam maximas Deo meo potuit. ,

debeo,

qui corporis

afflictione

sobrietatem impo-

animi teneritudine pudicitiam illibatam conser-

suit,

vavit, alieni

sed

expedivit

luxum

indigentia

coercuit

amaritudinem immiscuit plurimisque fortunae

mea

scopo suo

etiam intempestivi atque a

connubii capistro quater injecto innocenter

periculis

eripuit,

curiositati

aliis

vitae

cujus conciliationem et

multorum opinione matris meae

piis et ar-

dentibus supplicationibus libens merito tribuo.

Digitized by

Google

LIBER SECUNDUS. SEXENNIUM VAIH1NGF.NSK. Vaihingam ad Entium aninem

quo me ex

sitam,

iti-

nere Belgico, quod commendatioue Philippi coinitis Oetingensis ad Joach.

chionem

institueram

Erneshini Job.

6fi

cognatus providiis retraxerat, voeatus, tio

Mar-

Onolspachi

Walcluus

)

Director,

stiti

me Mar-

mense, usus convictu Melchioris Bengelii,

pastoris superintendentis

cum

viri

propensissimi

esset,

mihi per otium

licuit

cui

candidissimi et in

bibliotheca

satis

loci

instructa

quod abundabat earn

pervolvere et quod meae deesset suppellectili supplere.

Secuto Augusti secundo nuptias cum Agnete

Elisabetha habui,

nunquam poenitendas Boppenwi-

lae,

Josuae Griiuingeri

cum

bteresset Erasmus Gniningerus, turn coenobii

loci

pastoris

filia

quibus

Mulifontani abbas, soceri frater, ab eo tempore fa-

mae meae, quae apud

imperitos rerum ex peregri-

nationibus meis laborabat,

curam suscepit,

et qui

ex profano vitae geuere ad sacrum ordinem subito transiiiisse criminabantur, repulit, aut aliter edocuit.

Digitized by

Google

Nuptiae

Adfuit etiam non vocatus Wilhelmus Bidembachius,

amori nostro

ratus

annomm

et tot

consuetudini de-

meae deesset. Fuere et Hernials Wellingins senior, Abrahamus Hoelzelius et Joh. Valentinus Moser cognatus, tiim urbis Vaihingensis beri,

festivitati

legatus consul Joh. Buhlius ornamento,

vegeto satisfactum

est.

quorum

summe

socero meo, viro omnium

laritate

Ipsis nuptiis

hi-

tranquillo

nuncium

in-

tervenit de Griiningero ad praepositurae 67 ) apicem evecto, quod inter auspicia mea retuli, et rebus meis

sum

profuisse

expertus.

Inchoata oeconomia primum

fuit, ut matrem ab herae principis Sibyllae 68 ) Anhaltinae libe-

obitu

rude donatam ad me reciperem, quae suaviter Septembrem mecum vixit, quo

rali

ad sequentis anni

tempore ab Anna in

filia, quae in re lauta esset, sedem Heidenhcimium usque ad generi mortem 1620

transtulit

indeque

Dein cum post

rediit.

ecclesiae operas plurimum vacaret nec tutum esset

cum hominibus,

qui acerbas inter se lites, conten-

tiones et simultates exercebant, conversari,

animum

ad comraentandum aliquid appuli, et excussis scriniis

meis aliqua interpolavi, aliqua auxi, plura vero

adjeci et praeter lucubrationes

mi lam diem sine

qua scriptione abire passus sum.

Jam

ali-

lucem Tu-

bingae prodierant Collectanea mathematica,

Summa

doctrinae christianae ex Hafenrefferi mei compendio extracta,

6 9

)

Panegyricus Schermario dictus, Vocatio-

quaedam r[h]ythmica 70 ), quibus Cosmoxenus a Johanne Stoffelio Hericuriae

syntagma

accessit

Digitized by

Google

Liber

46 praefecto

11.

nobili,

1614-1620.

ignaro, typis

Montispelicardi

commissus, qui cum cordatis non displiceret, socium provocavit Herculem Christianum, inscriptum,

Christ. Besoldo quo Tobiam Hessum quern palam lau-

dare non licebat, per involucra expressi

stianismum genuinum. e

luptati,

quibus Eilhardi Lubini 71

gnus plausus

fuit,

qui

cum me

Chri-

ma-

theologi

)

certatim invitarent,

confidentia majora ausus

juvenili

Fuit et Hercules eruditis vo

Turbonem

in fo-

fenrefferi

sum, qui pridem in aedibus Haipsoque manuductore natus et nominatus,

hactenus

mecum

rum

abire passus

latitaverat.

mata 72 ) Besoldi

Theca

tlieologica,

demum

liberae

cum

ludibrio

illi

frater-

Rosencru-

plenus invidia 73 ) Menippus,

ille

qui cum tam quam pungeret vecordes, diexceptus est, cum boni inge-

sed innoxiae linguae foetus,

cordatis allubesceret,

versa

inscripta,

unam alteramque ad

post

nitatem Christi Invitationem

ciano oppositam,

mihi

Hesso imputata, plane mea.

gladii Spiritus.

Successit

Prodiere simul Axio-

admodum

sorte

nuam errorum nostrorum confessionem admitterent, mali male sibi conscii ad suam injuriam revocarent. Qui bilem suam contra effuderunt, viri optimi et innocentissimi

aliis instincti,

ridiculi

fuerunt,

sed

profecto ab

quibus conscientia trepidabat, ant

li-

calamum commodarunt, quos nihilominus omni posthac vita reverenter habui, uno vebant invidia, os

scurra excepto, qui sub alio tegmine laceravit optime

Caeterum quod Deum sancte tenon ea mihi insectandi petulantia fuit, aut no-

de se meritum. stor,

Digitized by

Google

Scripta in forum emissa.

quod

rem

Defensores.

quam de clam itato res

cendi ulJa libido, sed

Insectatores.

aggerebant,

christianam causam animo fervide fove-

modo promotam

et quovis

vellem, quod

cum

plana via mihi negaretur, per ambages et cuniculos

persequi conatus sum, non scoptico, quod aliquibus

quam

videbar, genio, sed ea arte,

buerunt, seria Is

ut per lusum

agerem

et Christianismi

mihi scopus, id cousilium

circumspectum,

quod

non

satis

et tot stimulis

Sane ut priraum multis ae-

incitatoribus imputetur.

gre facere

multi adhi-

amorem propinarem.

fuit,

minus maturae

aetati

pii

ingeniosa allectamenta

morbonim nostrorum

tractationem ani-

madverti, ipse dolui et extinctum volui canem, sed

hoc ipso denuo

qui curiositate obstetrice

aliam

sobolem

cuisset, excitavit

ribus

debent,

Wilhelmus

praeses, vir

), cujus gratiam unis obtrectato-

quid

Primus autoritate scuit

revixit et

quae profecto aeternum sepulta ja-

unquam

sua hos

Remchingius,

morum

gratiae invenerunt.

murmuratores compesupremi

dicasterii

sanctimonia, an eruditione re-

ruroque usu et generis praestantia nobilior, incerturn,

cui Cive

meo

lescunque gratias

Christiano dedicato, ob id quapersolvi,

Peregrinus Besoldo sacer, Christiana

sub

Bona causa set.

biles

ricus ricus

auspiciis

et theologiae

Remchingium

cum annum

ante

jam

oberrasset et Libertas

Hohenfelderianis

comite

Encomio lucem aspexis-

imitati collegae

assessores no-

Burkhardus Wetter, Joh, Henr. Offenburg, HenSchillingius ,

turn

Jacobus Nothatt

et Fride-

Plieningerus duo nobilitatis verae lumina su-

Digitized by

Google

Liber

stinuerunt, placeret,

Non

II.

1614-1620.

puderet insectari,

qui

tautis

viris

hoc ipso redderetur coinmendabilior.

defuit etiam fides Bidembachii certa et explo-

rebus turbatis, qui quod minus paedagogiae subjectus esset meuin in se periculum facile provora[ta]

Certe

cavit,

et Hafenrefferus ipse

joris animi plures in

culos et flere mulierculas audirent,

solutum aliqui

cum et

cujus et anteceden-

pone sequentia specimina apponere In album amicorum meum. 1.

tia et

Matth. 6.

uiolli-

quo magis amicitiam, hoc strictum bonae no-

tae et sanctae fidei viri ivere,

stitiam

eo ma-

sinum risere cum ringi

libuit.

Quaerite primum regnum Dei et ju-

ejus et haec

Reverendi

omnia adjicientur vobis.

clariss. viri

D. Joh. Andreae,

illu-

principp. Wiirtemberg. D. D. Ludovici et D. D. Friderici et consiliarii et monasterii ad Regiumstris

fontera praesulis dignissimi rentis

sui

Dni. compatris et pa-

reverenter colendi,

optimae spei filio, paternarum avitarunique virtutum studioso aemulo, Johanni Valentino b. artium Baccalaureo, in amoris

contestationem scripsit Matthias Hafenreffer D. 13. April. 1603. 2.

Locos theologicos suos.

Pietate

doctrina praestanti juveni D. Johanni

Valentino Andreae, mia, 6. Febr. 1605 ciaretur,

ternasque

cum

in inclyta Tubing, acade-

bonarum artium magister renun-

sincerae gratulationis atque ut avitas pasanctissimas virtutes strenue consectari

Digitized by

Googl

Hafenrefferi constans erga Andr. amor.

devotae

?>ergat,

ura

comprecationis ergo

hunc

49 libel-

offert

Matthias Hafenreffer,

quo supra.

die

Horologium principum

Doctissimo pietate

75 ).

doctrina praestantissimo viro

domino M. Johanni Valentino Andreae fratri

suo charissimo,

cum

se Andreanae benignitatis

raemoria

tionem

sui

memoriam

affini

avitae paternaeque in et

benevolentiae

et grati

animi

grata

testifica-

offert

Matthias Hafenreffer, 8.

Templum

Febr. 1612.

Ezechielis suum.

Venerando pietate et doctrina praestanti juveni viro, dno. M. Joh. Valentino Andreae rev. et cl. viri dm. Joh. abbatis Regiofontani dignissimi dni. compatris mei honorandi et charissimi filio, magni illius theologi Jacob i cancellarii et professoris in academ.

Tubing, celeberrimi nec non ecclesiae ibidem praepositi

nepoti,

vigilantissimi

diacono fidelissimo,

bolum hoc auctor

templum

ecclesiae Vaihiugensis

symcommentariorum

amicitiae et affinitatis

Ezechielis

offert

Matthias Hafenreffer D. p.

acad. Rector 30. April, a. 1614.

Testamentum Graeco-latinum suum.

Pietate eruditione et doctrina praestantissimo viro

dom. Johanni Valentino Andreae, sis

ecclesiae Vaihingen-

diacono fidelissimo, dno. amico

affini et in

Chri-

Digitized by

Google

Liber

II.

1614-1620

hoc N. T. Graeco-latinum

sto fratri dilectissimo

fra-

terno affectu et studio, offert Matthias Hafenreffer D.

Febr. 1619.

Sub id temporis supra omnem meant exspectationem obtigit, ut quern ego ob suirunam ingenii felicitatem et insolitam eruditionem jam din snspexeram, illustris vir Georgius Achacius Enenkelius Baro Hoheneccius, sponte amicitiam suam offerret, meam elegantissimis literis provocaret, quarum haec

verba fuere. S. nihil

Christum.

cum propter

illam

amabilius

esse

Nihil

quod magis homines

eos etiam quos

dimus diligamus, Cicero

ait:

virtute,

ad diligendum,

alliciat

nunquam

vi-

mihi erga te vir

doctissime evenisse dicerem, nisi meliorem tui par-

tem, animum inquam, singular! eruditione, judicio,

candore ornatum sem.

in libellis tuis

jam pridem

vidis-

ltaque ut vidi te, ut amavi, et abs te amari

tuam insinuari desideravi. Quod nunc incipere decretum mihi, ita pridem fecissem, nisi nescio quid viam mihi incertam et difficilem reddidisset. Adeo autem ad te per amicum communem, clarissimum inquam Besoldum, quern et in familiaritatem

ut abs te amari scio, ctis

experior.

ita

illo

re ipsa et fa-

quod tute aditum jam olim imo omnes admiratione doctri-

Accedit,

omnibus aperuisti, nae pietatisque

eorum numerum

invitasti.

Adsum

igitur

referri peto, qui te

amare, colere

tuaque eruditione et doctrina in melius proficere cupiunt.

Quod

ut unice desidero, ita scripta

tua

Digitized by

Google

Juncta

cum Enenkelio

quae quidem ad

comparata esse tibi

amicitia.

libri.

pervenerunt, hue tendere, hue

Quorum

intelligo.

pro mea parte ago

cendi

Nascuntur varii

et ut

causa et gratias

porro hoc genus do-

bene merendi excolere pergas meque tui aliquo apud te loco esse patiaris,

cupidissimum

etiam atque etiam rogo.

Ex Goldeccio meo

Vale vir doctissime. ,

die 28.

scripsi

Decembr. a. Tui amiciss. Georgius Achacius Enenkel Baro Hoheneccius. 1617.

Huic non accurrere, non totum me tradere vea numine conciliate, religioni fuisset Quern cum insequerentur Tobias Adami 76 ), Michael Piccardus 77 ), N. Marchtenkerus et alii rei literariae pro-

luti

ceres,

jam patronos

numerarem,

ex aequo

Christianopolim Joh. Arndio (qui et ipse

sponte in amicitiam concesserat) insignitam et morialia inter amicos distribute jutus

Mythologiam lectionis variae mel-

aurae fidentior, Hficium,

et accusatores

negligentior ad susurrones factus

cum Enenkelianis

Me-

uno anno, ad-

turn Hohenfeld[er]ianis, qui-

bus amanuenses sustinerem sumptibus, protrusi, quin et r[h]ythmicis sacris

lusibus Besoldi conjugem Barb.

Braitswertiam*) multae lectionis foeminam oblectavi.

Ac ne

patriae

meae ignarus

alienis

oberra-

rem, quae a majoribus antiquitatum Wirtembergiae

consignata turn ab et

aliis

inprimis vero Bidembachio

Besoldo comniunicata acceperam

Cod.

<Sf

adhibitis

in-

B: Braitschwertiam. 4

Digitized by

Google

Liber

1614-1620

II.

super Martini Crusii

annalibiis

Joh.

Brotbeccii

ac Oswaldi Gabelchoveri commentariis in epitomen redegi et rerum ante actarum niemoriam in usus tantuni bilis

meos revocavi. Quin et privatae ju vent litis noet quos domi habebam convictorura Joh. Wolf

gangi Moeglingi et Johann. Conradi Buhlii, ac qui toto deeennio

mecum

ex fratre nepos, Joh. Jo-

fuit

suae Andreae, institution^ quicquid succisivi

Ne tamen absque

impendi.

ret, ainicitiae sal adhibui.

fuit,

condiraento vita praeteri-

superior quidem prae-

fectus Franciscus Zornius Bulachius impense, mihi

etiam

qui

favit,

vicum,

omnium

Caeteruni ins tar

misit.

tinctus

ante dixi,

et Nicolauin

Ludo-

erudiendos com-

erat liumanitate et

Engelhard, Uteris

liberalitate Joh. Jacob.

nihil

ut paulo

filios

Sebastianum

Unguis

exoticarum peritus, cujus conversatione

unquam

dulcius

fuit.

Fratres huic erant Bern-

hardus, Michael et Jodocus, nati matre*) vidua foe-

mina priscae honestatis et devotionis, et sororius unus Jac. Hirschmann pari omnes in me affectu, ,

rerum usu

At propior mihi eo ad vitae liberal quo ia oblectaille, menta opportunior fuit. Cumque mathematicis et singuli

et peritia literata conspicui.

mechanicis elegantiis delectaretur, adjecit arithmeticae

quam

callebat,

sive cossicam subtilitatem ,

annis

praeterierat,

avide

conductore

algebricam

ac quae alia studiorom recollegit.

Dum

etiam

Wiirtembergicis annalibus occuparer et in Thuani

verisim. intell: nunc

Digitized by

Google

Incendium Vaihingense.

Antiquitatum studia.

suam Postquam vero sacram aedem opulentiorum impensis exornandam sibipropo-

liistoriarum opus Breviariuin pararem, nianuin

libenter commodavit. suis et

suisset, niultuni tis

temporis

rei

ill 1

sub nostra inspectione vacan-

tributuni, sed

runi incendium depavit.

1626.

Duni

hie sum,

repetere visum

di-

cordolio 8. Martii

elegia latino -germanica

7 9

exercuit, cujus historiam, qua-

cum

temporis

turn

meo

gemina urbis magnam partem con-

Deus me

flagratione leni

Laudatus a

quae omnia paulopost

Obiit

est.

bus Sanctis veterum

amicis

communicavi,

hie

Prima Novembris, quae omniinstituto sacra,

anno post ad-

mirabilem Virginis partum millesimo sexcentesimo

decimo septimo, cum

ilJustri

mandato cives Vai-

hingtnses solenni Jubilaeo ob centenos renati per D. Lutherum evangelii annos instituto sese appa rassent et sacrae synaxeos velut candidati bis cen-

tum quadraginta quinque se

ecclesiae religiosa con-

suetudine exhibuissent, hora inter octavam et no11am vespertinam media visa est flamma ex aedibus

Jobannis

Kieseri

oeconomi

nero Conrado Machtolpho rat,

frumento plenae,

turn et violentiam dabant,

vicinas essent

ita facile

igni

incremen-

proximis terrorem, quod

mediae.

Arserant

illae

quon-

dam anno 1607, sed sine majore damno et ab incendio novae omnino e fundamentis stabant. jam

fatal i

clamatu

ge-

Eae

erumpere, cujus culpa incertum, accensa.

ut erant

inter

quas

Illingensis,

inhabitandas concesse-

illo

forsau civium somnolentia tardius et con-

campana

periculi

indicium datum

est.

Digitized by

Google

Liber

II.

1614-1620.

Interea e specula, quantumvis aequo tardius, bora-

bardae displosione vicini advocantur,

magno

cui Asperga

mox omnes campa-

fragore respondet, ac

nae majoris templi lamentabile quid resonant.

jam flamma eheu!

imiuane invaluerat

utrimque

hinc

invaserat,

Aurelii

vicinas

nuper

Rhatgebi

vita functi judicis, illinc Michaelis Hemitiingeri viri

consularis splendidas et multa fruge refertas aedes,

quas tamen,

minus

vini plus ordinis fuisset ac

commune

auxilium accessisset, servari potuisse opi-

nio

Caeterum quod

est.

tanto incendio rebus

suis quisque consultum vellet et in exportandis supellectilibus

singuli

prope occuparentur,

turn

mu-

liercularum et imbellis aetatis clamores et difiugia

undique turbarent; factum est, ut dicto

malum

citius

alia

jam non inter contiguas tantum domos, sed quod in angulo ad duarum platearum intersectionem vis circum loca

ignis imperaret,

plateas transgressa,

pinquiora aedificia involavit. fuit,

nisi

trum,

Nec

undique pro-

satis

miseriarum

etiam adversa fronte, veluti malorum cen-

totam

supra omnia bito

Saeviit ergo

occuparit.

Tom

circumferentiam aggrederetur. infelicia

ventus sive turbo verius su-

exortus favillarum imbre disperso palam uni-

verso oppido interitum est interminatus.

Ita

pro-

perante incendio, hac Sebastiani Sieskindi pharniacopolae, Johannis Machtolphi jam emortui, Johannis Bulii

consulis

ejusque

Alii

cognominis Philippi

Langii consularis, Hieronymi Hechti; albensis

Herren-

iliac

coenobii granarium, Jacobi Wildii

dudum

Digitized by

Google

lncendium Vaihingense. defuncti integra villa;

cum

ante Matthiae Stoederi divi-

quondam

Finckii, Michael is

Ben-

deri praefectorii viri binae,

Henrici Weisseri

dum

viveret urbis scribae, juxta Johannis Rappi,

Mi-

sae

chaelis

Laurentii

Hasi requiescentis

urbis praefecti;

retro urbis

plurima horrea, turn ad

Tobiae Brackenhaemeri

promptuarium

murum

quam

spatiosissima prin-

quae co-

cipis nostri granaria, vinaria, torcularia,

uiitum olim Vaihingensium vetusta et perampla se-

des

erat.

Omnia haec opere et pretio magis connumerum intermixtarum

spicua praeter miseraudum

miuorutn aedium ignis involvit, lamentabili

utique spectaculo,

cursu ac interdum vix aquae saltern

rentur.

sepeliit,

situla effusa,

corporibus omnia flammae

Videre

erat,

sucsalvis

libidini relinque-

quae paulo ante profugis velut

asyla erant et variarum sarcinarum turn et

depavit,

cum desperato

ejulantium pusionum

cunarum

receptacula, intra paucis-

sima momenta horrendo impetu invadi

et trepidan-

tem turbam loco pelli. Eccqua, Deus bone! matrum bajulatio! quae patrum in extrudendis liberis festinatio!

quis tarn iinmaturae aetatis stupor?

discurrentium in tenebris chaos? ter hos cisci

Enituit

promiscuae fugae errores nobilis

Ludovici

Zornii Bulachiensis

quod

tamen viri,

in-

Fran-

urbem guber-

nantis humauitas, qui haud satis ipse extra pericu-

lum, tamen quod sublimiori vertice illustrem arcem inhabitaret ad se veluti

exulem suscepit puellorum

puellarumque multitudinem,

integra

nocte pa-

rentes securiores fecit atque restinctioni expeditiores.

â&#x20AC;˘

Digitized by

Google

Liber

5(i

Nam

medium

albescebat,

II.

1614â&#x20AC;&#x201D;

jam

noctis

cum noudum

praeterierat

flebiliter

qua coelum ingenti Esselingenses,

nonnulli

alii

dies

resonantibus

in-

flamma aliquot perticas

orbem

spatio rubebat

ardebatque, vel remotissimos acciverat. sunt

spes ulla salutis appareret.

Accursum est campanis numero prope numero, alta,

1620.

Freudenstadiani,

Observati Palatini

ultra sex milliaria hinc positi.

Aquae

tantum effusum, quantum rivo fortasse sufficeret, cum earn ab Entio amne prae caeteris Jodocus Machtolpluis

Johannes

V7 lricus

Bengelius per

quinque aut sex depromentium series derivarent. Nec tamen ea cuncta ad cohibendam ignis violenItaque quidquid aedium

tiam suflicere videbantur.

superfuit evacuari coeptae; impleri ecclesia Deipa-

rae Virgini sacra,

nupera civium

spectabile.

comportatio,

organo

qui

advenerint

priores

aut me-

exitu plane sint interclusi.

terror huic veluti

tamen ex horreorum

ignis

appropinquaverat) omnis

tur.

Unde plurimorum

tiones

certum.

vicinitate

fiducia abscindeba-

cui arx insidet,

majorene confusione an trepidatione,

Ac sane jam

as-

(quo jam

turn tumultuariae exporta-

secutae et fuga in collem,

quaesita,

sacrae anchorae admotus,

quae quamvis ex solido lapide usque ad tecta surgeret,

et sacris picturis

tanta fuit infinitarum supellectilium

dium occuparint,

mox

vastum nec indecorum opus,

liberalitate

prae oculis

in-

prudentissimo

cuique universi oppidi bustum erat,

quern metum

non

vastitas ejus-

tarn turbinis inipulsus et

flammae

Digitized by

Google

Incendium Vaihingense.

demque ex

tot pabulis

civium consternatio

perpetuum alimentum, quam auxiliantium inter

Deus potentiae suae

Martinus Epplinus

aedes

consularis,

quas

suas

cum

specimen

et sapientiae illustre

misericordia edidit.

solita

calores

eunctis prope excitaverat,

et frigora fatigatio

quondam

vir

foro

anno 1570 incendio cum Eas cum restauraret, peinemor, muro e puro lapide ad tegulas us-

sumptuosas possidebat, aliquibus riculi

aliis

perdiderat.

que, sufficiente densitate vestiit si

cum

dicterio: velle,

posthac ignis accedat, civibus, nepergat, cavere.

ominosum

sive

equidem nunc

omnes corruissent flagraret,

fuit

fuit.

sive

gloriosulum,

Nam cum jam

salubre

vicinae aedes

horreum plane contiguum con-

Melchior Wildius juris candidatus,

has

jam suas aedes imperterrito animo defendere aggressus

vix taudem incredibili subsidio

perari

posse

tam invictus

hostis

effecit,

videri

ut su-

coeperit.

Uude animati auxiliares, in mediis flammis Vulcanum baud profligavere quidem, sed fregere aliquantum et muri robur ivere adjutum, unde post diuturnum conflictum horreum concidit et spes aliqua victoriae hac parte obtinendae effulsit. tera

parte granarium (sub quo

sacris

reditibus

destinata)

et cella

ignem

Al-

servandis

conceperat

jam, quotquot subsidio advolarant, intolerabili ar-

Sed cum

ad hoc servandum

ali-

quot cordati se denuo animassent, ac minores

ali-

dore abegerat.

quot aedes paratis ad id uncis ferreis tur,

permisit

utique

Deus

hie

dejiceren-

quoque miseriarum

Libcrll.

Exinde schola germanae puerinec tamen sine miraculo opi-

emergere.

fiiiem

1614-1620.

tiae tledicata facilius,

nor, liberata.

Nam cum

plane negligeretur et

utrumque Jatus assidue feriret, turn magno nisu hominum equorumque esset solo aequanda, nec ignis

igni

nec ferro cessit indeque |ad se| paucissimos

aliquos

quibus Bernhardus Engelhardus

(in

est reticendus)

haud ad se provocavit, ac post exiguum

tempus salutem impetravit.

Voluit

nempe Deus

paedagogiae Christianae utrasque palaestras et sacrosancti verbi auditoria, turn qui sacris ministrarent habitationes,

gerentur,

ut constaret,

lum

cum

scintillis

undique consper-

qui aqua perlueret,

nec esset

nondum

religioni,

soiidas:

sed improbitati bel-

Ultimus conflictus et vehe-

e coelis iudictum.

mentissimus commissus est ex Michaelis Beurlini,

Bartholomaei Gebelini

Andreae Schmidii aedibus

contra adversas Rudolphi Hamani et Johannis Wildii

chirurgi binas igneas plane douios, quae,

in angiporto

ciebant et

summa

jubebant.

quia

ad viarum crucem sese invicem respi-

flammam rei

Nam

velut in

punctum coarctabant,

oppidi reliqua salute

concertare

aut hie terminandus erat ignis, aut

nunquam publico consensu, quod aliam quasi urbem nisi reprimeretur hie esset aggressurus. Hie templo supreimim periculum instabat,

hie

propin-

quioribus amplissimis aedibus, inde curiae: et quid

opus

tarn

complecti?

horribilem aliam

incendii

seriem animo

Adfuit enim Deus concurrentibus, con-

clamantibus , collaborantibus , anhelantibus , et post

* Digitized by

Gwgle

Incendium Vaihingense.

diuturnam moram

satis

plane tis

chirurgi aedes turn

recentes, turn adusto vino variisque unguen

tandem ah! tandem

oleis delibutae faciebant,

respirare

Audiebatur

a nona

quae

nemo

velit^^

quaerat,

vicinitas

excedit.

nisi

quod

Eheu!

quot

quas flammae ab

nocuit?

delatae

lacrimas

concipiat,

tolerantiam

importuno vento

nisi

animo

quidquam

interea

parietes

permisit.

tardi-

jiumanam prope

unquam

attolJere

quo horrore exspectata, qua

noctis

aedibus

quantumvis

mantis

haec quinta matutini hora,

int< i r

sibi

coeJos

meros clibanos

venerit,

nemo

gratas

inter prunas

tate

quam

amplectentes,

aegre nec

absque insigni damno, dimittebant? perforati?

minutae? januae

tecta

effracta?

fenestrae

valvae ambustae?

aedium ardebant, jam

Jam

Quot com-

fastigia

jam conclavia ipsa accensa perlucebant, jam mediae domus ignibus occupatae. Quae singula magnam multitudinem fatigare potuissent, in hoc miseriarum cumulo neglected

trabes;

plane habita sunt et suis domesticis derelicta,

quorum

indefesso labore longa

domorum

series, ac

Erasmi Kellini, magni operis HospiAndreae Schmidii, Andreae Machtolphi, Chri-

e praecipuis tale,

stophori

Machtolphi

dudum

vita

functi

splendidis-

simae aedes servatae ac urbis reliquae parti, cujus interitus

cum

horrea triginta dacta; ficia

his

inseparabilis

erat

iutegritas

re-

Perierunt omnino sexaginta et una domus,

tenta.

stabula

octo.

tria,

quae

favillas

absumpta novem

penitus

re-

et confracta aedi-

Sunt tamen, qui 116 tecta usitato more

^Digitized

Google

Liber

60 numerent.

haud aequalis

Supellectilium

Nam

ditio.

1614-1620.

11.

ut aliqui

multi res suas

omnes

fere

extulere,

vini

Auri

sive amphoris sit aestimatura.

modicum

sive

obrutum

quantae benignitatis graviter

nedum cum

saltern

et argenti

doliis

haud

sive

subductum.

Id vero

divinae

habendum,

netnineui

vitae

periculo

Jaesum, unum

alterum leviter vulneratuin

obstructis passim vicis

homo

idque

esse,

praeter

trabibus

ignitis

tegularum disiectiones quaqua dispersis. orgius Seuluftus,

tan turn

quadraginta sex

octingentis

ita

tanieu.

ubi minus solicite obstruere cellas licebat,

deperditum,

per-

fuit

prope nudi sunt expulsi,

Uiius Ge-

cum

septuagenarius

hacte-

proximo jam igne erepere coepit, ac repertus extra urbem est depornus aegre animam

unde cum domum

tatus,

die

traxisset,

sive

morbo

sive

quinto post

esset relatus,

terrore ad

Deum

emigravit.

Puerperae perpaucae ac quaedam unius

diei ,fuga

salutem invenerunt; peperit et immaturum foetum gravida,

sed vivum et Christo initiatum.

homines hoc immane incendium

tra in

quod

ejulatibus et publico luctu

Nam

qui planctus

hactenus cohibitus

cum

praesentis erat,

Nee

ul-

saeviit nisi

omnia personarent.

periculi

magnitudine

jam palam erumpebat,

ingens multitudo alienas aedes immigraret, suis

aiharum vale diceret.

rum, quos pro supportassent,

Ac molesta

domiciliis,

lectulis,

reimniscebantur

recitatione labovasis

quondam

quotquot in

sorte hoc qnalecunque vitae subsidium

tenui

magno con-

stiterat

Digitized by

Google

Incendium Vaihingeuse. subtristis intuitus erat,

cum

magistrates urbis con-

vocatis qui accurrissent humaniter pro pietate graegit

tias

pane

vinoque

refectos,

quos procul

venisse constabat, dimisit, propiuquiores ad restin-

guendos etiamnum ardentes focos exoravit, quibus integra dies ita est absumpta,

rumque pretium

ut vix

operae labo-

Hinc excubiae consti-

apparuerit.

tute,

quibus favUIarum acervi curae essent, et a

vicinis

oppidis ac Maulbronnensi coenobio homines

cum

carris submissi,

quorum

ministerio titiones urbe

Adapertae sunt ea die nonnullae

efferrentur.

cellae,

etiamnum ferventis haud modicum, ac suppellectilium non contemnendus numerus ereptus. et vini

moneta multa Caeterum ubi ca-

Sed et vasa ex variis metallis,

turn

jam in massas liquefacta, enita. loris

impatientia fossores non admittebat, cumula-

Nam

identidem damna.

bantur

ex ardore

dissilientibus

dum copia,

ut ad

vinum

soliti

circulis

duos pedes cellae implerentur,

cujus nonnihil est exhaustum. remisit

doliorum

effluebat ea inter-

Neque etiam

interea

ventorum vehementia, qui per hos dies

plane

furiosi

perflavere

in-

latentem sub

cineribus ignem formidabili sane spectaculo per ru-

dera et integras etiamnum aedes dispersere.

minor civibus quies

major vigilum solicitudo, in

illaesis

habitation ibus

erant audaciae, et

Unde

securitas.

pauci ejus

res suas hinc inde per compita

hortos dispersas ad se

multis perditae malitiae

reciperent,

quae mora

hominibus ansam dedit

nas res contrectandi simul et subtrahendi.

alie-

Postera

Liber

1614-1620

II.

ut et sequentes purgandis plateis et couipla-

dies

nandis minis datae:

turn submissi

Joh. Friderico

principe

triae

illustriss.

pa-

clariss.

vir

legati,

Johan. Sattlerus a secretioribus et ingeniosissimus

Henricus Schickardus architectus, qui coram tragicae scenae faciem contemplarentur et accurata de-

Quin imo ad vesperas ipse princ. fratre D. Achille

lineatione referrent.

cum

clementiss. priiiceps

advenit exiguo comitatu

miseria intime tristi

tia

coena

est

tactus,

et pervigili

diei

diutius ibi

contestationem

similis

discessit.

quorum

sarcinis repleta erat,

scena edita

commoratus

meridiem post prolixam clementiae

lugenti

alia

famam

cal&mitatem

nocte memorabili condolen-

neque

prosecutus;

ad sequentis

supra

et spectaculi

popelli sui

ferendi

subsidii

est.

Paulo

Nam

pollicitationem

post

ecclesia

iis

reserata, confusionis

formicarum instar sive

crabronum potius palans populus aut nimio rerum suarum desiderio, aut furum qui frequentissimi si-

mul ac impudentissimi, metu, eo clamore, jurgiis et strepitu tarn multiformia et infiuita prope aedium instrumenta invaserat, ut a seditione parum abesse crederetur, et accusationibus, pernegationibus inde-

Hanc

rei defor-

mitatem ut cohiberet ecclesiae decanus,

Melchior

que

injuriis

omnia perstreperent.

Bengelius, conscenso suggestu gravibus verbis tur-

bam turbidam vilis est

et Christiani

officii et

raodestiae ci-

adhortatus, quae tamen nisi distractis im-

pedimentis (id quod dicto citius factum)

nullorum dispendio

vix acquievit.

cum non-

Purgata sacra

Digitized by

Googl

Concio sacra post incendium habita.

aede,

cum

Mercurii

concionem

S. Davidis

afifligi,

discerem statuta tua,

ge-

quo nullo piorum damno universus orbis

illius,

aeviternum accensus veritatem,

fuit,

recitata,

trepidantem popellum docui: meminisset

interiturus,

sit

senten-

ex psalmo 119, 71. bono mihi

Ulius ignis

convocatis in

illuxisset,

civibus, ego ecclesiae minister,

tia

mentem

dies

;

qui profanis et obstinatis

sit

agnosceret supremi judicis se-

qui post crebra verbi sui monita nullis

humanis obstaculis impeditus excandescentiam suarn exequeretur;

negligeret terrenas opes,

animae periculo tarn

quae tanto

corporisque cruciatibus quaesitae

subito et truoulento vultu mancipia sua dese-

rerent; amplecteretur

auream pacem

Dei

et flagella

discordibus et inquietis infligenda reformidaret; aestimaret divinam providentiam

periculo tarn

numerosam

quae

praegrandi

confusam turbaoi

illae-

sam servant; observaret proximum, cujus quondam indigne et sordide habiti afflicto tempore tanta esset

etnecessitas et usus; calefaceret pectora ad S. Spiritus

ignem

foveret sacris pabulis;

denique

sic

adhiberet hoc ignis examen, ut nihil impatientiae,

blasphemiae, sacrilegii, sed humilitatem, tolerantiam, ferventiam eliciat purgetque ab

illis

inquinamentis,

quae securos alimentorum, indormientes paci, saturos verbo solent

divino,

amatores sui, familiares mundi

comitari.

Annum

hunc, quern numerali hoc:

sanCtorVM

Vespera arDet Valhlnga, signaveram, excepit non minus

tristis,

alter

quo jam utcunque resurrexisse

Digitized by

Google

UberlL

1614-1620.

Vaihinga ex cineribus quasi videbatur e centutii viplus minus

ginti

aedibus

ruderibus,

forma

erectis

quinquaginta

structure

circiter

spectabilibus,

unis etiam aut alteris superbis magis et invidiosis

quam

convenientibus.

Contulerat in id communis

patriae pia liberalitas

duodecim prope florenorum

millia, sed solenni

mundi supputatione, subsidio in ut uno me

abundantes quam indigentes largiore:

verbo absolvam, fuerunt, quibus

damnum

profuit,

quantumvis octoginta amplius millibus clades civium aestimata

Primus omnium Michael Hemminge-

sit.

rus vir senatorius horreum

suum

erexit, quern se-

cutus Johannes Wildius chirurgus aedes suas, quas

incendium Inde

alii

diximus, ante omnes inhabitavit.

finiisse

atque

alii

emerserunt, sed maxime specta-

qua ve-

bilis illustrissimi nostri principis structure,

terum Vaihingensium comitum sedem

in alios

usus

Interea operariorum insolentia, sed et

restauravit.

civium indulgentia omnia tripudiis, clamoribus, compotationibus, interdicto etiam tempore, denique fre-

quentibus jurgiis perstrej>ebant, cedente an connivente magistratu.

Nempe cum

octingentas et qua-

dringenta sex amphoras incendium absorpserit

minus bibitum

assurrectum.

Aedes

novae multa ebrietate initiabantur, vidisses

et pue-

ros bacchari,

est aut

frustra

citius

cum

nihil

invidia inclamantibus

dtim male ominantur,

dum

ecclesiastis,

qui

sui singulos

admonent, dum bonorum querelas

geminant, male audiunt. bita

Qui

officii

iu-

aedes alienas de-

commiseratione recepti erant, jam

iis

violeu-

Digitized by

Google

Posterius Vaihingae incendium.

tcr et superbe imperitabant, effringebant, confringe-

bant, additis in terrorem minis, ne quis mutiat.

qui

primum

injuriam

Ulos iniquissimi juris

Nam

suam deplorat, aut secretos meatus accusat, jam perduel-

lionis reus est.

Hac catos

igitur infelicitate hinc tuntidos, illinc concuF-

Deus severus

Veneris die

et Justus

Vaihingenses revisit

Octob. hora 2 et 3

pomeridiana.

lnitium factum in Jacobi Semilleri rustici aedibus, cui

causam dedisse viventem adhuc sub cineribus Inde conce-

favUlam imprudenter abjectam ajunt pto igne

cum

domum

vetustissimam

ret atque is et

facile corripe-

superne et inferne perrumperet, turn

demum maxime men decideret.

noxius

cum

fuit,

subjectum stra-

ibi

horreum ac-

censa maximi periculi cives admonuere.

Ciyus tanta

fuit celeritas,

ltaque hie domus,

ut aedis foemina aegerrime per fene-

semet cum

liberis ejectis eripuerit, ita tamen una novennalis Barbara flammis ambusta biduo post mortem non effugerit. Inde malo non tarn utrinque vicinos Casparem Eckersteinium et PhUippum Steinbergium invadente, quam horrei flamma contiguos parietes aliorum horreorum perforante, facile apparuit rem iterum desperatissimo loco esse. Ac ad dextram quidem Jacobi Bissingeri

stras

ut filiola

viri judicis strenuitate intra

cohibitus est.

vertebat servata.

curia exiguo vico

Sed a

Casparis aedes impetus

Nec minus a sinistris

fronte

quam

distincta

maxima

foro ob-

ingenti nisu

infelicitas fuit.

Hie

Liber

II.

1614-1820

enim occupatis Sebastiani Sieskindi*) pharmacopolae

jam priore incendio

graviter

vis vico terminarentur,

tamen

affiicti

aedibus, quarn-

et Christophori

Hechti

quondam assessoChiliani Hergeri viduae domos

jureconsulti et illustris dicasterii ris et trans victim J.

apprehendit,

quae suae quaeque

et interitum attulere.

vicinitati

damnum

Hechti enim, Johannis Ulrici

Bengelii, qui piscationibus principis praeest, Hergeri

vero longiore serie Agathae decrepiti senii foeminae, Matthiae Haugii, urbis physici

Wisefauti

mater loco

D. Johannis Georgii Hambergeri Annae quae Michaelis quondam

re literaria

optime

meriti

hominis

quo in Tergum etiam

domicilia penitissime prostravit,

fuit,

Deo

miserante ignis acquievit.

maxime noxium fuit. Id enim aedibus tria numero depopulavit majori periculo quam damno. Nam praeter Conradi Schroppii patentissimam et Johannis Adami Hammi domos, rcliquae ad usum potius quam decorem stabant. Supellectilium tamen non levis jactura dolorem auxit, quae indigentibus durissima esse solet. Reprimi horrei

interraixta horrea

deo ad Hechti

et Bengelii unitas aedes,

quae cum

secum abstulissent, tandem pervagante contiguum horreum et proximam Andreae Lauterhari multennalis olim aeditui domura maximi

pretii supellectilem

clade, irreparabile

damnum

urbi attulerunt.

Nam

templum augustissimae structurae opus Deiparae virgini majorum persuasione sacrum,

cum prope

staret

turris alioquin solido lapide erecta, sed lignea

*) alias

py-

Suesskind.

Digitized by

Google

Posterius Vaihingae inccndium.

ramidc

omoe

ignem concepit

fastigiata,

aedificium ejecit.

reliquuni

Cui malo quo minus oc-

curreretur, vitiosissiwae scalae per quas

difficilli-

raus et angustus dabatur ascensus, plurimum impe-

Sed

dierunt. nisi

arctif>simo

maxiine detriinentosum, quod non

foramine eoque unico irrependum

quod

superiori templi contabulationi necesse erat:

quia ignis occupaverat

omne

simul

humanum

auxi-

lium excluserat docebatque heu serius! non frustra

olim hunc errorem architectorum fuisse notatum et ut

emendaretur aedilibus ingestum.

Itaque igne in

templi penetralia intromisso ac jam saeviente, miro ajunt fragore ac venti impellentis

horrendum

modum

personasse.

murmure omnia Quidquid enim

ex subselliis et scamnis tecto incidenti jungebatur, id

ardentem quasi clibanum

lapides

efficiebat.

quidem ardorem sustinebant, sed

Unde nec in calcem,

scissuras et fragmenta violentia flammae converte-

Lubet hie templi nostri sane aspectabilis

bantur.

figuram rudi circino delineare. Quadrangulum id

fuit,

longum pedes 120, latum 78, altum media area qua maxime assurgebat 70 p. Nam alis suis utrinque additis 36 pedum tantum altitudinem attingebat. Accesserant ad utrumque latus6. concameratae cellulae parum minoris elevationis. Omnis structura 10, robustissimis columnis in 12 partes propemodum aequales dividebatur; illas nunc ignis prope-

modum

exedit.

Etsi enim secto lapide et quadrato

omnis moles fabrefacta esset, non tamen Vulcani diritatem

sustinuit.

Successit hoc amplissimum fa-

Digitized by

Google

Liber

num

II.

1614â&#x20AC;&#x201D;1620

locum anno 1513. secundo Augnsti

sacelli in

Grempiorum antiquissima apud nos progenie oriundorum, memorabilibus , Henrici inprimis 1533. 7. Decembris pie defuncti et epita-

sumptibus ut

aliis, ita

phio ob id latino atque germanico laudati,

quem

imitati Dionysius 1534. 11. Jan., Conradus 1531.

Deum

15. Maii et Onophrius 1554. ad

laudabilem memoriam reliquerunt.

Sed

redeuntes, et Bulios,

Langios, Machtolphos aliosque beneficos fuisse ac-

cepimus utinam non exarescente Hberalitatis propagine!

Praeter

tum

nisi

est

illos

parum

hie

memoriae manda-

Johannis Alssmanni 1473,

Johannis

Ulfeshemeri 1440. defunctorum et confraternitatuni

Unus Christophorus a Wolframstorff quondam urbis praefectus, vir sago pariter et toga clarissimus, gratitudinis testem tabulammeSupererat tamen maximae vetustatis lapis ruerat.

monumenta. superior

Vaihingensi comiti Henrico inversis pro more, insignibus et cruce imposita erectus,

quem quiangnis

omnino corrosit, hue hue sua inscriptione restituamus:

MCCC. KAL. OCTOBRIS IN FESTO MATHEI APL1. O. HAINRIC. COMES IN VA1NGEN, RECTOR HUIUS ECCLESIAE.

A. D.

Alia perpauca, scilicet Christophori a Venningen

binae conjuges, Magdalena de Erenberg anno 1540. 3. Junii et Elisabetha

turn stat

Anna

de Caltentel 1545. 16. Martii,

Geilingen de Althun et Reinh.

juvenis 1568.

9. Julii vita functi

perpessa rabiem, vix apparet

deHelm-

memoria, ignis

Caeterum quidquid ad

ornatissimum templum facere poterat neutiquam huic deerat;

nam

sumptuosissimo organo recentissime

Digitized by

Google

Conflagrati templi descriptio.

ornatum perque

et sacris picturis

artificioso

turn privatis

Nam cum

undique decoratum insu-

horologio instructum tarn publicis

magis impensis

erat,

quam

elegantissime.

Joh. Jacobus Engelhardus et Joh.

Con-

radus Aihinus soceri et patris sui Johannis Aihini, post 37.

annorum

rationes aliquot principibus

subductas, anno 1614. 10. Julii ad

Deum

bene

reversi,

grato animo sui posteritatem recordari vellent, ec-

clesiam ingeniosa Conradi Rotemburgiipictoris

manu

ornatam voluerunt, quos imitatae Anna Maria Thillia Aihini illius,

Anna Wildia

AnnaReut-

Joh. Epplini,

cnechtia Jacobi Wildii, Maria Zieglera Georgii Kellini,

Margarita Schmidia Christophori Machtolphi,

omnes

viduae, ac praeterea Melchior Bengelius de-

canus, Johannes Bulius consul et Sebastianus Sieskindius pharmacopaeus

suo

singuli loco

illustrabant pluresque certatim nisi

prior calamitas pictores deterruisset.

distributa erat pictura, ut in fornicis loco erat creatio

summo

restitutio

Sic autera

tabulato

rerum omnium

ad frontem templi perditio per

parietes

sumptus offerebant,

Adamum, ad

latera

per Christi passionem duodecim tabulis

expressam,

ad tergum dijudicatio per eundem in

nubibus redeuntem.

His supereminebant XII apo-

stoli voluntatis divinae

et fidei nostrae interpretes,

una cum Joh. Baptista Christi praecursore doctore

quod

prostaret,

gentium,

Paulo

Substernebantur virtutum chri-

stianarum imagines , fides , spes, charitas, temperantia,

Veritas, innocentia, sedulitas, gratitudo, silen-

tium, liberalitas, prudentia, labor, castitas, humilitas, justitia, fortitudo, patientia,

constantia;

quibusomni-

Liber

II.

bus eminebant verbum

1614-1620 et

sacramenta precibus

Alae duae sive minores areae

afflictione concomitata.

sex mundi revoluti millenarios exprimebant hac distributione,

ut hinc ecclesiae simplicis,

et ligatae, illinc imperii

faciem ob oculos ponerent.

tichristiani

quidem sua

dissolutae

mundani, Christiani

ovali figura prima

An-

altera

ecclesiam a patriar-

chis institutam monstrabat et Caini protervJtate exa-

gitatam, secunda diluvii poenam, tertia sacrificio-

rum mis

sive tabernaculi institutum, cellis

nempe

quibus in proxi-

tres quaternarii respondebant:

Adami

cultura terrae, 2. Caini fratricidium, 3. Caini

nova respublica,

Nominis Domini concio,

5. TurFoedus cum Abrahamo, ns babyloniae temeritas, 6. 7. Sodomae conflagratio, 8. Hagaris expulsio, 9. Transitus per mare rubrum, 10. Mannae cibus, 11. Hie-

richuntis

ruina et 12. templi Salomonis structura,

omnia versibus

moniam

rhythmis ad novi testamenti har-

Altera vero

adducta.

primum

Danielis co-

lossum, quatuor monarchiarum typum, dein Christi in terris vitam,

denique Antichrist! et Mahometis fu-

rores Lutheri exortu mitigatos repraesentabat.

bus sociabantur

belis restauratio, 3.

Maccabaeoruni robur,

dis toparchia, 5. Christi

varia

manus medica,

Qui-

Daniel inter leones, 2. Seruba-

cum

Pharisaeis lucta, 6. ejus

ejusdem crucis sequela,

spiritus sacri distributio, 9.

Hero8.

Turcae truculentia, 10.

Papae contumacia, 11. Haereseon venenum, 12. Jubilaei

gaudium.

Moysen

Utrisque his praeerant legts per

et gratiae

per Mariae filium ministri, addi-

Digitized by

Google

Conflagratarum iconum descriptio. tis

quatuor majoribus proplietis

justitiac et misericor-

Nam

diae divinae praeconibus.

rium occupaverant, quo etiam

evangelistae saera-

Isaaci itumolationem et

Sed

Goliae prostrationem pictor reposuerat. tius sacrae paginae viri

et to-

foeminaeque celebriores de-

bitis suis elogiis imitationem

provocabant. Janua una

apostolorum division! destinata erat

ad Jimina Joca-

tae, hinc simplicitas, haereseon, illinc sustinentia, ty-

rannidis victores:

Haec

affecta et

aliis

magna

portis spatii nihil supcrfuit.

parte perfecta laudabili civium

promptitudine templum formosissimum reddebant ac

cum tarn

paucissimis circa nos conferendum.

Deo

placet

ornatus, quae

quam animae devotae

Sed

nihil

cultus et fidei

Trinitati habitationem acceptissimam

efficiunt.

Abhorruit igitur a nostris conatibus dedi-

gnatusque

est or gam nielos

terna pictura referret.

quicquid*) Christum ex-

Sonabat enim

illud divinas

laudes, sed affectu plane profano juventutisque cor-

rupted praesentissima.

Habebat etiam Christi

scentis et a Magis donati et in

nuo

et na-

coelum euntis ac de-

redeuntis picturas, Davidis insuper cytharam et

cantorum ipsius concentus, sed

spiritu minus in Christum propenso. Quicquid jam laudamus, videmusDeo displicuisse, cum animo deformes lapidum lignorumque pictura, animo sordidi templi cultura, pietate egen-

tes

pompa ventosa

et penicilli luxurie

Deum

capi,

imo verius decipi posse in animum duximus. Placent quidem omnino Deo nostro sanctuarii sui ornamenta *) Incend. Vaih. II. imprcssum sic habet: Quicquid Christum externo sono resonaret; abjecitque colores nostros, quicquid Christum externa pictura etc

uigiti

Liber

1614-1620.

11.

quo nomine nec animos addidisse amicis

nec medio

poenitet,

illaudatos abire qui sua hue contulerunt, vel

Nec enim

luctu nostro patiar.

mente datum ad se Deus vocavit

periit

quod Candida

memorial i sempi-

Deo nosmet

Id tamen discamus,

terno inscripsit.

ipsos vacuare, purgare et christianismi verioris orna-

menta

introtuittere

quibus exculti

fucum

rae nitorem,

facile

oranem ter-

aspernabimur.

et iliinimenta

At'ut ad tragoediam nostram 80 ) revertar,

malum oppido ab imminebat.

adytum

sive

defectu

aut

mansit, paucis

Nam

qua parte orieutem

religionis

pedibus

distantes

Engelhardus ordinis

ubi

imperfectus

aedes

laborare

gravissimum p[er]iculum jam a Jac.

turbis

teutonici

ordinis

respicit,

sumptuum opinor

ut vocant chorus,

mutatae

inclyti

triplex

unius templi deplorato incendio

non

nisi

coeperunt.

me nominatus

Joh.

oeconomus

devicit

tarn

suo quam universae propinquitatis commodo.

Al-

tero septentrionali latere paedagogium latinum

cum

proximis et irruentibus flammis dimicavit, strenuo bellatore

M. WUhelmo Cuppelio

tuti praefecto.

simus ex parochialibus aedibus fuit,

quas non

Goeppingeri versante

tarn templi

viri

simul

literariae

juven-

Tertius conflictus sed longe gravis-

senatorii

vento

ego, ami co rum invisioni

meo

turn domicilio

minae quam

vicini Joh.

conflagrantes aedes ad~

Aberam turn maxime vero exoptatissimo

offend ebant.

meo M. Wilhelmo Schickardo diem unum et alterum tribuens. Uxor puerpera et accedentibus aliis morbid afflictior ignem prius vidit quam adesse

Digitized by

Google

Continuatur incendii descriptio.

ac vix vestem nocturnam circumvolvit,

audivit,

tempus

fugiendi

fuit.

cum

Convasavit tamen reculas alU

quod praesentissimum erat eriHanc sortem cum quatuor aliis puerperis

quas et periculo puit.

quibus a partu paucissimis diebus respirare

tulit,

In arce illustri asylum iterum

licuit

sima

fuit,

benignis-

hospite D. Elizabetha a Laimingen Francisci

Ludovici Zornii Bulachiensis praefecti majoris con-

quo etiam

juge,

delata Melchioris Bengelii decani

uxor jam multis ante septimanis lectulo gravissime Itaque ut Bulachius maritus in media m

fixa.

us-

que noctem ac ultra strenue monendo, dirigendo,

consulendo

ita

ipsa recipiendo, custodiendo foven-

doque omnes nobilissimae pietatis numeros pro se Interim res meae non plane amicorum aliquot inprimis M. Cas-

quisque adimplevere. sunt desertae, sed

pari Dirrii paedagogii nostri collegae,

postea etiam

M. Wolffgangi Moeglingi Lamershaemensium pastoris

ac Martini Rotackeri scriniarii fidelitate quan-

tum tumultuaria festinatione ejectae et in

fieri

potuit dissolutae,

propatulum deportatae tractaeque sunt;

quas quicquid tandem defalcatae sint, miror ad

numero

aliquo

rum potius

rediisse,

multitudine.

scribenti facile

furum vel sacrilegoNec enim quisquam mihi

tali

credet earn esse christianorum di-

ritatem,

ut proximos quosque suos

simis

aestuante Dei ira spolient ac depraeden-

tur.

Dirrius

cum alii

organi in

rebus

afflictis-

postea laudabilem operam praestitit

musici

horologio

fistulas

igni

resolvendo

subtraxit.

fecerunt

ausu

Idem tarn

Liber

1614-1620.

II.

quam perutill Quicquid liberandum fuit, moram non tulit. Nam trihorio praeter vastissinmm templuin viginti tres domus et quinque horrea conciderunt, minore quam prias et aedificioruni perlaudabili

ditorum numero

sed pru-

temporis duratione,

dentissimi cujusque aestimatione detrimento majori

Sic enim arbitrantur

atque mali vehementia. rei

adfuerunt,

qui

quidem noctu erupisset malum

hominum multorum interitum praesentissimum fuisse futurum, quem die ac vestiti vix effugerunt, dein perditorum pauperiem pensitant, quae uullam omnino respirationis spem admittat; denique supra omnia templi ingentis pretii structuram merito censent,

quinque campanae tautum ignis ardore

eujus vel

non tam renorum

dem

liquefactae

millibus

quam absumptae

non redimuntur.

multis flo-

Finis hac qui-

parte incendio factus in meis et vicinis aedi-

bus, quas adeo ignis obvall[av]erat, ut nisi ex ad-

verso perforatis parietibus aqua intromitti non potuerit.

Alibi Francisci Ferberi

ferreis aequata

non

seriam terminavit. bis

scriba inhabitat

rum momento.

citra

domus

solo hamis

diuturnum negotium mi-

lta et publicae

servatae,

aedes quas ur-

maximo propinquo-

Hie enim cohibendum erat malum,

aut magnae urbis parti itnmittendum.

Unde majo-

ribus animis incubuere ut perdomarent hostem sae-

vum.

Ajunt, universum prope oppidum bonis

territis: id

vacuatum fuisse hominibus priore damno vero minus consul te factum, cum occu-

patis

supellectile

alibi

dispersis

civibus vis

ignis

citius

Digitized by

Google

Continuatur incendii descriptio.

Sed

latius invaluerit.

mus

quam

mala nostra debe-

id ut alia

accusavi dissolution!, qua et

initio

imperare et parere de[di]dicinnis neque etiam rebus secundis apparet quam periculose et lubrice viva:

mus, hominibus

inexpertis subjecti, nisi

Nempe

aliquis gravior viros poscit.

cum

nari, dominari, praebibere etiam perfacile

gere cum prudentia

num. Multa tium

Nam cum

optimum

pla-

plurima unius vi-

unius virtus erigit,

destruit.

re-

est,

non aeque

et fortitudine

casus

objurgare, mi-

Vaihingae ad florem

una Erinnys optimos quosque ad optima enervavit. Haec sacri reipub. statum

verbi ministerium

fecit

desit,

nihil

abjectum

res nihil vel ausit vel possit: dissolutos

cum

ventri magis

pendant: haec cives

cum

quam

fecit insolentes

patrocinio imperium facile abjiciant: fecit

diffidentes

quam mascula rea vox est

cum

pinguio-

haec primores

fecit

reipublicae im-

cum

cujusvis

haec singulos

videant arcanis dolis potius

et aperta dissensione rem|i|geri.

et merito

Au-

nobis repetenda: concordia

parvae res crescunt, discordia magnae dilabuntur.

Nocte imminente, multis vigiliis, multo etiam labore ne revivisceret malum opus fuit, qui in diem usque continuati; quo dum rerum omnium ignarus domum propero, Stutgardiae quidem vir amplissimus D. Erasmus Griiningerus ecclesiae praepositus reverendus, rem non satis explicatam dissimulavit, sed paulo a porta ingeniosiss. meus Joh. Grezmeierus

principis

licitatem aperuit.

architectus

Unde

testis

oculatus infe-

cineribus et focis meis ad-

ÂŤ

Digitized by

Google

Liber

76 volo

ac aedes quidem

liam

vero

reculas

1614-1620.

II.

ambustas et laceras famidispersas

Multae

invenio.

civium lacrimantiuDi turmae circumdabant sive solatium petentes

meis

infidelis

sive

quos habeo manus.

dolorem dividentes. pepercit,

ignis

Libris

non item

nam

In alios saevus fuit;

et D.

Hechti instructissima elegansque bibliotheca

Hambergeri praenobiles

Balingeri

quon-

literaria

supel-

dam Weissachiensium

libri

ecclesiastae

lex praeter minores alias baud contemnendas de-

Ego

ut primum reliquias meas sum nimium possedisse; minore certe vivimus expeditius, non quod animum unquam oceuparint, sed ne corpori etiam sub hac inutili mole

pasta sunt. intuitus,

sit

cile

didici,

laborandum.

Quisquis Christum possidet

rebus omnibus caret: quisquis se Christo

cum eo impetrat.

res

omnes nostra

Non

discere.

nobilitate dignas facile

ullus liber nobis auferatur, ut post-

hac minus sapiendum

mus

sit:

quin imo sine

libris disce-

Et superesse tamen mihi Deus plu-

rima voluit, ut molesta custodia porro

fatiget sive

verius ut praesentium intuitu admonear, cili

momento

fa-

dat

favillas

quam

omnia dispergi

Secuta hoe igneum sabbathum dies dominica lans et fumigans.

Ea cum

Petro sacro lugentes ac

fa-

possint. scintil-

in exequiali sacello D.

pro loci

angustia

com-

pressi convenissemus, decanus ecclesiae occasione

ex evangelio Matth. 9 sumpta

Gergesenorum visentem

turpi

finibus

cives

monuit,

exemplo Christum

omnino

pellerent.

toties

ne in-

concio

Digitized by

Google

Condones sacrae post incendium

maximo funere

ejulatibus

luctti

excepta

veris

Ego ejusdem

est.

habitae.

veluti

publico

textus paraly-

ticum nostris raorbis quantum potui aptavi, durior exinde habitus et siccioribus oculis auditus. Sole-

mus

enim mala nostra deplorare, Dei contra nos

causam dissimulare atque

ferre aegerrime. Templi rudera ut revera lamentabilia sunt omnes percel-

lebant:

animarum ruinae sine honore decanus multum sibi negotii fe-

cordis fragmenta et tot

habebantur minimi.

nomino

ecclesiae

Certe

quem non

ut hoc incendiorum interstitio cives etiam de-

cit,

perditos damni accepti admoneret,

Amosi prophe-

tae locum cap. 4,

et aliquot

v. 4. 5.

Sed parum

cionibus explicans. est conquestus et

camus? Mundus que eum vertas

6 adaptans

alii

proficere

jactitarunt.

incorrigibilis

echini in

est

modum

Quid

con-

et ipse

igitur di-

Nam

quocun-

aculeatus

est.

Verum ut ingenue fatear paucorum culpa plurimos involvit et infamia omnium est quod aliquorum delictum. Nam cum optimos cives quam multos Vaihinga habeat,

pessimi nonnulli

nem, ordinem religionemque iis

tales

cesse.

quos sequi vel

fas

famam omatque

auferunt

est

vel utile vel ne-

Unde non tarn aliorum de confusione noquam nostra etiam ac frequentissima

stra fabulatio

quiritatio est,

deploramus

nos ut nosmet torquemus

quos videmus non pacem nostram gcntum.

rum

ita

nosmet

necquicquam consulimus medicos, velle,

sed ar-

Sequentibus diebus quos etiam vindemia-

collectio occupavit, refrigerandis ruderibus dati

Digitized by

Google

Liber

1614-

II.

1620.

quod minimo pon-

sunt, et ex turri collectum aes

dere e campanis superfuit; 20. vero Octobris illustriss.

patriae

princeps Joh. Fridericus

celsissimis fratribus

generosissimo

Julio Friderico

heroe

illo

mite templi ruinas

vidit,

etc.

cum

Magno ac

Cratone Hohenloio vidit

inquam

co-

ingemuit

ac restaurandi excelsum liberalemque animum conejusque initium

cepit

per Henricum Schickarduin

celebrem architectum suura bris

bus, unis columnis et arcubus

maxime

vitiatum ap-

sed et turris qua in deambulaerum desi-

paruit,

diffissa

nit

Hinc 26. Octo-

dedit.

area purgata et egestis publico labore lapidi-

corrupta

Et haec altera qui-

hiat.

dem Vaihingae plaga fuit cum ille nimium cultus DlonlsIVs poenaM CIVitatIs repetllt: utraque certe irae divinae plenissima

nis reparabili noxia.

descriptio

fraudi

damnoque baud

exiguis an-

Gemini hujus incendii ex vero

mihi

fuit

obiter ac tecte indigitata

illique

irritati.

quorum culpa

Princeps calum-

niae fuit subpraefectus Tobias Brackenheimer , malis

artibus a ludimagisterio eo

evectus, qui intra-

vit ut vulpes, voravit ut lupus, ejectus

canis

sc.

peculatus

(cum suas aedes igne

est

perdidisset) in diaconales meas

intromiseram biennio hospitem ingratum.

men mox

denique

Et hunc hominein

reus.

Latuit ta-

hoc virus usque ad abitum meum, de quo dicam.

lnterea

veram

cum nondum

libellis

bilis

quam

meis resedisset,

nonnullis moin Griiningeri

etsi

aequanimitate satis praesidii esset, tamen Johannem

Digitized by

Googl

Litcra*

Hauberum

Hauberi consolatoriae.

incornipti judicii

mirae mansuetudi-

theologum eruditissimum adeundum censui, cui cum omnia mea exponerem et famam meam comnis

mendarem,

abest displicuerim , ut an i mum

tan turn

quod me

ctiam addiderit, cujus verba

repetere placet,

rint

enim

ita

molestas animi curas

precum

assiduitate

fultus

vera

turn erexe-

post alia:

literis

animi patientia et

spei christianae

anchora

Ego votis atque conatibus meis tibi tua promovebo commoda quantum divina

levabis.

stens

tur

aut invidiam

tibi

conflant,

dudum

elegantia

iis

varietate

habuit exploratos.

stili

Placet mihi in

sententiarum gravitate et rerum

nervosa atque coarctata.

quam a

cendo

nec mirum nec mundi mores per-

insolitum videri debet viro, qui

versos

gra-

Si libelli tui obtrectationem patiun-

concesserit.

tia

assi-

sincero virtutis

Libertas in di-

amore

odio vi-

tiorum atque scelerum grassantium justo profluere censeo,

non

meritum 81 ) riositatis

displicet.

cum

49 in castris ad

Wormatiam

id temporis afflare

hinga distat,

om-

Octobr. 1620 anno aetatis

cante parochia Ensingensi,

invito

optime

pernicie dedicatione, qui obiit post

nium bonorum luctu

Sub

Honoravi virum de

Griiningero syntagmatis de Cu-

positis.

favonius visus est va-

quae 5000 passibus Vai-

Sed quam

optima et mihi destinata.

plane consistorio intervertit Johannes Satle-

nis a secretioribus principi 82 ) et agnato

Eberhardo

Vito matris meritis conciliavit, ipso etiam consistorio

insigni contumelia affecto,

qua de re

dum

ipsi

Liber

1614-1620.

II.

princeps tandem ita definivit, ut quae prox&ne vacaret decanatus prope Stuttgardiam sedes,

litigant,

mihi crederetur, atque ea Calva

et sagina

ad negotium

sine

ad crucis vexillum traducerer.

Hauberi tetrastichon

dere

optimo sa-

fuit,

pientissimi Dei conductu, ut ab otio

Libet ad-

Vitum lusum

non

omine: Invitis

nobis Vitus

fit

pastor, ineptit

Mater et invito plaudit ovatque Deo Inviti quondam gnatus materque videbunt Invito nullum posse vigere

Antequam randa a

abii,

Deo.

quae turn prodibant Lipsii Admi-

germanice reddita senatui Vaihingensi

Qui cum affectum munusculo testari vellet, Brackenheimerus ratus tempus adesse quo noceret, non tan turn hoc avertit, sed ut de injuria inscripsi.

qua incendiorum mea recitatione affectus atroci esObset, apud principem conquereretur, incitavit. stitere

boni aliqui etiam Bulachius archipraefectus

pharmacopola, nunc conornamentum urbis primarium: unde factum, ut cum paucorum libidine rem agi princeps edoet Sebastianus Sieskind

sul et

ctus esset pro se quisque jure

obmutescentes ridiculi sori

meo muneri

Cacti

urbi interciderint

Addam nunc

nuptiali cessit,

obiter,

quae

taedioso diverticula fuerint.

dem

librariae

mecum

facti sint.

agere jussi

Pocillum succes-

tanti

alia ingenii

sumptus loco tam

Ac praecipuum

qui-

augmentum coemtis aliac una insigni Johannis quondam

supellectilis

quot bibliothecis

Digitized by

Googl

Andreanorum studiorum multiplicis

Steinlini

minus partium

lectionis

recentiora Bcsoldus

alia

Eadem

bachio

viro

fuit

gacitatis

quae 600 plus

viri,

Suppeditavit subinde alia et

fuit.

pensionis.

fautores.

infatigabilis

negotiatio literaria

apprime erudito,

in me procum Bidem-

magnae

sa-

ac rerum historicarum peritiae viro Joh.

Bernhardo

Unfrido, turn Jacobo Heinlino vicinae Bietigheimiae diacono verae pietatis et solidae scientiae studiosissimo et omnis eruditionis com-

plexu Wilhelnio Schiccardo 83 ).

quibuscum

literarum

mis Joh. Kepplerus 84 ) ceps

quem

nius

Linzii

ille

postea

Rostochiensis

plum, cui Turris Babel phus Tassius literatissinrius stili

;

Non

Georg. Tisenius

Fuere etiam

commercium

cum

esset,

ac inpri-

mathematicorum prin-

salutavi:

rarae

Henricus Hei-

devotionis

exem-

Joh. Adol-

inscriptus;

et politissimi ingenii et

socio Melchiore Brelero.

defuere etiam ex his qui invisere

dextras jungere satagebant, quibus

cesses

foris,

alii

coram

et alii suc-

velut: Fridericus Lyserus cognatus, Sylve-

ster Bruusivig Tubingae notus, Justus Held, Daniel

Moeglin[gus] , Joh. Benzius, Bonaventura Rei-

hing, Johann. Bucher ac ne impostores quidem taceam Benedictus ille Figulus orbis circumcellio, et Wolfg. Sigismundi nequam poeta, quibus cunctis mensa mea, non nisi bonis et probatis pectus paWilhelmus etiam Wensius nobilitatis apex, tuit.

dum

ill.

Saxoniae Aldenburgensis principum inspe-

ctor esset invisere dignatus est,

quorum

etiam no-

mine honorario ornavit; turn Abrahamus Hoelzelius,

Digitized by

Google

Liber

1614-1620.

II.

amicorum secretissimus subinde ad me divcrtit, qua etiam occasione tabulam suam geograpbicam confedenique

cit:

Job. Michael Binder

farailiaritate |

Matrimonii munera bic

sua recreavit.

tali

Mariam

1616, 26. Martii, Concordiam 1617, 29. Junii et Agnetem Elisabetbam 1618, 18. Septembris, quas

Deo

duas posteriores ibidem

reddidi.

Superest, ut colophonis loco

addam

Austriacum, quod invitatu Enenckelii

iter

alteram,

Hobenfelderi,

pcrmissu principis mei, vergente anno 1619. suscepe-

Namque

ram.

10. Oct.

8 5

)

Ulmae conscensa nave cum

Linzium superioris Austriae nobile oppidum secundo flumine delatus atque a rev. et clariss. viro dn. Daniel Hitzlero perhumaniter exceptus essem, nihil prius ha-

quam quae

bui,

in mandatis

haberem, exponerem

literasque concreditas redderem. est

dominus Hitzlems

quam

dici

vir

Gavisus ex animo

de ecclesia Dei supra

potest solicitus, d.d. theologorum Wiir

tembergensium vigilantiam cum suis desideriis concurrisse ac quae

per

literas

cere,

jamjam

quam cum Calvinianorum

spicientia certare,

dere.

Quidni

efflagitatnrus

Nihil enim aeque nos de-

esset sponte advenisse.

sagacitate

pro-

imo ut antevertamus eas conten-

enim,

cum

religionis

masculis scriptis abigamus, ejusdem

corruptelas

amplitudinem

propagationem quacunque patet via procuremusl

rum

| ]

illi

per omnes se rimas insinuent, nos

tefactam Dei januam ingrediamur?

Peropportiuinmr

vero hoc tempore adventum meuin esse, quo *) Cod.

nx.ve,

paS or-

16 ejasdem.

9 Digitized by

Google

Austriacum.

Iter

Hohenfelderus.

dines Super- Anisani conventum

indixissent, ot qui

sinceriorem confessionem serio servatam, continua-

tam auctamque

vellent,

inter

facilius

ea de re

conferre simulque ex optima atque egregia

illustr.

principis Wiirtembergici voluntate contra clancula-

rios aliquos fiduciam consiliumque capere possint.

Non

deesse enim atque ex primoribus, qui vel aperte

Cinglianorum

credunt acumini faveant, ut eidem

uti

se submittant, ut subtilitatis

religionis

non

ausint,

cura tepescant,

quibus

aperte contraire ctentur,

que (quod

opponere hominibus tantae

et se

literaturae

velit,

cum plurimum

denique qui

quisquam

tenebris dele*

camarinam intempestive moveri

tandem-

religionem sub politicarum commotionum mole, unice velint), obrui.

Superesse vero

aliquos Augustanae incorruptae

confessionis fideles, pietate, genere et ingenio con-

quorum autoritate, zelo et vigilantia hactenus serpens Ula ac sibilans religio cohibita sit, quibus nihil aeque gratum sit futurum quam de Wiir-

spicuos,

consensu

tembergensis

ecclesiae

cognoscere.

Simulque nominavit aliquos optimae

famae

et certissimae

promtitudine

in religione fidei viros iisque

veluti praefecit nobiliss.,

religiosiss. et ingeniosiss.

virum dn. Ludovicum Hohenfelderum , tas,

probitas et

maximo

eruditio

non

tan turn

doxos

tiueat

limitibusque circumscribat

pretio

sit,

cujus pie-

apud ortbo-

sed et novatores conItaque molestis-

simo scholarchae officio fatigatum multis precibus servari,

locum

forte

cedat ex

eorum genere 6*

Digitized by

Google

Liber

1614-1620.

If.

qui innocentenri securamque juventutem dulci

alicui,

veneno

iiificere

non

Hunc sua qua pol-

dubitant.

sapientia atque prudentia effecturum,

leat

mum

principis consilium

sit

ut opti-

fructuosissimum at-

que omnino utrique ecclesiae superiori puta feriori

satis

omne tegerem atque ab

mihi

iis

mihi

in-

maxime caverem,

qui religionis plurimum optare velint videri. tulatus

multo negotium

Interim silentio

fiat.

Gra-

sum eundem directorem monitorem-

que dari, quern

consistorium elegisset, ad

et rev.

meum

ltaque die uno mutua rei hujus communiratione absumpto, ut primum advenisse dominum Hohenfelderum cognovi, adii virum et qui rev. consistorii

quern

et ipse iter

destinaram.

alteroque

Wiirtembergici in ecclesiam jam velut parturientem affectus esset, exposui:

cor,

sit

unus

bris suis dispersa

connecti,

major

sit

ibi

nempe cum

ecclesiae ununi

Christo spiritus, quoquo ea sit

sincero

amore

mem-

et solicitudine

vero sacrum calorem multiplicari, ubi

Satanae impugnatio

christianae

mili-

quod si et subsidio consiliove opus Nunc itaque dam sit, omnino accursum deberi. iniquissimum Antichristi jugum insignia aliquot ectiae

labor;

clesiae

membra

excutiant

metuendumque

sit,

qui hue usque terminos suos extendendi nec blauditias nec machinas intermiserunt, nimis in rxcustent et libertati

biis

videri

stringant, illam

volunt,

neutiquam

immutabilis

anhelantem ecclesiam novis ? rationabilibus

dormiturire

confessionis

vinculis

con-

Wiirtenibergiam

pervetustam sedem

â&#x20AC;˘

Austriacum.

serenissimuni

principem Johan.

Iter

ejusque

paironiiui

Fridericum, sed potius

inter

exaudire

sibilos Cinglianos

pitus

medios bellorum

uebulasque consiliorum, nescio quos laqueos prospicere, quibus ecclesiae nascent is

tia

Adesse itaque

simplicitas implicetur.

tam de pericnlo

fideliter

stre-

interque fumos 'et

re-

infant ia

ac non

nionere quain tuta salu-

briaque

reniedia obicesve intrudentis se Calvinismi

offerre

atque adeo

quorum

ceres,

lebrior

ill.

generosos Austriae pro-

integritas et religionis linipiditas ce-

et perspectior

sit,

consiliorum societa-

tem peranianter invitare, ut quo foedere Vel consensu this,

Bohemis, Ungaris, Moravis, Carin-

saltern

Carniolanis aliisquc vicinis sunt conjuncti, eo-

dem ad suppeditanda verae religionis subsidia in Christi aostri houorem utantur; se certe jam sub laudata directione illustr. pr. Christopliori Ludovici, Friderici

beatorum, ac hodie sui Johan. Friderici

omnem eo operam per suos litatis

gratiam

idem

posse,

et ut purior religio

contulisse,

in varias terrae

et laudeni undique reportasse.

valde *)

animo

(cujus

sit

Agant itaque -ia ipsis ttritas,

â&#x20AC;&#x201D;

fide-

Nunc

larga benedictione

ut qua salutaribus ad hoc pium negotium

organis abuudet, et principem tales

promulgetur,

oras

ill.

ordines,

unit mis

esl

(|iiae

suum ad emittendos

christiani animi)

amor

paratissimum

qui

sciat.

cum Wiirtember-

et cultus divini confor-

etiam ipsorum de fide suorum theolo-

Cod.

velle.

Digitized by

Google

1614-1620.

Liber U.

gorum ferendi

ea in auxilii

experientia,

communione

conferant

af flirt is

ecclesiis

suo e

principique

contra beuefaciendi, sibi gratias ad posteritatem ha-

pomgere non

bendt occasionem

omne cum

oh raras animi dotes

cui

dubitent.

Id vero

dn. Hohenfeldero voluisse communicare, ill.

princeps optime velit

atque spetn firmam in ejus pro veriori ecclesia curani vigilantiamque reponat indeque prudentia

modaque

rei

tractandae consilia exspectet.

submisso se

dn. HohenfelderUB

dim

principis

illustriss.

pietatem,

cum

haec

animo

et gratissimo

Wiirtemb. solicitudinem excipere testatur

com-

ecclesiae

adorare-

que toto eorde supremum numen, ut banc mentern,

hunc affectum atque

omnem

in Christo conspirationeni

Se quidcm cum praeconemque benelicioruni ab Wiirtemberg. acceptorum extitisse ac graposteritatem continuet.

Oiimi familia testem ecclesia

tissimum animum porro profiteri, nullis,

non qui

ita

caeterum

non-

quos humana vel ratio, vel error abripiat, videri,

adeo

atque

summis nunc

incommode accidere, ac maxima

officiis sint praefecti

ingonii et eloquii opinione valeant. Praeponderan* tamen Augustanae confessioni addictos, atque inter

eos baud paucos midabiles.

eminere esseque clanculariis for-

Quibus

lium innotescat,

christianiss.

multum

ipsis

principis consi-

robur animique

additurum,

paulatim etiam imbecilliores occupa-

turum, sed

quod

rei

caput, ad eos

quorum

terest talium suppeditatione transiturum.

animum omnino paratum commonstrct.

in-

itaqi

gingcdos

Iter Austriacum.

quos

Dictrichsteinius

idoneos certaeque

rei

fidei

noscat aditurum

jam omnia expe-

inihique adeo praeparaturum, dite sim reperturus.

Nominavit autem aliquos

quod

cum

mirabar,

plane

apparuerit, optime

tem il

u is

se hoc

illis

dn. Hitzlero

ac,

eosdem, ut

inter se convenire.

Ita

au-

negotium suscepit, ut quamvis ar-

cum de sum ma

implicatus

tractationibus

ve-

rei deliberandum decernendumque esset, quasi hoc unum ageret, multum et temporis et laboris

lut

impendent.

primum omnium generosum dn. Bartholomaeum Dietrichsteinium summae autoritatis et Adiit ergo

acutissimi judicii virum,

de religiosa

clesiis

qui et gratulatus est ec-

principis Wiirtemberg.

provi-

sione, et ut ea amicis quos hinc inde haberet nu-

nierosos

innotesceret,

operam

suam

est

pollici-

quam ipse a Calviniana curios ita to horreat, quam Lutheranam simplicitatem contra sidia tores defensam velit, exemplo quam verbis tus.

hide

stari gestiens, et

et aliis

abinte-

animose captiunculis se opposuit?

hoe ipso praeivit meque monuit, pergerem

principis

mei religiosam libertatem

quae non

commodum

nisi

aliis

insinuare,

praeclaruin multarum animarum

Se etiam memorem

redundar'e posset.

tantae in tempore oblationis banc prae reliquis re:

gionis officinam et honoraturum et amaturum, quae

annis locisque, tanto

etiam

munere operarum

clesiasticarum felicitatem et sinceritatem probasset.

Postea idem

cum generoso

dn. Carolo Joergero

viro multiplicibus fortunae ornamentis decoro actum,

Liber

1614-1620.

11.

qui ut iÂŤe ad se vocatum audivit, maximas gratias

turn

ill.

principi pro laudabili

egit

ecclesias

de se etiam in hoc negotio,

Austriacas affectu ac honestissinio judicio,

turn ecclesiae et

Wiirtember-

gicae pro

indefessa

curatione,

quae sane hoc tempore quo Calviniani

ilia

sincerioris

religionis pro-

mirifice se efferant et post varias mussitationes

ore minitentur, valde necessaria

sit.

pleno

Curaturum

igi-

quam hucusque inter suos religionem sonare voluerit quamque ipse a parentibus acceptam

tur,

cordi impresserit, Antichristi

eandem

amicis propinquisve suis

oblationem sideriis

obnixe

offerat,

omnibus

quibus

iis

ante sciat magnis de-

amplexuros.

principem, ut

liores ministros

hanc exoptatam principis

quam jam

et gratitudine ill.

carceribus exire contingat, propinet et

cum

Oravit

etiam

se olim inter fide-

receptum fuisse meminerit, de ea-

dem sua fide et obsequio ad sanguinem usque porro quam certissimus esse velit. Inde ventum ad nobiliss. virum dn. Ortholfum Geimann hoc tempore nomine equitum ordinarium; is quo est in religionem sanctiorem ferventiore studio, quo a griphis Calvinianis alienior, eo prolixius ill. principis praeclaram mentem collaudavit et conatus suos omnes in ea adjuvanda passimque communicanda promptius addixit. Nempe coelitus dflÂŁ lapsum hoc consilium, quod Calvinianis jam prpr^ *

pemodum paeana

canentibus frena injiciat, et timi-

diores verae religionis asseclas tanti principis in-

terventu et solamine erigat.

Potuisse jam trepidare

Digitized by

Google

Iter

Austriacum.

Polheimius.

Geimannus.

oh praegrandes Germaniae motus,

principum

qui

aiiimos a religionis cura ad terrarum defensiones

Sed superesse qui

avocare possint*).

jam

olini

riae

beneficentiae

erga

Deum animo agnoscendum

offerebat,

cum

ill,

varias

ecclesias

heroem,

non

vigilet tanti

ac haeredita-

meriti

nisi

esse.

gratissimo

Simul

quae hinc inde inter partes

etiani

agerentur,

principe communicare, sed quod postea in

Langjahr ordinum ad Prr. Noriber-

dn. Zachariam

gae conjunctos legatum rejectum

est.

Interim etiam mihi a solicito et sagacissimo dn.

henfeldero conciliatus erat generosus

Ho-

dn. Weickar-

das baro Polheimius 86 ) variarum rerum usu illustris ac jam honorifica ad serenissimumAlbertum Austriae archiducem legatione perfunctus. dn. Hitzlorum

meeum

Huic visum etiam

vocare atque simul nostris col-

generosum dn. fratrem Georgium Achatium

loquiis

adhibere|m|, ubi

aliquanto prolixius explicui viri-

que tantopere experti consilium esset recitare,

quam

ill.

expetivi.

Longum

principis in afflictiores eccle-

sias benignitatem extulerit

ejusdemque theologorum

voluntatem juvandique studium approbarit.

Nam dum tur 8i ),

intra lares a subdolis aliquibus impetan-

dubium non

facturi, si fortuna

ciores esse,

dum

quam

esse, quin id audentius sint alibi

arrideat. Sed omnino pauplenam victoriam sperare ausint,

uspiam ut

qui hue usque maximis periculis laboribusque

ac quatuordecim tonnarum auri snmptibus religionem

Cod. A.

et B.:

possent.

Liber

1614-1620.

II.

integriorem sartam tectamque servarint, supersint Inter quos suuni ac familiae nomen profiteri non dubitet,

quam ab

paratus vel niorte contestari,

utraque

haeresi, pontificia et calviniana toto corde dissentiant.

Sod tamen caute hoc negotium tractandum, neque exacerbandos maxinii alioquin ingenii homines, id fortasse

suae mentis professionem adigantur.

usque

que lum

in officio pastores

Retentos hue

paedagogos

religionis disseminatio concredita,

quod

vel juventutem ulla parte,

quibuscun-

neque popu-

ipse sciat, cor-

Caeterum cum apud

ruptelis inquinatam esse.

nos nova

qui

ambiant, et*) offendantur, ac ad apertam

vici-

libertatis ccclesiasticae spes affulgeat,

omnibus quos hinc inde notos habeat mature adfutu-

rum ac

ill.

principis

numquam

laudanduni pectus

satis

coinmendaturum, atque omnino suam erga inclytam doiniim NViirt^mbergieani devotionem et hie et ubi-

cunque

liceat j>lenis officiis

Hunc Super

excepit dn.

Anisanae

commonstraturuin.

cumque

Hitzlerus,

puritatis

ununi

ecclesiae

alterumque

ciaudieantem usque egregium testimonium dedisset, censuit

re ecclesiarum

reformandarum

videri,

aliqui pietate et eruditionc ornati ministri juvenes-

que

praeeinctu stent atque interea inter proce-

res sub alio praetextu dispersi ad

casionem depronii possint.

quamcunque

Non enim

Calvinianis vel tantillam nioram,

dam suos

obtrudendos usuri,

quorum

qua sit

oc-

relinqaensint ad versatilis

natura, ut aliquandiu veriorem religionom simulare *) Conj.:

ut offendantur

Digitized by

Googl

Iter Anstriacum.

verbisque

Staenglimis.

ceremoniis exprimere non dubitent.

consilii et laudavit baro Polheimius et quicquid ab

ipso

exigi

possit

paratumque

suo

nomine promisit

fratris

ostendit idem aliis proceribus sug-

gerere ac oinnino rem christianam strenue procuSnbjecit postea quam duriter hue usque cum actum, quam pacta omnia dissoluta sint, quam jam etiam ambigua verba ex Belgio retulerit. Sed rare. iis

Deo

hactenus

fretos

omnia pertulisse

adjutosque

atque banc ecclesiae faciem multo sudore pensis sustinuisse, quae

pacem probari

possit.

alibi

im-

etiam inter flores et

Denique precibus ecclesiae

ac protectioni Dei se uterque fratrum concredunt

summa

ac nos

benevolentia dimittunt

Hohenfelderi consilio adire visum

Exinde dn.

nobiliss.

viruni

Jacobum Staenglin, cujus quondam filiuni dn. Job. Erhardum in Italiam conduxeram, quod et religionis certioris nomine optime audiret et terras dn.

suas

ttohemis vicinas haberet.

gavisus

est

principe

loco haberi,

Deo

ut salutavi

ut religionis

ametque propagationein adjuvet. debere

Quem

ab ecclesia Wiirtembergica ejusque

et coetui christiano, at

petenti principi, cujus inusitatam*) in

quam colat jam ante

nunc denuo

amplificandum

regnum pro summa lege accipiat. Bohemorum periculum suum etiam fuisse cessisseque ad Christi

tempus impetui; nunc rebus mitigatis optare,

)

quam

nihil

magis

ut quos veriorem libertatem aspirare

sc.: proctivitatem.

Digitized by

Google

Liber

11.

1614-1620.

noscat, principis munificentiam opportune arripiant.

Cujus se monitorem simulatoremque *) fore tarn libenti aiiimo polliceatur, quam tantae famae virtuttimque principi placere, ac studia sua eeleberriinis theologis Wiirtembergicis approbare contendat.

Idem cum

nobiliss. viris dn.

Paulo Geimann, dn.

Ottoue Hohenfeldero, magni nominis et aut| h oritatis proceribus actum, de quorum approbatione eo mi|

nus ambigendum

fuit,

quod

nae ex animo subscribant

et confessioni

Augusta-

Wiirttembergiam velut

alteram patriam suam etiamnum agnoscant, sed etiam opt. principi parate

obsequio in

tarn pia

causa se

conjungant, unde per se quisque hoc apud principem loco haberi petierunt, quo homines evangelicae veritatis avidos tes

Wiirttembergicae ecclesiae observan-

ad quodvis laudabile officium praestandum

paratos rej)onat.

Super| er]at inferior Austria,

quam

etiam adireni, ac in ea diu mihi desideratissimum

patronum generosum du. Georg. Achatium Enenckelium baroncm Hoheneccium salutarem: sed cum 87 vis circa Vienuam irrueret atque ob id belli ) 88 convenissent, facta jam ad Vienproceres Ilornae ) uam strage, ac viis ob transfugas milites minus securis,

denique imminente hyeme subsistere ac

ditum maturare necessum

modo Deus remedium lissimus

varia

iustructissimus

vir

fuit.

Sed

invenit inopinatum.

eruditione linguarumque dn. Michael Zeller

re-

huic incom-

Nobiperitia

ad ordinum

Cod. A.: stimulatoremque.

'US

'Digitized by

Googl

Iter

Austriarum.

Hitzlerus.

Super-Anisanorum conventum cuni

dn. barone Starrenbergio ex inferiore Austria legatus missus, nbi

adesse quern dn. Enenckelii commendatione amaverat cognovit, sponte novae amicitiae pararios ct interpretes quaesivit meque facile obtinuit sibique

Cumque

devinxit.

mihi benefacere et affectum con-

ego

ambiret,

nihil inajus exigendum duxi, uieam commissionem acceptis simul ad dn. Enenckelium ea de re literis in se reciperet ejusque sub silentio et fide industriam suam qua ex-

testari

quani

cellit

pietatemque rarissimam addiceret.

libenter admisit,

mihique ex

mam

fecit

tot

non

et plenis promissis

Quod

ad suos

benevolentiae speciminibus spem ]>otuisse

rediit fir-

aptiorem negotio diligen-

tioremque exorari.

Quod

reliquum erat,

omne

dn. Ilitzlerum

cujus in ecclesiam Austriaram merita proceres certatim collaudabant, tia,

rejeci,

cujus prudentia, soler-

vigilantia et taciturnitas tautae sunt, ut huic rei

natae

atque in

ecclesiae

animorum

unum hominem maximo

bono a Deo lenocinia

implicatae

collatae merito dicantur.

edoctus et ingeniis Austriacis

conveniens caetera Wiirttembergicae institutionis tenacissimus praeceptorumque suorum observantissinihil omnino intermisit nec intermittet porro quod ad eludendos Calvinianos laqueos servandam-

mus,

que Lutheranam innocentiam candoremve itaque valedicto actisque pro

Weidenholzium filiumque

faciat.

amico hospitio

dn. Hohenfelderi

Huic

gratiis,

sedem contendo,

suum Elirenreichium maxima

mihi confi-

Digitized by

Google

Liber

II.

1614-1620.

dentia eoncreditum faustis omnibus*) recipio, ac felicissimo itinere hue usque 12. diebus eonduco 89 ), tristi Jicet hujus gaudii eventu, Flore juventutis expressi 90 ).

quam

Antequam Vaihinga excederein,

Latini

stili

formator exquisitus et sedulus, qui quanti

adolescentem

vel haec inseriptio citra invi-

fecerit,

diam testatnr: V. M. L. Mei finis

Tubingae diem

Wellingius 27. Jan. 1620.

obiit Ilenricus

biennio post

e multis carissimi af-

Johan. Valentini Andreae, Johannis

filii

pupilli,

Jacob. Andreani nepotis, ingeniosissimi adolescentis et

paternarum avitarumque laudum aemuli et

se-

amicorum albo hanc memorem amoris notam infero M. Henricus Wellingius latinaetatoris

felicissimi,

literarum

Tubingensi

academia professor

24. Jan. 1603.

Postea adultiorem

et hospitalitatis et in-

infinitis

formationis etiam opportuni subsidii beneficiis adeo sibi devinxit,

ut Qui praeceptorum plura humanita-

tis

studia debeani

de re

literaria

non inveniam, ac proinde virum sua patria Tubinga,

ita

praeclarissime meritum singularem memoriae tabel-

lam grata mente suspendam.

Hie

Vaihingensis sexennii, quod fertilitatem turn aetatis et

aestatis

vium

interstitium

discordia,

quenti

mea

*) Conj.:

inde

loci

terminus

meae vigorem

morum

spectes, veris

dici debuisset;

sed hinc

corruptione,

vexatione, denique diris

esto

amoenitatem

illis

ci-

turn fre-

iteratis in-

ominibus.

Digitized by

Googl

Recensio sexennii Vaihingrensis. ccndiis adeo id

plenum amaritudinis

fuit,

95 ut praecox

etiam senium accelerant et intempestivos canos produxerit. facilis

Dumque animo

reputo,

aliis vita fluxerit,

nibus secus quam plerisque

duriorem

in patria

mea

quam

quam minus

mihi

variis vicissitudi-

intercisa, dolere

sorteni, nisi

possem

pleruinque

exterorum humanitas sublevasset, ut peregrinus domi foris patriam

Deo tias

penates invenisse mihi videar

qui mirabiliter suos ducit ingentes debere gra-

merito libens profitear.

Digitized by

Google

LIBER TERTIUS. DECENNIUM CALVENSE PRIMUM. Vaihingae tandem ereptus Calvam translates sum, urbem ad Nagolthum sitam, commerciis ex lanificio nobilem, humanitate et concordia civium

Cujus ecclesiae cum

contrariam. k

tissem

l 2. verba faciente reverendo dn.

nunquam

cero abbate Ilirsaugiensi tia

illi

plane

5. Martii

sine

sti-

Paulo Rucobservan-

postquam etiam admodum paratu non sine

mihi nominando admotus sum,

ante familiam illuc ludibrio

tentii

Ubi prima cura

transtulissem.

fuit

deces-

sorum maxime Joh. Esthoveri magno proventu per quadraginta circiter annos agrum domini excolentis vestigia retro legere,

quae

desiderassem

in aliis

nunc

ipse pro re Christiana conari.

cum

cives

Quam ob rem

meos ad Argentinensem mercatum

ab-

euntes essem comitatus, captata occasione multa de

rerum

melius mutandartim rationibus contuli

spem etiam collega M. Erhardus

paratissimos juxta aptissimosque supra reperi.

Cui cum accessisset

Machtolpbus

vir

candidus

serio

zelo flagrans.

Digitized by

Google

Catechesis exactior. nihil facilius fuit,

quam hoc

quidvis laudabile conari.

fido et individuo socio

Interea incidit vexatio non-

nullis civibus iisque melioris

lino loci

Annus funestus.

notae a Jacobo Best-

praefecto per invidiam et

calumniam pa-

qua malae fidei et corruptae monetae accusabantur, non sine summa principis ita per intimos rata,

Quam cum

suos persuasi indignatione. inquisitoris in

communicatione, intellexissem

culpam hanc turn fui

pariter ex

hanc rem dati D. Wilhelmi Bidembachii et ipsius delatoris arcanis futilem

non

intermisi,

apud optimos quosque

elevare et amoliri

progressus.

Sub

dedecus; nec ultra

tempus de exornanda

simul amplificandaque sacra aede

primum

delibera-

tum, paratis ad id impensis et icone lignea, a

tamen senatus se excusavit. cultum

quo *)

Itaque ad juventutis

conversus, instituto puerili examine longe

quam antehac exactiore, et suppeditatis Quaestionibus Catecheticis, quae typis exscriptae sunt, cuni jam prata Christi vernarent, non diu abfuit a calumnia tempestas; quae postquam livore suo me aliquandiu exercuisset, ubi tandem evanuit, longum tamen et acerbum sui sensum post se reliquit. Erat turn in convictu meo praeter Ehrenricum, Wolfgang Michael, Michaelis Zelleri equitis Austrii exulis

filius,

M. Matthias Gigerus Basileensis, cum famulitio omnes numero circiter duodenario. Et Gigerus quidem ex mutuis nostris colloquiis religioni patriae et

sponte

renunciaverat,

ac praeter hebraeae linguae

institutionem, cujus occasione Johann. Buxtorfius *)

Conj.:

qua.

Liber

98 Celebris

apud Basileenses quondam professor

ille

doniesticae

conciliates est,

Quo

ceperat. legate,

superfuit collega assecla,

curam

disciplinae

ad Ehrenrici patrem

nobilis pueritiae

mihi sus-

Austriam ab-

Machtolphus efformandae

cum

inopinato apoplexiae

mihi concussa et prostratus Ehrenricus

domus

ictu

1620-1630.

111.

unicum oeconomiae ornamentum, qua de re in Hunc autem annum plane lugubri libello fusius. est,

funestum habui dilectissimorum mihi mortibus, quod 18. Apr.

sororium Sixtum Brauchium prae-

ante

fectum Heidenheimensem,

trem

nem

Johannem

sequente

pastorem,

Nov.

post

fra-

sectio-

morte, utriusque magno desi-

dira

infelicem

derio relicto,

Beilsteini

amiserim;

nec praeter luctum aliud

actum, quam bibliothecae

in usum civium colligenquam successu hactenus feliciore, ini-

dae, consilio

tium factum

de re

viri

Non

est.

praeteribo hie longaevi senis

literaria et pietate

monis Goularti Sylvanectini

praeclare merit

Si-

propensionem.

Qui cum opusculorum meorum magnam partem Galloquentem fecisset, aliis atque aliis stimulis, ne manum subtraherem, ab hoc anno ad 27. usque incilice

tavit.

Sequenti anno malorum

inundare coepit,

malum cum

initio

lias

terras nostras

a monetaria peste facto.

medicabile etiamnum crederetur,

Quod nec

quicquam profligare ausus vel publico drama te impetii stiti,

;

sed rem majoris molis esse convictus, sic deut multis tamen innoxias

continuerim,

quammeam

piam projectis

manus ab hoc scelere

solicitudinem tenebrio quis-

atrium chartis contumeliosissimis

ultus est, quas solo

contemptu vindicavi.

Corrum-

Digitized by

Google

Goulartus compl. script. Andr. in

pebat

gregem me urn turma

etiairi

paulo post ad

Wimpinam

transfer!

99 quae

militaris,

deleta poenas dedit 92 ). Et

annonam Satanae

flagellabant

impunc

ling. Gall,

licentiati,

quibus

sc.

pretia reruin confundere erat concessum, ne

nunc quidem ad priscam aequitatem reducta. Quo taedioso tempore sancieudis civium amicitiis vacabam. Quibus cum Argentinenses nuper accessissent, quippe praeter Matthiam Berneggerum et Joach. Bockenhoferum amicos ante notos, ampliss. vir Pe93 theotrus Storckius consul, D.Johann. Gissenius ) logiae

professor,

laum pastor silii

scriba

Elias Schadaeus

ad D. Nico-

)

TheophilusDachtlerus secretions conadmiserant, mutuis

literis

amorem honestum pronus

oble-

meo

ctabam

et in

sedulo

defiingebar. Hac etiam occasione cum Ja96 vir celeberrimus alterum Flori-

nus Gruterus

)

legii

Langiani 96 )

tomum opus vastum

ejus

laboriosa in

classes

officio

distributio

adornaret,

mihi contigit,

nullo alio, hoc certe insigni fructu, ut tanti

amicitia literis

secuta familiaritas mlhi cesserit,

et colloquiis

qua summa humanitate

viri

quam

fuit ille

GeorNec praetermittendus gius a Windeck, qui cum post Austriae superioris cladem 97 ) Vaihingae lateret, cum fortuito congressu in virum incidissem, adeo animnm in me facile consedulo

excoluit.

verts,

est

secretius

colloquium accitum se ba-

ronem ilium Tschernemblium sagacitate

famosum

et nostrae

tanta

emditione et

tragoediae non mi-

nimam personam prodiderit, ac ex in do literarum mecum reciprocatione solitudinis fallimentum quae-

Liber

100

1620â&#x20AC;&#x201D;1690.

111.

Quibus mcrito addo Jobum llartmannuui Enenkelium baroneni Hoheneccium, fratris Achacii

siverit.

(sumino mihi dolore abrepti) amicitiam successioeruditissimis literis deposcentcni

nis jure

aeque dolenda niorte

rasset,

genii

finita

du-

Denique

est.

Schrotenbachius

baro

Balthasar

exco-

annum 1626. usque

lentem; quae postquam in

politissimi

in-

exemplum, quani Argentinae familiaritatem

ob-

humanissimis

tulit,

literis

continuavit.

fuit, quod sub id tempus adversis casibus opponendum putavi, nempe

Caeterum majoris

nionienti

ex civibus meis Christianam societatem

collectam

superiore anno delineatam aliqua

sumnia

notabili

quae deposita

praesens pauperum

gentiae succurreret; in futurum vero, ret,

argenti

res

indi-

ita fer-

vel occurrentibus necessitatibus subveniret, vel

rectius

posteris

prospiceret et una auiicitiae con-

stantiam servaret moribusque deviis occurreret. Cu-

jus fundamentis

recollectis

Demmlerus

cum

pago Scherzich prope Argen-

sub prandio

toratinn

diductis,

vir

fecisset:

jac^tis

postquam

summam

secuti sunt

reddidi,

cujus

excreverit,

semper

alii

atque

haud dubio,

98 ),

rei sacrae et literariae

22.

circa

alii,

adeo

rationes

eadem magno

mihi concredi-

annos

fide et alacritate post-

posteritatis

profuturum.

pentecosten mater

lit

16000. florenorum

habui auctioresque in

religiose

hac continuetur

Christophoms

magni animi laudabile initium me-

hodie hoc sacrum depositum ad

tas

suburbano meo

cum

commodo

Succedente anno filia

Anna

vidua

Digitized by

Google

Societ. Christiana. Alterius societ. idea suspic. movet.

101

familiam hue transtulere, quibus sublevandis pro re

ac supra rem etiam mcaui optima studio adfui et aedium inearum

Caeterum totus

habui. fuit,

lino

hie

fide et indefesso

hospitio

annus

hactenus

operosus mihi

initio dato Augiae stabulo purgando a Besthomine congerendis tantum divitiis per fas et

nefas intento, successori Joh. Kiirnero relicto, qui vir recti studiosus socias diseiplinae

libenter

mauus

contulit.

restituendae civilis

Sed

vir

nobilis

Jac. Bernh. Giiltlingius Teuffringae dominus praefecturain

suam superiorem sedulo obibat

sive

suo impetu

effusissitne

non

piget, vasa

sacri usus ex stanneis argentea meis et

devotorum

haereditaria amieitia,

amabat.

sive

Sin minutiora

etiani scire

impensis reddidi, nunquam magis quam recte invidiae, fato

factis

meo, obuoxius. Accessit aliud patien-

tiae exercitium

christianae olim

ex societatis cujusdam coneeptae ideae

cum

literariae et fidis

paucis-

simis communicatae iniquiore interpretatione, quae

ad Austrios proceres, quos huic

et literas monitorias rei

favere opinio erat, expressit,

quae apud hujus

plane ignaros importunae et ridiculae fuerunt. Eo-

prope tempore cum armata

dein

manu Badensis

terra principi Durlacensi eriperetur et majoris periculi

ab infecto*) milite metus

gelinus

th.

esset,

Thomas We-

doctor, gymnasii Durlaceni rector post

thermarum Cellensium usum ad me per mensem circiter secesserat,

Cod. A. et B.

magno

utique ex suavissima con-

infesto.

Liber

111.

meo, quod tamen

versatione beneficio interpretatus

1620â&#x20AC;&#x201D;1630

eleganti carmine

sibi

factum

amicus

Uteris

Argentina, ubi paulo post sedem fixit") et ad an-

num

1628. usque superfuit, ipsum carmen hoc est:

subinde est testatus;

Felices animae, quas jungit gratia Christi,

pietatis

amor, cana tenaxque fides. morumque modesta venustas,

Hospitiique favor

Et sine

felle

jocus, nec sine melle charis.

Haec quia constringunt nos nostraque, candide Calwigeri

Interea

amoris

finis null us

exercuit

)

jam ad

tius

coelites transla-

beatos cineres acerbo calamo turbabant.

inter

cum

mihi

odium

incurri.

ipsa Arndii causa, de

sentiebam,

commune

erat,

Etsi vero ni-

qua tamen mi-

tantum alieno ma-

xime tempore nos mutuum lacerare dolerem

pacem

ecclesiae

fratrem

nondum

tamen cum jam

pertinere, judicio

ausus sum

damnatum

necessum

meam palam

foret

et ad

proscribere

liceret,

putarem;

Arndii

aperte peti

explicare tribus Dialogis

Theophili nomine inscriptis,

orthodoxiam

cuivis

haeretici et infames audirent, quot-

quot non insectarentur Arndium, sentirem:

Quod

bonos moderatosque quosque nec mihi

placuisset, implacabile hil

cum ubique pugna-

laudem sectarentur, praeter Menzerianam igo )

infaustam litem Joh. Arndii

te 0 cum

inhumanitas,

nonnulloruiri

qui decessoribus suis dissimiles citatis

frater,

erit.

quibus id agebam, ut

professus, tamen

exemplo

ecclesiae

quam solutis

moribus deformatae succurrere, multis exponerem,

Digitized by

Google

quod tamen

quam Ita

stros

Arodii manes defenduntur.

ut fervor turn erat,

sanaret, luci datum

annus hie lue extinxit,

non

103

ne potius

irrttaret

est.

etiani populari,

quae 233. no

noxius mi hi exactus, cui finem so-

D. Sebast. Hoeschii Aalensis medici mors Decembr. imposuit. Hunc secutus 23. magis otiosus, uec aiiquo iu ecclesiam opere notabilis, Machtolphum mihi transtulit et M. Casparum Seemannum Weiblingensem substituit, non minus fidum et inrorii

dustrium,

qui

decessoris vestigiis insistens prae-

claram et ipse rebus emendandis opem mihi con-

Nee aliud hujus anni notatu dignum memini, cum Joh. Erhardo Cellio Esslingae imperialis pastore, cum quo arcta mihi multorum annorum familiaritas fuit, querelas de ecclesiae inclinatione commutasse, quam ille qua erat sagacitate dudum praevidit et quemque suo loco distinere potius, quam invalescentem publico prohibere posse censuit. Anno 24. currente actio contra cives meos tulit.

tan turn

ea nonnullorum qui principis

recruduit,

facilitate

abutebantur animi impotentia, ut nihil auditis supplicibus mulcta

innocentia

cum

17670

fl.

imperata

sit.

De quorum

melius vel sperarem, vel certis in-

mihi coustaret, coepi ab omni

humana ope apud virum plane nobilissimum Benjamin num Buwinghausium Walmerodium in principis gra-

diciis

dejectos

tia

florentem, cujus conveniendi facultas ex vicinia

erat 102 ),

primum

verbis, ac

cum

suasissem, etiam Uteris excusare, constructis,

vix aliquid perita

ex composito

ut principi legendas porrigere possit,

Digitized by

Google

Liber

104

quarum summa

1620-1630.

III.

erat,

ne inauditos, ut quererentur,

subditos

suos ex levis hominis delatione perderet,

sed rem

omnem

ipse

ac ut res ampliaretur ac a vi interim ab-

intuitus

stineretur, passus latitabant,

torem

minus obnoxios viros quidem princeps clementer

certius per

Quod

exploraret.

est;

diro

sed qui sub leonina pelle

fulmine quasi obsequii

nec mi-

aliena invadentem percusserunt ,

nus tamen ulteriorem

Quae cum

facta,

omni tandem metu

qui post

Deum

gentiam,

meo

retrocedebat)

indaginem ferre

rei

sunt.

turba-

coacti

a cordatis et integris viris

esset

et injuria cives liberavit,

principisque innocentissimi

indul-

ausui (qui a Gorgonis capite nihil

plurimam servatae famae

et rei gra-

tiam deberi agnoverunt et palam sunt professi.

dem anno Noribergam

Eo-

occasione nuptiarum sororii

D. Balthasaris Simonii medici

8. Junii

visendae urbis Mercurialis studio.

excurreram

Quam dum

obi-

quam pro spe mea in Paulum Piggelium D. Laurentii, et Johannem Saubertum D. Mariae pastores, turn Christophorum Leibter lustro, meliore fato

nizium D. Sebaldi diaconum,

Joh. Schnerrerum

provincialem scribam, praeter alios virtute ac nobilitate

conspicuos incidi, quorum amicitiam brevi

momento contractam

nulla aetas delebit, nulla ae-

quabit vitae alia suavitas; ac Schnerreri quidem Piggelii

consuetudo brevior

fuit, illo

1625. Johan-

hoc postridie Cal. Febr. 1628. acerbo vulnere meo extinctis caeterorum ut quam diutissime nis die,

;

duret, Christus faxit.

Hoc

etiam

cum nondum

de-

Digitized by

Google

Apologia.

Apologia breviore inno-

ferbuissent censores mei,

centiam

meam

asserui,

105

cujus

usus

fuit,

ut qui-

bus de ea abunde constabat, supervacuam et anxiam nimis censerent; quibus livor pectus obsederat, ne in gratiam redire cogerentur aut fateri inhumanitatem aures obturare et oculos claudere, ,

quam

christiani officii

meminisse maluerint.

Caete-

quod solenne mihi, ea invidia gratiam peperit atque apud 111. religiosissimam principem Ursulam Dorotheam 03 ) viduam Wiirttembergicam. Quae rura,

cum

thermisCellensibus inHirsaugiensi coenobio ute-

retur,

aliquoties accivit

et,

probata aequanimitate

dissipatisque calumniae nebulis, multis de rebus se-

crete

consuluit ac exinde

exceptum comiter

habuisse clementiae plenis

semel

testata

est.

aula sua frequenter

Nec

habuit.

literis

inutilem ministrum

muneribus non

Cujus aulae magistram

Mariam Stimmeliam viduam nobilem me meritis annumerem, rara pietate

dentia meruit. id facilius,

Annam

bene

et virili

pru-

prognata et ob

Giiltlingia gente

inde hospitio apud nos sumpto, arctius

mihi conciliata.

Natus mihi hoc anno est Ehren-

reich 10. Julii; ex liberis infelicissimus, cujus ab in-

cunabulis ratio turbata, apoplexiae accessu destructa

plane est: crux domus coelo data et speculum arbitrii

divini,

quod

revereri

semper

deceat.

Annus

1625. inter auspicatiores mihi numerandus Guilhelm.

Ludovicum Stauffeneccii

Freibergium

baronem

dominum mihi

Oepfingae

conciliavit, ac

ecclesiae nostrae reconciliavit.

Cum

enim

proinde is

ther-

Liber

106

1620

III.

â&#x20AC;&#x201D; 1630.

mis Cellensibus uteretur ac suam amicitiani sponte

humanissimus, sed Schwenckfeldia-

offerret, caetera

nis

erroribus immersus ac

cum

luctans, viam

iis

mutuis colloquiis ac scriptionibus aperuit, quibus propitio Christo eo profectum est, ut opinionibus dc nobis sinistre conceptis liber et nugarum Schwencknobis serio

feldianarum pertaesus se

addixerit

fidem suam multis praeclaris speciminibus hactenus

me vero exinde, quod ambitiosum non suum spiritualem perhumaniter copatrem sit, velut luerit. Sopita monetaria peste, quae me etiam 800. probarit,

circiter florenis emunxit, et

rum

pretiis,

cum

iis,

utcunque

re-

omnium penu-

primum mendicabulis om-

ria tenuiores laborarent;

nia compita scatere,

etiam immisceri

restitutis

nihilominus rerum

dein

posita verecundia cives

et ociosissimus juxta flagitiosis-

simusque quisque panem alienum poscere. Cum id oneris paucioribus tanttim incumberet, nec ei fe-

rendo essent, coepi de aequioribus rationibus coquibus alimoniae egentium civium prospi-

gitare,

ceretur, et ignavi fuci abigerentur.

dem

Itaque vix tan-

persuasi, ut collecta ex civibus stipe tenuiorum

xenodochio bis die pascerentur, effoetis et domi aegris eleemosyna porrigeretur et qui scholae

liberi in

aut opificio

idonei

admoverentur.

Nec

persoluto didactro

essent ultra

cum

plura

pertentarem

progredi turn licuit, invito plerumque ad saniora consilia

senatu

promptitudinem

civium

rectius

consultorum

avertente.

Ineuute 1626. anno,

simpliciorum

devotioni

Digitized by

Google

Cura pauperum. Concionum succurrerem evangeliorum

Christophori

et epistolarum

sacr. delineationes.

Vischeri

expl cat i ones i

dominicalium pueriles,

quarum usum olim domi expertus ravi magno exemplarium numero ducto et

erain, recudi cu-

in urbem Quarum ad normam

viliori divendito.

per biennium sermones ad populum formavi,

domum

ex libellis suis rei

ruminare cuivis

107

reversis repetere in proclivi

fuerit.

intro-

etiam sic ut

summam Aestate

vero incalescente, morbo ex aeris intemperie contracto, prostratus aliquantisper, ac post 15. sanitatis

continuatae annos priinum graviter decubui,

gore molesto subter cranium ciatu vexatus.

Ex quo et

fri-

articulorum cru-

convalescens vix sero aeris

temperatioris, nullius tamen

munire caput

constrictions patiens,

cervicem diu coactus

fui.

Sub

temporis Joh. Walter Scher, puer nobilis meae curae traditus, post convictus

|id|

imperio

annum ad matrem

(cui

diversam religionem ereptus erat) Caesaris rediit.

Hoc

etiam anno ad nos ex Austria

exul secessit Lud. Hohenfelderus Weidenholzii do-

minus, jam ante a

bertati christianae

omnibus bonis

domicilium Esslingae

honorifice nominatus, et

fixit,

suis

quern solaminibus et

memor

li-

posthabitis fidis

magna feingratara et non duxi licitatis parte ipsi operam meam testibus elegantissimis literis, quarum ille arobsequiis erigere, beneficiorum

tifex

Cum

diversis ad his

linguis subinde dabat, intellexi.

etiam annis ea esset annonae caritas, ut

passim cohortes non mendicabulorum , SÂŁd familia-

rum fame expulsarum,

turn patria extorrium

obam-

Liber

108

1620-1630

111.

bularent et civiuin sedes*) obsiderent, et

difficili

viritim colligeretur,

quae

civium necessitati suc-

curreret et advenas tolerabili

Cujus

magna cura

efformatione id effeci, ut publica stipes

viatico

tandem impetrati

etsi vix

promo veret.

tus fuit, ut ab hoc tempore usque ad 31 piravit

annum,

centies

ultra

proven-

consilii is

quo ex-

decies mille indigeu-

tium paverit, juverit atque transroiserit, baud con-

temnendo ad posteros exemplo, quantum conferri ab exigua civium manu possit, si omnes in caritatem christianam conspirent et rusticam illam nacitatem (quae multorum

fores

claudit)

te-

abigere

indefesso studio contendant.

Qui secutus

pemodum

annus 1627. cum sequenti pro-

est

sacrae majoris turn minoris

totus aedis

etiam in hospitali structurae et exornationi itnpensus est,

cum

sedilibus

distorta

et angustior et

ilia

esset,

haec

minus commodis

plane

destructa

Utrumque majore

situ squalido jaceret.

quae debebatur gratia factum

est,

invidia

cum

quam

nullis rei-

publ. impensis, sed civiuin eorumque perpaucorum liberali

collecta

manu

res omnis conficeretur,

nec

diversa sentientibus et praeter architectonicos artem

imperantibus satisfied undique posset.

nunquam tacenda

gotio

munificentia,

cujus

Sane praeter elegantes ÂĽ

)

Cod. A. B. et

in ne-

Demmleri

sumptibus prope dimidium

effectum, constantia vero invidiae virus est.

Quo

est Christophori

a.:

picturas,

rei

suppressum

quae 800.

cir-

aedes.

Digitized by

Google

Kxcursio Norimbcrgam facta. citer florenis stetere, locus

109

1000 hominum capacior

redditiis est, hospitalis vero sacellum habendis (quod

nunquam

Cujus

erat) concionibus aptatum.

quod 4000.

florenis collatum

est

gida aetas neget, posteritas solvet gramma*).

hoc numerale

berti

Ipse est faVtor

est:

A Vtor

officii

cum praesens

ri-

Sau-

KaLVVensI teMpLo DeVs ;

quod

lapidi incisum anni

memoriam retinebit.

Artifices adhibui Jacobum Spieglerum et Leonhardum Hagium pictores, quorum ille hoc aevo excelhiit; Michael em Strobelium statuariuni, Jacobum Stahl scriniarium et Georgium Hand-

mannum etiaui

latomum, quos posteros nescire nolui, sed

qua continuandi operis lubido

succedat,

iconas quas hodie modellos vocant absolutae structurae

ligno

Hoc anno

fabrefactae propenso

natus

Waremundus

studio

reliqui.

raeus 21. Nov., se-

quenti 6. Febr. in veriorem patriam

rediit.

Proximus ab hoc annus excursione Noribergica altera mihi notabilis est, quae et Sauberto

meo me

Wolffgangum Jacobum Poemerum, Jobum Christophorum Cressium atque incomparabilem amicum Conradum Baierum patricios magis conciliavit. Veni illucAprili mense et per septimanam substiti,

reddidit et

counter et munifice ab urbis aliquot primoribus, ex

quibus Christophorum Furerum et Georgium Chri-

stophorum Volckamerum non nominare tus.

Quam ob rem cum

Ecclesiae

incluto

Cod. A. B. et

senatui

a.:

nefas, habi-

inscriptione Peregrinationis gratias

gratiam.

publice agerem,

Liber

110

novo munere

obstricttis

coactus sum.

fateri

1620 -16110.

III.

imparem me solvendo esse

Inspexi turn obiter Altorffense

Athenaeum, cujus rector

senatus, praeter vo-

luptatem desiderati tot eruditione celebrium intuilauto convivio in Joh. Gerhardi Frauenburgii

tus, j. c.

memoriam

aedibus perpetuam

sancivit,

hospes

etiam amico foedere et literario commercio ad mor-

tem, quae 1630. secuta usque obsignavit. haec expatiatio, cui Saubertus fuere,

Peperit

Baierus comites

Verae Unionis specimen Baiero sacrum,

l04 Danielis Schwenteri ) berti

viri ingeniosissimi

commendatione absentis

Reditus

licet notitiam.

etiam Onolspachii Laurentium Laelium theologutn Kreilsheimii superintendentem conciliavit. Julius

propemodum

mihi lethalis

Stuttgardiae correpto etlectica

Hanc

abegit

fuit

ex Sau-

Sequens

febri ardenti

domum aegre

revecto.

fons acidus Tainacensis plurimorum

mea perpetua gratitudine, quam hujus Deo datori debeo. Convalui post tri-

admiration e, salubritatis

mestre, languore tamen ad pleraque munia tardatus, qui ingenii et

virium aciem plurimum hebetavit.

Coepit etiam hoc anno amicitia

hardo

auspicia mihi numeranda, et praxi

cum Johanne Ger-

theologo hujus aevi facile principe, inter

quod

vir theoria pariter

consummatissimus desideria

et studia

mea

emendandae rei christianae adeo aspernatus non sit, ut eodem spiritu iisdemque votis et meliorem mentern nostris precari

licentiae colluviem detestari

minime dubitarit, secus quam ii, quibus omne devotum suspirium suspectum est, nec quicquam nisi

Digitized by

Google

Vera Unio.

Amicitia

gladiatorium oleat, strae

deest,

nihil

quam

Certe

sapit.

fateri

familiaribus

desiit,

\\\

uti religion i

deplorare

epistolis

no-

nun-

eruditissimis

Quae cum incendio

persaepe testatus.

facta.

pleraque absunt,

disciplinae

ita

me cum

quod Gerhardus

cum Gerhard o

magno

miiii

quod unum ab arnica manu superest mutui consensus indicium, dono datae pri6 mae partis confessionis catholicae ) inscriptio hie

meo dolore

perierint,

quae

sufficiat

Admodum viro raio

sic habet:

reverendo, clariss. et excellentissimo

dno. Johanni Valentino Andreae theologo exi-

de universa

Christi ecclesia praeclare merito, ec-

clesiae Calvensis

reliquarum

ducatu Wiirtemb.

vigtlantissimo, dno. fautori tri

suo

antistiti

dioeceseos ecclesiarum superintend,

illius

amico

et in Christo fra-

bonorando mittit Johannes Gerhardus D.

plur. dilecto et

Qui decadent hanc claudat 29. nulla propeniore memorabili transmissus est nisi quod Argentinam amicorum causa non sine foenore revisi;

dum

nam cum vel cum quo jam

solius Matth. Berneggeri

diu arcta mihi amicitia

est

)

V. C.

nomine

amicorum nobile par Joh. Georgium Dorschaeum 109 ) theologos insignes ac ilium quidem pro Dei domo illuc ivissem;

Schmidium zelotem

addidit

)

ac qui animi in

quiis Wegelianis

Sed

et Joh.

Â°)

me propensionem

palam

testari

academiae rector Froereisius

non

cum

in exe-

erubuit.

aliquibus

insignioris notae professoribus convivio liberali co-

miter habuit.

Denique

et urbis consul Joh. Helle-

Digitized by

Google

Liber

112 rus

1620-1630

111.

) vir Uteris et probitate

quam coenae suae

citiain,

primus, sponte ami-

hilaritate testatus est de-

Samuel

et cordatis interea Uteris continuavit.

tulit

vero Glonerus 112 ) poeta elegantissimus, quern pri-

dem absens totum

Cumque

impetum conceperat, praesens omni officio testatum esse voluit.

amicitiae

effudit

hie

annus plurimos patria extorres faceret

ac inprimis ecclesiae ministris esset ob

difficiles re-

sum ColJoquio trigemino

ceptus durissimus, ausus

nos conversionis, constantiae et condolentiae serio admonere, non aspernando alicubi fructu, ubi hoexulibus sive liberiora sive

spitia

sunt.

trata

luit 3.

Amicitiae

faciliora

impe-

monumentum Saubertus vo-

dodecadis emblematum inscriptionem quae ut

ingenio pollent,

ita

haud dubio fidem apud specta-

tors conjunctionis nostrae invenient habeo Dauielis

Senerti

)

Pari censu

medici orbe

Celebris

benevolentiam, quam (rarum hoc) causae christianae studium peperit, literarum commercium fovit hactenus et porro continuabit. Nec minus debeo Philippi

Heinhoveri

et officiosum

Augustae nobilis

viri

meum

facilitati,

qua

suum

affectum admisit et

studium ipso opere prodidit.

Atque

hie

decennii hujus esto inter varios

finis

agones maxime vero ecclesiae meae efformationem Quod etsi absque sudore mihi non stetit, decursi.

haud tamen molestum sed varia voluptate Christiana delibutum et vitae meae prope commodissimum dixerim. tuor,

Collegas

)

omnes praeclarae

habui

sibi

succedaneos qua-

in ecclesiam

operae, erudi-

Digitized by

Google

Literarum commercium.

Fautores. tionis

moribus

singularis,

probatis

113

mihique con-

junctissimos, Erh. Machtolpli., Caspar Seemann, Joliann.

Bernhard. Wagner

Zachariam Greins prae-

fectos tres, Jacob. Bestlinum urbis pestem, Job. Kiir-

nerum recti studiosum et Christophoruni iMajerum. Commendavi ecclesiis 23 ministros. Fautores et manuductores ex vicino Hirsaugiensi coenobio fuere: Albertus Bauhof suprema*) dixi, Ruccerum etiain ut alterum patrem omni vita lugebo. Ex baro Limpurgius, Joh. Henproceribus Philippus ricus ab Offenburg praeter eos quos jam dixi ac

Job. Huzelin, Paulus Ruccerus et abbates, ex quibus

quem nunquam

illis

sine hoi ore nominavero,

Buwinghausius Walmerodius,

vir

Benjamin maximi usus, pro-

pensione sua plurinium sublevarunt; denique exteris negociatio literaria

annonae

flagellis,

pulari et

belli

nionetaria profusione**), lue po-

tempestate funesti essent anni,

rand is excolendisque amicitiis tralisigerentur ,

spem

supra

Lutetiis,

cum

tempus transmisit, ut qui pa-

quae

variae ac saepe praeter expectationem

Geneva, Basilea, Argentorato, Heidelberga,

W'ormatia, Colonia, Luneburgo, Cellis, Rostochio,

Gedano, Stralsundio, Lesna Poloniae, Witteberga, Lipsia,

Hildesia, Jena,

Lincio,

Vienna,

Augusta,

Noriberga, Altorffio obtigere et temporis acerbitatem mitigavere. posui

**)

Quibus animi recreamentis

honestam ex picturarum elegantiis

Cod. A. B. et Cod. A. et B.

a.: :

suprema verba.

confusione.

inter-

et artifi-

Liber

114

cum

1620-1630.

111

maxime cum

ingeniosis partibus recreationem ,

ad hanc liberalem voluptatem Noriberga Minervae quasi sedes, qua ampliss. senatus spectabili munere,

qua civium nobiliorum promptitudine conferret, ex quibus Johannis im Hoff senioris donum iconts Dei-

maim Alberti Diireri pictorum em net nullo auro contra

parae Virginis cipis factae,

liberali-

accessit denique illust baronis Eberhardi dyna

;

Ruptspolctani nobile honorarium,

stae

conversioneni Johann. Holbein et ipse

dnstriani

mechanicam

supellectilem

Pauli

olim in-

matheseos fabricas , musaei

supplevi

aucupio horas

quo

summus

Quibus praeter variam aliam

artifex expressit.

prinaesti-

Succedit Christophori Fiirlegeri

rnandum. tas

facile

fortasse

quas

non

vero omnium primum et

venationi

illiberaliter

aut

alii

impendt

unum me coxit, si qua morum innocentia

ratione juvari res Christiana et

doctrinae puritati conjungi possit.

Cui studio

re-

formatae in Galliis ecclesiae ac inprimis Geneven-

stimulum addidit.

sis

Quo nomine passim meiioris cum plerique intra

notae inclamare visum est; sed

vote et consensum subsisterent et compedibus

dem quibus ego siae

curam

quae

alii

devincti haererent, in

totus incubui:

hoc

meae

us-

eccle-

quod

difficilior habitus,

pastores et episcopi admitterent et pro-

barent etiam, ego convellerem, increparem aut sane in

nis

dubium vocarem. opera

bitur, â&#x20AC;˘)

fuit,

Non tamen

inanis haec

cujus sensum posterior aetas

praesens sane*) nisi Cod. A. B. et

a,,

cum

om-

testa-

impietatis patro-

sane non.

Digitized by

Googl

Optime de se meriti recapitulantur.

pa lan

cinio

improbare ansa non

hactenus docui, gii

viginti

nec

voce

socios

gloriam (quam uni

exemplo conduxi,

Deo

deberi profi-

meo plurimum adhuc

teor) affectem et debito

agnoscam, nec tamen

dolens

Sic itaque

est.

sic vixi, sic mini concrediti colle-

unum

ejus

115

ecclesiae

deesse Christi

intuitu et poenitere laboris et pudere officii debeat.

Libet nunc velut per saturam recensere, quorum sors

meritis

mea hactenus

steterit,

amicitiis

sub-

nixa creverit, jucunda conversatione fuerit tempe-

Ubi si primas dem avorum honori, ac paterni quidem inclutae famae, materni vero nobilitati, nirata.

hil

Succedit patris candor et multiplex

pecoaverim.

beneficentia,

matris virtus virilis et seria de-

turn

Informationis primae rectioris laudem Joh.

votio.

Hartigius habet, sodalitatis jucundae

Baltbasar Fesel;

ad variam

Johann. Lindanus Belga. simus contigit;

summa

Socer omnium humanis-

uxor convixit; mirus animorum cum

galitate

Omnium

complexum Davides MagÂŁtrus soldus implent;

ille institutione,

uterque effusissima ope fenrefferus,

biis,

fra-

beneficiorum

Christophorus Be-

hie

communicatione:

quos proxime Matthias Ha-

Andreas Osiander, Michael Zieglerus

Henricus Wellingius insequuntur.

amicitia

Joh.

concordia, obsequio et fru-

tre*) concentus perduravit.

tate

memoriam

lectionem inductionis

amico

officio

Intima familiari-

Abrah. Hoelzelius

fuit,

arcta

Wilhelmus Bidembachius rebus etiam du-

Tobias Hessus, Matthias Berneggerus Cod. A. et B.

et Joh.

fratre Joanne.

Digitized by

Google

Uber

116

III.

1620-1630.

Bernhardus Unfrid studiorum consensu.

Patronus

opportunus Erasmus Griiningerus apparuit,

summi Georg. Acacius Euenkelius

res

Hohenfelder.

binghausius et tia

fauto-

Ludovicus

Wen

quos pone secuti Wilhelmus

Job. Henricus

sius,

Benjamin BuWolffgang. Jac. Poemerus. BeneficenOffenburgius

sustinuerunt Henricus Wellingius, Joh. Jac. En

gelhard et Christophorus Demmlerus;

summae

fidei

Wilhelmus Ludovicus Francomontius, Conradus Bajerus et Joh. Saubertus extitere.

sum mo

tolph. in

scopulos

Erhardus Mach-

mari, Christophorus Leibnizius inter

Joh. Jacob. Heinlin

)

ex littore cau-

mecum egerunt. Quibus solvendo cum neutiquam sim, me ipsum debere ingenue profiteor. Aemulum tuli Thomam Lansium 116 ), nulla utriussam

Christi

que culpa,

tan him

ries expertus

ex Hoelzelii amicitia; adversa-

Theodorum Thummium 1

Lucam

Osi-

indiandrum ) gnos nomine habeo. Bene maleque volentium magnus est numerus recreationum et molestiarum teni-

politico - theologos

corruptores

peramentum.

Optimis hujus provinciae familiis im-

mixtus

bene

didici,

velle eos, qui

velle nolleque plurimos nec posse,

non male volunt, rerum intervalla

plurimum mutare. Invidiae et calumniae fero, ut quantum domi nocuerint, tantum profuerint foris interea precum inter et conscienet vices

hoc gratum

tiae

anxietatem constricto.

unquam cognovi bonos, feliciter

Ita

majores mei et quos

vitam

causae christianao

impenderunt, probris a praesentibus

lau-

dibus absentium et posteritatis juxta cumulati.

Digitized by

Google

117

LIBER QUARTUS. SEQUENS NOVENNIUM CALVENSE. Al trigesimo salutis nostrae post sexcentesimum anno novae telae stamen ordiar, quod is et scalaris

et evangelii renati publicae confessioni jubilaeus

merit.

mihi amicoruin calamitate

coenobio-

rum hujus ducatus deformatione tristis redditus est. Nam cum Wilhelmus Bidembachius j. c. nescio quorum importunitate nialae fidei delatus, atque ob id subito abreptus ac Draci custodiae traditus esset,

calumniae mihi

Sed cum nec

fuit.

bachio culpa reperiretur ret:

meum

morsu,

in ipso

autores

facti

Bidempoenite-

etiam periculum, non sine malevolorum

Mox cum baronem Francomon-

evanuit.

tium 118 )

durus

iniquus pater ob Suenckfeldia-

nismi desertionem vexaret, ac mihi etiam plurimum

succenseret viri

ausus sum brevi Apologia innocentiam

testari et

quod solamini tilii

calumnias spiritus subdoli retundere, tarn

tenerae

fuisse deprehendi.

tolphus

et afflictae conscientiae

Porro etiam Erhardus Mach-

postquam quadriennio Durlaci episcopus ge-

Liber IV.

118

magna

neralis

cum tus,

insidiis

virtutis

1630- 163^ et

innocentiae faraa fuisset,

consiliariorum principi invisus reddi-

monitus nec audita causa,

nihil

inexcusabili

exemplo loco moveretur; magna condolentia a bus meis receptus ac perbenigne habitus jus calamitas majori mihi dolori

fuit,

civi-

Cu-

est.

quod nequic-

quam quos

prius propensos habuisset, auxiliatores

implorarem

et viri innocentia

versaries

undique suppressa ad-

Sed

ejus majores animos adderet.

etiara

Christophori Fiirlegeri Noribergensis immatura mors, quern ob exquisitiorum artificiorum cultum et

rum amoenitatem

dilexeram,

mo-

ex Helenae

tristitiae

Sauberti conjugis conjunctissimae obitu conceptae

aceessionem

uempe

fecit.

Quibus im mixta sunt aliqua

jubilaei passim indicti festivitas,

laeta.

quae ad

sa-

cram synaxin 1486 convivas, et plus minus tesseris totidem diem juventuti et masculae et foemineae memorabilem fecit; dein Eberhardi baronis Rupis - Spoletani

1 1

)

(ex ducibus- Spoletanis oriundi) favor,

quern ejus aulae ecclesiastes Nathanael Dilgerus 12 *)

primum apud heram Agatham comitem Solmensem elegautis et ingenii et formae heroinam, turn he rum etiani

rerum usu principem

Cellensibus conciliavit et aedibus

Denique vergente

thermis ferinis

meis

introduxit

anno reditus ad me Wilhelmi

Wensii, qui ad principis Bipontini nuptias ab hero principe Luneburgico missus, ad nos declinavit,

amicitiae pignus Ludovici Hohenfelderi filium Wolff-

gangum Augusto Luneburgico eruditionis admirandae principi (cujus cum ex ea occasione iimotuis-

Digitized by

Google

Amicorum

sem in

calamitas.

clementes

recepit.

FamaAndreana

aliaquc scripta.

119

admodum literas accept) adducendum Nec otiosum mihi hunc annum sivi,

altera Historiae Ecclesiasticae parte quatu Militantem

Fama Andreana iu lucem editis, quameo, haec Weiblingae (quae patria avo Caefuit) senatui inscripta, non ingratae fuerunt. terum quae nos Septemb. mense improviso obruit coenobioruin occupatio et deformatio 12 ), hunc annum plane funestum fecit, expulsis bis centum inscripsi

rum

ilia

minus ecclesiaruin

plus

scholarum mi-

et totidem

nistris, extinctis et dispersis sacris seniinariis et pa-

lante miserabili spectaculo exulum grege. Cui cum nuspiam solamen aut subsidium suppeteret, Xenorae et

Philoleae colloquio succurrere

sum

promptam undique manuni

conductores nullibi apparerent gratae esseut, frustra

fui.

Cum

miseris

conatus

reperi: sed

quod

et oblatae stipes in-

etiam post

terrorem animis resumptis pastores

ejecti

primum revoca-

rentur, duos mihi concreditorum ecclesiis sub red-

quod supplicationum nostrarum et seriae poenitentiae fructus, morum emendationem et conversionis evidentiam exigerem, morosior ob id

didi.

lnterea

habitus , interventu Buwinghausii aegros animos placavi,

nec minus inspectionem magis solicitam sive

censoriam obtinui. vocant

Una vipera quam amphisbenam

cauda alterum caput habct molesta

valde fuit et ante hypocrisi, retro erynni capitibus,

qua obstinatione, qua insectatione opus domini tardavit,

cujus

vindicias

exspectat.

Cumque

etiam

dissidiorum semina inter civium meliores sparsa es-

Digitized by

Google

1630- 1639.

Liber IV.

Deo

herba suffocavi.

Amicitiae ornamenta tuli Samuelis

Gloneri poetae

sent,

noil

propitio

tuli

Argentoratensis eximii paraphrasin elegiacam Pro-

verbiorum Salomonis inscriptam, opus nobile 7000 amplius versibus confectum. Et Johannis Stadii hiusici

oantionum sacrarum

elegantissimi Norici

fasci-

culum dedicatum, atque banc anno coronidem imposui.

Sub finem anni reverendus senex

phorus Schleupnerus

am ore complexus

* 2

)

Christo-

Hofii antistes

paterno

amicorum album intromisit

candidi affectus plenissimis

literis beavit.

Qui primus a trigesimo annus successit nihilo vel domesticis commodis vel patriae salute felicior fhit. Februario mense, unico fratre Jacobo l23 ) Birckenfeldensium pastore superstite, latronis

manu an a

le-

muribus incertum, intempesta nocte interempto, cum misere 54 vitae annorum

magnam partem

micos fumos

adulterae

duxisset

dextrum addidit;

uxoris

Sequenti Aprili fregit

hoc

filiolus

infelicitati

calamitatis in

nos

tra-

Ehrenreich femur suae auctuarium

sed haec tolerabilia sunto.

mense nimbus

inter chy-

imposturas

demum Quo Cae-

Julio

ingruit.

sarianus miles ex Italia redux duce

Egone

Fiirstem-

bergio comite nos inundavit et post plurimam praedara Tubingae sub terroris nobis et nis

accepit

successibus.

jugum

damni

misit.

fecit,

res

quantum

tantum subito levami-

ex invictissimi herois regis Suecorum

Unde miles Caesarianus jam

in statio-

nes divisus, subito avocatus disparuit, eventu (quem

Deus secundet) etiamnum suspenso.

Annus

hie

Digitized by

Google

Carissimorum mors.

Apap.

omnium frugum velut in

fuit,

cultoribus

121

proventu memorabilis plane

et vini

alimoniam depressis

concessus.

exuctis

anno

Inclinato

agri

in famiiiari-

tatem haud aegre concessit Rudolph, baro Dietrichsteinius

Francomontio successor

Celleusi datus, tia,

in praefectura Philo-

cujus toga sagoque explorata peri-

turn exoticarum linguarum usus antecessoris de-

siderium

aliquandiu

tagio

monachorum

lestus nobis fuit,

sed

levavit,

mutatis in alienationem

desiit.

qui Hirsaugiam occuparant

quern tamen

nonnihil mitigavimus,

civili

mo-

conversatione

administratore Andrea Geist

non iniquo, Christophoro

Hieronymo conventuaad disserendum

libus fratribus sic satis eruditis et

promptis,

moribus

postea

Hie totus annus con-

maxime vero

Casparo Froisio

ad nos

clanculum propendente, tandem etiam rebus

incli-

receptor sed quod

natis

palam profugo

omne

pellentibus armis Suecicis in fugam et disper-

sionem

abiit.

Annus

tum a multis cordatis

Apap meum

hie

et eruditis in

qua fortuna dies docebit, nebris

invidiae

morsus

berior aura illucesceret.

meo

certe judicio in te-

distulisset,

Annus fuit.

dum

veritati li-

Christi 1632. varia

calamitate domestica mihi funestus,

cladium vicibus memorabilis

peperit, foe-

lucem petitum

Germaniae etiam

Initium ab

Erasmo

Griiningero factum patrono valde mihi necessario, c

onsultore etiam rebus dubiis opportuno

ius exequiis 12. Jan., et tioni 14. ria

Febr. interfui.

7. Jan.,

cu-

supremae voluntatis execuSecuta est optima mater, Ma-

25. Jan., postquam 19. decubuisset, elata

maximo

Digitized by

Google

1630-1639

Liber IV.

122

luctu nostro 27. Jan., de quibus brevior

nunc esse

possum, quoniam utriusque laudes justaOratione 24 ) 1

Septcmb. quinta abstulit mihi , cum Tu-

explicavi.

bingae essem, festivissimum puellum Joh. Valenti-

num

tabe con fee turn.

In cujus solamen

cum uxor

25. Octobr. filiolam Fatientiam enixa esset, eadem I26 6. Deceinb. ), pugna ilia ad Lit z am Saxouiae

cruenta insignito, jus vulnus

fatis concessit.

tem annum duodeni

Longe tamen ma-

ex familia mea intra verten-

(ut

inflixit

circiter occubuerint) decessus

1 ecclesiae tristisChristophoriLeibnizii

Noribergensis, viri in asserenda vita

) ecelesiastae et disciplina

incomparabilis, fratris mei individui, cujus in causa Christi serii conflictus et indefessum juvandi

stu-

dium aeternam memoriam merentur. Quod refricatum est funere religiosae matronae Annae Margarethae Belleriae Bajeri mei individui conjugis electissimae. Non defuere tamen hujus anni oblectamenta, quorum facile primarium judico scbolae Hirsaugiensis cum Bebenhusana restitutionem, rei Christianae plus quam necessariam; longius tamen nescio quorum cunctatione quam par erat protractam.

Successit

111.

principis Friderici Marchio-

nis Badensis clementissima in

me propensio. Qui cum

acidulis Tainacensibus vicinis uteretur, vit,

non

dubita-

(quern jam in sacra aede audiverat et men-

sae adhibuerat) invisere 7. Junii et eleganti accu-

ratoque judicio suo

artificum

quas collegi operas

censere atque probare.

Cumque

mium

accitum ad se

expatiatus

essem,

Julii 23. Pforzein

arcem

Digitized by

Google

August. Vind. excurrit. G. Adolphi mors.

iterum in

siti

duin

et liberaliter

et munifice habuit,

ac exqui-

rebus median icis usus cvidentia admirabun-

Paulo ante,

fecit.

conjugalis

nempe

9. Julii

jubilaeus

soceri mei Poppenwilae hilari festivitate

celebratus est, cujus pleniorem description em hie

non repeto

stain

7 7 ).

Inclinato

Vindelicorum excurrere,

tolpho et Christophoro

Novemb.

123

Scripta.

itinere

sociis

est

Domo

Demmlero.

meam

AuguErhardo Mach-

anno visum

egressus

ad principem vidnam Niir-

tingensem diverti per biduum, 13. Ulmani veni, ubi salutatis et

D. Conrado Dieterico, Balthasare Gockelio

Barbara Constantini Varenbiileri vidua amicis, 15.

Augustam perrexi Joh. Fridericum

morbo, qui

mox

viis

minus

Invisi

tutis.

primuin

principem Palatinum acerbo lethalis fait, conflictantem.

conductu Andreae Reinhardi veteris amici

Conradum Goebelium

cum

Dehinc adii Joh.

urbis antistitem, et Philippum

Heinhoferum aedilem praenobilem, literarum commercio jam conciliatum, cujus favore monstrata nobis

est

ptoria,

ingentis pretii et infiniti artificii cista scri-

munus Augustae

urbis augustissimo regi suo

Gustavo nuper oblatum.

Cui perspiciendo

dum median* diem impendimus,

obruit nos paulo

liberatori

post in Heinhoferianis elegantissimis aedibus luctno-

sissimum de herois invictissimi obitu nuncium, quod urbeni omnem velut de coelo dejecit et 18. post Goebelii indicium in publicum ejulatum et lessum solvit;

17.

senaculum lustravimus,

Germania omnis state,

turn

simile,

ornatus

cum

cui nescio an

operis mole et maje-

elegantia habeat.

Comiter ha-

Digitized by

Google

1630â&#x20AC;&#x201D;1639

Liber IV.

124

buerunt

cum Goebelio

Reinhardo optimus senex

Sed

Bernhardiis Albertus.

alumnorum urbis ephorus bilis

Perrus Meuderlinus

Michael Miillerus no-

mercator ac ipse hospes Georgius Laurentius

Re-

senecio benevolentia et liberalitate certarunt. deunti Ulinam

tem

lapsus

19 equus jnedio foro per

me pene

oppressit

lubricita-

dextrum genu

Ludovicum episeopum ecclesiastem, ac in itinere Geisslingae amicum Job. Leonem Rhot patricium Ulmensem loci pastorem post multos annos revisi. Inde Esslingae cum graviter

Salutavi tamen

afflixit.

Ludovico Hohenfeldero aliquandiu de praesenti re-

rum periculosa facie collocutus domum magno damno mactatus, cum Cellis 50 dormienti in lecto excidissent,

hospes repetenti bona

fide

scriptum hoc anno est,

pene

quos tamen postea Nihil autem

reddidit.

nisi

redii,

ducati mihi

pietatis

Germanae ad

regem Sueciae Alloquium et memoria Jubilaei 128 ) conjugialis soceri. Temporis succisivaJosephiDemmleri

ingeniosissimi adolescentis

in lingua Gallica institutioni

quisquam,

hie

annus Germaniae

omne aevum memorabilis victoriis

erit

non

Georgii Walteri

Caeterum

fatalis

perp etuis

etiam improvisa morte,

retro secula sit,

impendi.

cui

fuit

tanti herois

parem muJta

viderunt, postera aetas an habitura

in dubio relinquitur.

praefectos Calvae

dedit,

Annum

1633, qui novos

superiorem Philippum Ot-

tonem Gemmingium, inferiorem Johan. Jac. Andlerum, et ipsum, paucis quibusdam Phoebi stricturis albicantem, atrum nominaverim; initio ab aquarum *

Digitized by

Google

Mors

soceri et Melch. Bengelii.

inuudatione, qualem

Plura scripta.

nemo nostrorum

bus Januariis magna structurarum

meminit, ldi-

ct agri

hujusque calamitatis recordatione

|8|

j25

noxa

facto,

Idibus Martii

educto pueritiae bis centum sesqui capitum choro

Secutum

sancita.

baronis Francomontii durum quod dum apud me per octihaud modico doloris sensu comest

crucis exercitium,

duum mune

fecit.

Junii

fuit

substitit,

Inde ipsa Desiderii dies quae 10.

partem maximam

ningerum terrenae meae

felicitatis

abstulit, septidui circiter

morbo post invictam

genariam valetudinem confectum. Cujus ut ad miraculum tranquilla

nis in

cal.

desideratissimum socerum Josuam Grii-

jucunda,

octo-

vita ita

ommors

fortis fuit, ut quae propemodum stanambulantem exceperit, cujus exequias qua

exemplum

tem

potui fide et gratitudine curavi.

dum

Alterum propemo-

patrem, Melchiorem Bengelium, cui*) an. 1614.

Vaihingae collegam additum dixi, propemodum se-

ptuagenarium, lit.

Octob. pari

meo

desiderio abstu-

Secutae post infelices nostrae expeditiones et ad

Villingam

)

Augusti finem

ignobile

prop|r|ius Aeolus

oppidum geminae

Septembris

et 1

30 )

initia.

strages sub

vero

adversos utres semel iterum-

qpe emisit docuitque, se a Griiningeris qui dudum Nocendi sane occasio

obstabant liberiorem esse. quaeritur,

quam

vix

est ut ipsa innocentia declinet.

Hoc ipsum jam maxime nocet ex bonis natum et cum bonis conversatum esse, postquam mali emi*)

Cod. A. et B.: cui me.

Digitized by

Google

Liber IV.

126

Morbus etiam

nent et imminent. brevior

invasit

1630-1639. ut violentior

ita

deseruit 6. ejd. Septemb. Leni-

negligcntis vel aversantis fortunae fuere

incnta vel

ad religiosam illam principem Niirtingensem excursio prid.

Non. Febr.

Wiirtembergicorum Danielis Hitzleri

Friderici et Ulrici fratrum pr.

)

invisio 5. ejd. Julii:

Gri'mingero in

praepositura suc-

dum

cedanei meritissimi familiaritas,

acidulis Taina-

nacensibus valetudinem Junio et Julio mensibus curenovata: conversatio Buwinghausiana a

rat,

tur-

Accessere

binibus hujus praesentis oestri avocans.

muneris diverticula, tres ecclesiae ministri defunctis et

promoto

merum

50.

suffecti,

mecum

qui nunc concreditorum

complent.

nostrae continuatus

et si

nu-

Ornatus sacrae aedis

quae

alia araicitiae data.

scriptionibus prodiit Gratitudo in bene meritos

de Restitutione reipubl. Christianae libellornm Hie etiam annus abbates coenobiis com

fasciculus.

expulsos

restituit, turn vita functis substituit.

secuta mira functionum decussatio,

nundinationem suspicabantur. nibus doluit, post

om-

libertatis et ex

strepitum, plurimum ecclesiae

ejusque juri decessisse: tus,

Unde

nonnulli

Id profecto piis

tantum revocatae

vindicta accessionis

quam

quam ego rem,

qua publice cum Sauberto, qua

vatim, minime dissimulavi.

utut invi-

inter fidos pri-

Quae etiam a

theolo-

gis Britannis religionis scissae conciliatio proposita et ut

de ea inter aequanimos dispiceretur, magno

nisu insinuata est, ecclesiastes

earn

mecum

Joh. Duraeus

Scoto - Britannus, amicissimis

literis

com-

Digitized by

Google

Duraei consiJia henotica.

Quae

municavit. esset,

rum

nisi

Disciplinae impedimenta.

127

quod altioris indaginis quod concordiae studium since-

tauten res,

tutum avide amplecterer, atque minime ne-

dum ma-

gligendam amicam collationem putarem, gis pateret, suspensa est.

calumniatore mihi circa

Injuriam et ab importuno

Majum

rundam civium memorabilis bri, qua

incommodis

officii alacritas

illatam pensavit

liberalitas

quo-

mense Octo-

rei familiaris mitigatis faciendi

rediit.

Cumque

praedandi et Jasci-

viendi licentia ex corrupta castrorum disciplina terrain nostram

cives etiam

admodum

meos

licitudine curavi, satis

pro

difficilior aliis,

rei atrocitate anxius

haec

pestis

magna

sed mihi

so-

nondum

atque importunus cre-

Inde zelo etiam in nimis frequentem

ditus.

nem

affligeret,

vel contagio inficeret,

libidi-

invectus, durius etiam a crudo et supercilioso

officiali exceptus sum, re usque ad curiam delata, quae accusatoribus prona, ad justam defensionem surda esse solet, sepeliendi quam corrigendi major

artifex,

dum

interea sub temporis injuria Christus

patiatur, impietas triumphet, colligati fastidiant, fa-

miliares prodant, socii desciscant, concrediti

omnem

abjiciant,

planum

iter

metum

nimbus adversitatum nunquam ad admissum, semper ad anfractus et con-

omni succu vitali exhauriat. Atque ita livor, hujus anni, si cum astrologis loquendum, dominus, ut cepit ita periodum satis mihi mofragosa adactum

lestam absolvit.

Cujus consUii, an

rationes justissimae constant.

tesimum 34. Calvae funestus,

judicii,

Deo

Opt.

Annus post sexcenpropemodum exitialis

Digitized by

Google

1630-1639.

Liber IV.

12S

mihi factus et qui scio annon peregrinationis meae tcrminalis futurus.

cum

Cujus praeludium erat simultas

jam ante quidem tacite ab eo suscepta, ac nunc demum in nervum erumpens. Causam dederat, quod cum ego strictiori disciplinae ecclesiam meam non sine sudore, sed et juvantibus bonis quibusque jam diu assuefecissem, nee reinittendam earn hoc ambiguo tempore contenderein, praefecto

juvencus plis

ille

et severioris vitae impatiens et exein-

aliorum munitus, laxare hoc jugum palam ce-

quam

societate

roboratis, baud invitis quibusdam civibus,

quorum

pit,

non

tarn impunitate flagitiis data,

familiam Chaerohansus

33 )

quidam ducebat, dudum

factiosorum princeps et rectorum consiliorum obex perpetuus, ob id major habitus,

manum

injecisset.

quod

ecclesiae freno

Hinc diversus nobis labor,

sive

verius lucta, mihi licentiam et dissolutionem alieno

maxime tempore reas

increpanti et exprobranti;

tripudia ducenti,

commessationes

illi

cho-

pro-

fundam noctem cum jubilo producenti, nuptiarum insolentes pompas comitanti, vestium luxu, sed inprimis instrumentorum Veneris contubernio, abjecti jugi ecclesiastici licentiam et potentiam ostentanti, valente quidem apud nonnullos melioris sensu

memoria, sed in plerisque deterioris brevicula dulcedtne praevalente. ecclesiae

Postea

nostrae venit,

ubi

dies

inspectionis

praefectus adscitis

in so-

cietatem senatoribus virulenta adraodum, sed vanitatis

plenissima invectiva intemperiem

meam

fucatas laudes) questus et rectitudinis suae

(post

ardorem

Digitized by

Google

Majeri et ColJegae nequitia.

professus a Wilhelmo Gmehlino viro pio et rerum

utrinque gnaro

morum

verior

ratio

lamitatis

sic placatus est,

ut vel noleiiti se-

censura suseipienda

habenda

et praesentis ca-

Ego tamen

fuerit.

antesignanus quidam hujus

manu

deter-

cum

gendis maculis spongiam jam parabam,

ecce

contumeliae Dei

illatae

quod ut socios immane me baud mediocriter re-

tactus subito corruit;

quantum

consternavit,

ita

Ab eo tempore quantumvis cum fremitu quievere aemuli, fecit et

sed

judicium Domini expectare docuit.

mox

excitatum est mihi aliud flagellum Johan-

nes Majerus, lixa potius quam miles,

mae

vitae, et

profligatissi-

quem nec hominem nec beluam, sed

Satanae induvium rectissime dixeris

cynaedus, gulo,

scurra, blasphemus, mendax, proditor, atheus

;

tamen, qui eum vino quotidie eluerent

quorum

etiam

Christi

das sibi petiisset,

emendationem fecti iras

cum

sacrosan-

polluto

ore

profanan-

mum

suspensus a

me quam

furorem convertit

atque machinas qua est

publicavit.

annis non

epulas

Inter haec flagra,

sum expertus

momenti

debebat

et arcanas prae-

futilitate

undique

qualia viginti abhinc

et cui falsus frater

) pluri-

contulit, nihil turbatus vitam toleravi,

nihilo in disciplina custodienda remissior,

etiam stimulis hisce incitatior, siae

habuit

delicias impietate sua condiret. etas

fortasse

sed etiam in eccle-

ornatum sacras odas vocibus quatuor conci-

nendas

(

suppeditante

modos

elegantiores Daniele

Hitzlero) typis exscribi curavi, irrito conatu, quod

Digitized by

Google

1630-1639.

Liber IV.

130

post exempla omnia conflagrarint.

paulo

hoc anno ex

est

sane

aniicis, sibi

quam

Ereptus

tempestive,

Johann. Falkius theologus, vir simplicis pietatis

Recrearunt e contra cum Gerhardi

erat.

logorum coryphaei, stanorum amicorum

mens

eleganti

et a

Schiccardus

literae.

Augu)

etiam

vidnam excurri, religiosam

Germaniae laceratione alienissimam

dynastam Rupis -Spoletanum thermis tudinem cum aula curantem I

theo-

)

quani indignis modis postea habitam.

vah

explicatione honoravit,

festi

Martii 17. ad principem illain

Noribergensium

turn

Purim

quo mundus plane indignus

singularis,

eruditionis

riderico comiti Solmensi 1

invisi,

)

sed

Junii 17.

ferinis

vale-

ubi et heroi

innotui.

illi

Accessit ami-

mei dilectissimi conciliatione Jo. Chri-

cis Dilgeri

stoph. OnolspacensisJ) medicus

cumbentem morbo domi

refecit

qui paulo 1

38 ).

post

de-

Etiam Conradi

Theodorici 39 ) theologi veterani et de ecclesia Christ meritissimi, dum thermis Cellensibus uteretur, 1

conversatio inter auspicata merito

haberetur,

nisi

utrumque infortunio mactasset, quod excellentis sui in Sapientiam commentarii exempla 18. venundanda in

quae

recepissem,

tristi

nostra flamma plera-

Elegantias meas princeps Fridericus Wiirtenbergicus ,40 ) in Gal lias abiens flore picto

que

interierunt.

exquisitissimi

fanstum ÂĽ )

(

iter

operis condecoravit ,

precatus

et B.

sum Phorcemi

cui

altero

3. Junii.

die

Flo^

Jo Christoph. Aircr Onoldini

Digitized by

Google

Variaram rerum jactura. Cladis Calvensis initium. 131 Âť

cum

maximorum

aliis

tabulis

cineres

artificum

cum

abiit,

manibus

perfectis

tot variaram artium

decora, exin monimenta ingeniorum antiqua corrupta quae reparari nequeunt apud

Jam

runt.

pis

et majoris molis

debatur,

salvis et

institutum,

negotium mihi perfectum cre-

ut negotiatores nostri tanto tempore

sc.

fortunis

et in-

interie-

erat extinctis obstaculis sti-

pauperum colligendae diu intermissum

sed et

restitutum

aucti

commode

mediis periculis mercibus

divenditis servati

Deo

gratiis fe-

rendis posthac ex singulis mercium parribus aliquid

penderent, quod holocausti vice servandis pagandis

rebus

ecclesiae

gumma annua

serviret.

floreuorum circiter

cella aliqua Sebastiani

Fuisset

mille.

prohaec

Cujus bu-

Andreae Birutensis, nominis

similitudine an aliqua agnatione mihi conciliate ho-

noribus

literariis

impetrandis

jam

cesserat.

Nempe

triumphabam hoc perpetrato tandem facinore ac subactis obluctantibus

mora

erat;

quorum caput

solennis

ilia

re-

meditabar etiam praeter studiosos

te-

nuioris fortunae,

exulibus stipendium, quo indolis

pariter et innocentiae ratio haberetur: sed ter visum,

rum

qui

Perigaeum

velut

Deo

ali-

ex Apogaeo rerum mea-

dejecit, ut qui

succurrendis

aliis

omnes rationes circumspexeram, ipse paulo post omnium rerum humanarum atque adeo victus et amictus indigus, alieno labori et curae supersederem.

Cladis nostrae initium adversa ad Nerolingam

pugna

cepit.

)

Inde paulatim ad nos delata tempe-

Digitized by

Google

1630-1639.

Liber IV.

132 stas,

cum jam

dedita Stuttgardia et Tubinga fuis-

sent, facile diverti a nobis vel sane mitigari potuis-

set,

pistrato

quid sanae mentis comptulo nostro et ca-

adfuisset.

supercilio suo

jam

fasti-

dire collegas, seniores nugis implere, cives minis et

verberibus mulctare, omnibus sufficientiam

suam

abs-

que rerum usu impetratam jactare suetus, inter

ne quid durius dicam, conciliabula

trices et netrices,

agens, hostem susque deque habuit solentia,

sc.

cum

pigmentis corporis, jam aula

praecipua

eadem

postquam

se propere

curia

et fatali

lusibus

princeps noster

apud nos quam par

stitisset,

cum

subduxisset.

nobis die Giiltlingius, dolo an

tumultuario et actuoso suo ingenio incertum, tius

in-

qua Dei misellos operarios, subigendum.

Pergitur ergo symphoniacis et choreis,

lo-

cum

erat

diu-

tormentis sub-

vino malvatico tantisper medio foro per-

graecari visi sunt,

dum

mina tandem

missum ob

ad portas adveniret.

hostis

Quern nescio annon a somno

sepultis, certe

a foe-

excitis frigidius audi turn et lentius ad-

id implacabiliorem

habuimus; certe pro-

babili aliqua immanitatis contra

nos excusatione

in-

struximus. Ita qui mores prius nostros corrupit et disciplinam solvit,

suo

postea et urbem ipsam perdidit,

quidem magno malo

indelebili dedecore, nostro bili

damno, quibus

irato

semi-vir hicce immissus

Caeterum

historia ipsa

et procacissimae

uxoris

tamen nescio an repara-

Deo

perniciem nostram

est.

qualem tunc obker descri-

Digitized by

Google

Molliculorum quorund. incuria urbis calamitas aucta. 133 42

psi

die

cum

Appetente cladis nostrae funesta

), haec est: alia

omnia, turn geminus terror panicus prae-

cessit: ille 8. Septembris

rumore

hostis

quenti die

civitas

in sacris

cum ex

incerto advenientis

omnis se portis

effudit; hie se-

aedibus inter publicas preces re-

petitus est, ubi vel effractis fenestris concio turbide diffugit,

Unde ut liberis meis caverem, consilium pagum nee nimis dissitum, nec adeo

cepi eos in

urbi propinquum subducendi. cujus pastor Jeremias

electa,

Atque

Neowila

ita

Rebstock elegantis

ingenii et ex selectioribus amicus fidem egregie probavit.

Decimo Septembris sum mo diluculo nuncium

venit de direpta Stuttgardia et ecclesiasticis

serrime fuit,

qui

meis

quod

habitis;

etsi

vanum,

nondum de

et amicis

fuga cogitaveram, adeo ut earn modis omnibus dissuaserim, quod

locum apud Chri-

in dedititios et supplices saevitiae

stianos esse

cum

mi-

ibi

tamen mihijgk

saluti

nondum

scirem.

Itaque

propere

comitem adjungo, cui adhaesit Josephus Oesterlinus nuper Anhusani coenobii abuxore

liberis

bas ejusque conjunx.

Eximus modica caterva

sar-

cinulis utcunque collectis, quibus ferendo essemus,

pone

relicta

omni

suppellectile, cui

sagio ultimum vale diximus.

haud vano prae-

Ubi Neowilam ven-

tum, evocato Wilhelmo Ludovico barone Francomontio Altensteigii archipraefecto de effugii ratio,

nibus

sententias

contulimus,

sed

cum

via

nulla

pateret, interclusis etiam angustiis et claustris, ad

praerupta et deserta ac

propemodum hominibus

in-

Digitized by

Google

Liber IV.

134

1630-1639.

Primum

accessa nos conferre adacti sumus.

hospi-

tium contigit mons ab Aurogalloruin nobili aucupio

nomen

sortitus.

Ubi cum ad raediam

utcunque quievissemus , citans sis

loci villicus

circiter

noctem

nos trepide ex-

convasatis reculis suis, opacis et aufractuo-

silvis

nos albescente die

Jam

abdidit.

conspi-

ciebantur ex hujus montis vertice distincta incendia

de locis tamen nondum liquebat.

Sic etiam alter

dies sub horrore et tremore absumebatur, de an-

nona tamen Rebstockio

Noctu

sic satis prospiciente.

dirum ac ingens incendium apparuit conflagrantis ut prima luce constitit Calvae nostrae, cujus tristes in montium jugis constitimus. jam non sine malo apud nos Fridericus Holzius equitum dux cum turmis aliquot Germanorum et Gallorum ab infausta ilia et fa-

anxii spectatores

Transierat quidem

tali

nobis Villinga revocatis.

Successerat Ja. Bernh.

Giiltlingius legatus, cui in mandatis

menta quinque majora

dum

datum, ut tor-

tutum subduceret.

Qui

lentius agit, hostis celeritate praeventus nobis

tempestatem litatis

omnem

induxit; ipse vero

cum

nobi-

utriusque sexus fugam capessentis multitudine

praeter aliam turbam apprehensus est Cessit hosti nobilitatis

cum

Neobiirgae.

equitatus et tormenta, turn ingens

gaza et mundus muliebris maximi

Caeterum Calvensis

tragoediae seriem

pretii.

a Christo-

phoro Lucio praeceptore nostro nimis quam rebus ad rogum usque urbis praesente

sic

accepi.

Jo-

hannes Werdanus Bavarici exercitus dux supreinus

Digitized by

Google

Bavarici militis immanitas.

cum ad

portas

iram

sive

135

utcunque impeditus

nostras

esset,

simulans sive decreto effundens, prima

irruptione ferro in obvios quosque saeviit brevique

depracdatione

urbis

Inde remissis copiis, quae

subito deprehendit. i

m man

reliqui fecere,

tat is

xiam urbem fauisque

jam im

quos insequebatur

delinitus,

ita

diris suppliciis exposuit, ut sacris

null is,

minimo

publicis

nihil

miseram atque inno-

privatisque

pro-

quod

mil lis,

sed mil li sexui, nulli aetati,

erat,

ordini, nulli vcl a natura humaniore immuni-

concessae parsum,

tati

dini,

verum cuncta

rapinae et crudelitati

plus

Quod abominere!

objecta fuerint.

caedi, libi-

quam Thracicae Decrepiti senii

capulares octogesimum aetatis longe supergressos et

anus tis

delira9 tuni aniniam agentes, insuper et

impotes excarnificare exquisitis tormentis,

idque prima node, qua auri argentique

liciis erat;

sive

signati

sive

fabrefacti,

quod unice

oaptarant,

vim ingentem vel reperere, vel extorsere, etiamnum

menin de-

civibus

ferales epulas, sive suas exequias paran-

tibus et apponentibus.

apparuit, repetita

cum

Ubi lux altera atque funerea variis quaestionibus laniena,

intermissum, quod vel defossas opes erueret vel sanguinem intimum medullasque ipsas imas eliceret.

nihil

Captivis et tortis nullum lytrum fuit

nisi

lieu is I

aliis al

unum

alterum pro-

risque repetitis assuefacti

ad extremam pauperiem aut mortem usque obdurarent.

Fuere, qui nonies deciesque alios tortores su-

stinuere

;

fuere, qui vicies vincula successive subicre.

1630-1639.

Liber IV.

136

Sic dies lente et per vociferationes ejulatusque tracta, elabentibus

tarn en

mea

non contem-

est

vel ad

hac die

sylvarum abdita plures confluxerunt, qui mise-

rationi pot us,

vel

opinio

Nam

nendi numeri hominibus.

sed et oneri fuernnt,

quam

succurrendo vel sustinendo essem.

urbe cum

aliis

ut ego

Deprehensi

Johan. Jacob. Andler praefectus,

Ludovicus Kleinbub consul, Georgius Hess actuarius, Job.

ber ex

mod is

Jacob. Doertenbach judex, Job. Jacob. Stu-

primariis civibus, habiti

se lytro redemerunt,

bus extortis aut rus

latae

vir

hostes

erupit

serviliter

fortunis

perditis.

nihilo

Christophorus Demmle-

hue usque

menti recentius, ni

fallor,

omnem

magnam

distento

quern Suecicae sanitatis 1 43 )

cum humi

pro-

orisque rictu firmato aquae vim

infundunt rursusque stomachi violento im-

pulsu elidunt, quo quicquid quent, ut omnis pietas,

terra defodisse

misisse vel

extor-

secretis-

Hinc

nihil juvit vel

vel muris im-

speluncis aut sylvis

est

caritas

vel aquis demersisse

naturae sinui

miserorum

abditis

fides

sima quaeque credita prodat.

ulli

persequentium

Est genus inter alia tor-

per contumeliam haustum vocant, et

magno

minus omni-

famae a multis petitus per medios

indaginem est frustratus.

strato

ac indignis

qui post vulnera et fiagra

alii,

deposuisse.

abscondisse,

Sic

die

aut

cruciatibus

confringendis supellectilibus sive orna-

tissimis sive artificiosissimis sive pretiosissimis, qui-

bus fortasse barbarae maims parsissent, noctu stupris

foeminarum

puellarum etiam immaturarum, qua-

Feritas Croatarum.

rum

137

aliquae parentum incredibili cordolio plagio ab-

ductae, immane quantum indultuin.

Media

circiter

nocte immunitate ab incendio 6000 fl. necquioquam pacta diversis locis cum intra turn extra moenia urbi ignis injicitur

ita

circum circa dispositis excubiis por-

tisque clausis, ne quis civium elabi posset. cruenti consilii erat

quam

inprimis Croato

militi

enim

tardius

volebat praedae supervenienti, ut omnis sexus

et aetas

eodem rogo consumeretur. Sed

mentibus

et ejulantibus

succurrit ge-

Ueus, ut quicquid annitere-

tur nec portis nec moenibus, sed nec etiam ferro diffusam turbam

ita

concluderet, quin se pars prae-

cipitem de muris daret, pars per funes, pars natis abjectibus

incli-

omnes tandem praeter

dimitteret,

perpaucos igne praepeditos

haustos

absque

in-

noxa elaberentur. Beneficio fuere montana et arboreta in proximo equiti inaccessa, non ta men haec salus absque vulnere civibus stetit per

signiori

enses

sclopeta

penetrantibus

lethale fuisse miraculi

indicium

sit.

non pJuribus

omnipotentis Dei manus

Perierc autem sive uiedia rabie

post ex vulnere plus minus octoginta eos, quos flam ma depavit, incertos.

sive

tres praeter

Vulneratorum

bis centum superfuere, viginti circiter de vita incertis.

Eminuere ex

trucidatis

Marcus Zeschlinus Lauin-

ganus octogenario major, quinquaginta amplius annis

judex jam rude donandus,

morte peremptus.

dudum canus fixus,

cygnaei candoris dira

Martinus Zieglerus

et ipse

jam

ac emeritus judex apoplexia diu domi

sed non minus ad mortem usque cruciatus:

1630-1639.

Liber IV.

138

Georgius Weissalius judex sexagenarius thal i

u n ere an imam diii traxit

Mactata

reddidit.

in flic to

le-

tandemque 28. Sept.

miserrime est Elisabetha Jo-

etiaui

sephi Biichsensteinii consulis nuper vita functi pro-

pemodum nonagenaria geti corporis senex, ris

conjux,

postea in cineres

Ludovicus Gerber tranquilli animi ac ve-

redacta.

per sexaginta annos unius uxo-

maritus post octogesimum quiiitum aetatis im-

maniter excarnificatus terrae tamen

nes Schauber cui ^refoben

fydtlfy

Johan-

cessit.

cognonientum,

rei

lautae mercator, aniinara ex ujorbo trahens suppli-

cium tanien non

medium

effugit,

quin violenta ac dira morte

tostus interiret.

Sic varia infelicitatis sorte

decern septuagenariis priores viri

quondam

fortunis

conspicui, octo vergentis in senium, duodecim

officiis

provectae, decern maturae aetatis praeter anus et matronas honestas aliquot occubuere, quae laniena Cro-

atarum maxime immanitati tributa captis

deliris

statutum, ut

non

nullas supplicationes

quin lethum in cruentuni vulnus potius quani

luisse,

a in lias, selli tarn

sit.

Interim

cum

quibus cuniculis, ambagibus et implacabiles

evidenti

quae

aliis

transeundum

manus

eluserint,

art

stupore i

bus mi-

sive

verius

angelorum subsidio plerique subdu-

Hausit

fueriut.

ros,

quam Ajuut,

apparuerit.

geniculationes tantuin va-

salutem datam conversum

cti

tantundeiu

tarn Christianae miserationis,

omnis sensus humani oblituni

quam

De mente

est.

ac innoxiis infantibus

tamen

fuerit.

cum

profuit, i

aqua vadorum ignahinc igne,

iude aqua

Evangelicorum martyrium.

Non

reticendus est

pertenuis

fortunae

tenacissimus

ligionis

inihi hie

Caspar Nicolaus

superiorum id

observantissi-

sunima Hinc

pulosa anxietate exequebatur.

vir

sod re-

ac simplicior habitus,

Quicquid injungebatur

mus.

139

fide et scru-

stipis ipsi

pau-

perum in cauponis colligendae et petulaatiae puerilis iu templo coercendae munus commissum, cui Pausolicitudine

lina Is

cum

Catoniana

severitate

praefuit.

crueutas manus incidisset interrogans:

auue ex Suecicis nebulonibus esset?

respondit: se

Cum-

Christianum et Suecicae causae asseclam esse.

que

id duriter vapularet,

ille

uihil territus

Sue-

se vivere et mori paratum professus, acce-

ciciun

pts toto corpore numerosis, sed miuus lethalibus vulneribus, inde igne ustulatus ut sentiret se mori,

animo quamdiu lingua paruit, confessione qua coelum sibi cuni Sueco expectandum indubius esset, ad ultiuium ha-

invicto

Christiana et Suecica, rege

litum inter diuturnos cruciatus perseveravit

pioque

martyrio est defunctus, dignus cujus nec nouien insimpliciores Christi interiret,

ter

nec quos

reliquit

orphanorum trium tenellorum oblivio nobis obrepat. Ut primum illuxit et evasisse ignem destinatas victi-

apparuit, turn

apparata est,

demum nova

hominum

tragoediae scena

in sylvis et

venatio ea feritate hostis et pavore

ferarum

lustris

promiscuae mul-

ut brevi intervallo per aliquot miliaria pusionum et imbecillis sexus velut exercitus per suinma

titudinis,

ÂŤt

ima ac vix damis pervia dispersus,

quantum iunotuerit, uuicum caput captum

nec tamen sit.

Cum

Liber IV.

140 enini

1630-163*)

nostra paulo ante desolationem 3821.

civitas

capitibus constiterit, e quibus nisi qui

fugam antici-

parunt plerique numeroso milite cincti et obruti fuerint,

majori admirationi

interemptos tanta hostis

cum

aut

nocendique

diritate vigilantia

quod adscribamus, nulla humana conferamus;

libidine

tantillos laesos

superstituni inclusorum nunicro et

media

erit,

nisi

divino

umbraculo

ratio assequetur.

Molle

habeatur post carecta alienam calami tat em spec tan -

taediosum sub cuticula et ad secundas men-

tibus,

sas tragoediam nostram audituris singula afflictionis

nostrae

membra

recensere.

bus reticere nefas duxi.

Unum tamen

Cum

ulnis volventium atque ex

infantes

puerperae jam propemodum

ex pluri-

plurimae feminarum

cum

iis

sex recentes

tenellis frigore at-

que fame enectae sive mortem praesentiorem

sive mi-

sericordiam ab immanitate etiam exorare in animuni induxissent,

tribunum

duro necessitatis

numero

adeunt et in brachiis

telo adactae equitum

septuagenario

praeter

genua provolutae protensis

pariter

nudulis infantibus miserabili ejulatu

tae necisve arbitrium tradunt.

Tribunus exorari

non idem turmae suae barbarae,

passus,

propter

vi-

sive Cossaci,

sive Croatae fuerint, persuasit, quae paratis equis im-

petum

rum

supplicem turbam factura ungulisque equo-

conculcatura (quod nisi a Scytha olim perpe-

tratum,

nunquam repetitum memini), nisi rem praecommode miseras a se submovisset.

sentiens tribunus

Hinc fremere eques, tribunum, quod munusculunj etiam

addidisset,

insectari,

rebellium fautorem

^tigitizeA^Gopgle

Continuantur evangelicorum persecutiones.

^ociuni clamare

141

ad neeem poscere, ut qui paulo

jam periclitaSed ereptus superiore imperio avocataque

ante salutem retur.

aliis

concessit, de sua

propere turma, tempestas superfuit;

caeterum

dcsaeviit vitaque nostris

mantis

latronum paulo

haec

ad Heidelbergam internecione deleta meritodedit. Interea ego nunquam ovilis mei

post

rum poenas desertor,

rum

tantuiu

hostilis

violentiae

evitator inter

rupesque cum imbelli mulierum

clivos

grege interdum plus

ducentario

parvulo-

formicarum

inerravimus, ubi coeli favor per hoc totum

instar

mirum quantum profuit. urbem constitit, secessimus

calamitatis tempus insolcns

Postquam conflagrasse

Aichelbergam magis etiam horridum locum

ubi

dum

de latibulorum distributione sententiis variamus, etiam proditi hosti ab internecione unius horae quadrante

abfuimus.

colam

opimiorem inimmanes cruciatus cum domo sua

Itaque saevitum in loci

qui post

<xematus

Hinc

est.

ceu turbine abrepti Gerspa-

chiura trium miliarium itinere profunda nocte delati

sumus magna civium qui hostem suspicabantur consternatione, quae iteruni est

mox

propemodum

excitantis,

indiguationem versa, nobis

exitio fuit.

Audita publice vox

ut Calvenses canes caestibus interi-

merentur. Meliorum tamen, e quibus Johannes Gross iustitor,

prima meritus, sed etiam diversae religionis

beneficentia id quicquid vel terroris vel erroris fuit

rependit,

quae nos biduo quasi

Caeterum

milite

etiam ad

omnem vicinum agrum

illas

populante,

securo

refecit.

oras penetrante et

cum propemodum

Liber IV.

142

interclusi essemus,

in praerupta ac

Mine

primum clementiam

hanne, Josua et terbachii ad delitui

victoris ten-

saxosa denuo recondere

fuit neces-

palantes ac in minutiores cohortes

ego quidem solus

visi,

â&#x20AC;&#x201D; 1639

hide oborta consternatione , retro nos

tare visum,

sum.

1630

filio

cum nepote ex

di-

Jo-

fratre

Gottlieb in profunda valle Lan-

Hmpidum rivum in campestri horreo Ea nox summa animi et corporis

15. Sept.

quiete acta, cui et altera addita, sed uiutato in aliud

horreum hospitio, victum suppeditante Petro quodani Schiillio supra sylvestrem fidem a nie ornando.

propemodum fraudi fiiiscum Gerspachium lactati vix hostis casses evitavimus. Jam enim omnibus iis latibulis, ubi OberTertia die credulitas nobis

set,

stenrothi, Hilpolsaviae, Reichenthali, Weissenbach,

Langenbrandi

et hinc inde alibi ingenti

numero

di-

spersi degebamus, insidiae nobis structae erant conductis venatoribus saltuosorum

locorum

canum indagine nos assequerentur.

dam nos

peritis, qui

Quorum

prae-

procul videre luctui simul et documento

Redditus colono meo, cujus uxor parturiebat, fuit. noctem insomnem duxi horisque ante lucem tribns montium fastigia emensus, sublimibus et imis vallibus superatis ad Rebstockium redii, qui cum filiolo

meo

Ehrenreich quern credideram Hoffstetti aeque

exul

egit.

impatiens,

Jam

elanguerat

filiolus frigoris et inediae

quern Christus placide evocatum mentis

et coeli libertati reddidit 20. Sept.,

discessissem.

cum paulo

ante

Revocabantur enim Calvam amicorom

Uteris quasi rebus undique,

quantum tempus

ferret,

Digitized by

Google

Calvae ab hoste deletae descriptio.

eompositis, quod

sibi

compcndio

143

hostis duxit.

Cal-

vae meae bustum intuitus, cadaverum iirbiiini non jam primus spectator, equideni exhorrui, multaanimo volvens atque reputans, quae eloqui

non

est.

Mud

vainmi vatem

exitii

pridem fuisse,

me non

jam

utut

cala-

Accedebat occursus miseri gregis

mitatis socium.

focos et cineres, opilioni tamen suo reditum

inter ot

praesens fas

sane vel praecipue doluit,

cum

vitam cum corpore salvam

ejulatu gratu-

Ruimus in mutuos amplexus, illis tantum cnnctantibus, quorum facibus salus publica conflaJam praecesserat biduo collega Zacharias gravit.

lantts.

Greinsius

per

ipse

tempestive periculo

ereptus ac

Unde matutinae vesper-

intervalla fugae comes.

tinaeque preces cultus divini

initia

quondam

D. Sebastiano sacro

fuere in sacello

sed pietate Job. Ja-

cobi Doertenbachii ex ruderibus quasi

redumque Petri Walteri impensis

restituto hae-

ornato, atque prae-

sepi Christi anno 1627. 26. Decemb. per

dedi-

cato, nimis quam pro anhelantium turba angusto, in niagno

tamen rebus nostris

divinae accessu numerando.

arctatis misericordiae

Nam cum

urbs quan-

tum moenibus circumdabatur praetereaque suburbia tria,

aedium

pasta fuisset:

universum

circiter

450 flammis de-

aedes sacra major civium atque per-

paucorum promptitudine plus quinquenis florenorum millibus ampliata et ornata, minor extra urbem coemiterio insita et exequiis destinata, senaculum, prae-

torium, domus parocliiales, scholae, pharmacopolium

Reinhardi

Jacobaei

officinac

mercatoriae,

1630-1639.

Liber IV.

144 promptuaria

quicquid publicum privatumque

que annales,

fasti,

;

iis-

quod unquain ad

ratioues

posteritatis

nicmoriam asservandum

cum omni

supellectile, nisi

fuit, inclusi,

una

quantum Laverna extulit, interierint, ut propemodum ex eorum qui vixerint numero aboliti videamur; hoc sacellum jam uniciint asylum nobis superfuit, quod nasutulis olim .superfluum visum turn

musaei atque

praeter viaticum

domo

men

affligere

vel

sent,

maxime

cum

Periit mihi

sorduit.

rei familiaris supellex nihil

abaci,

quod Duo tameam pos-

omnis,

extulissem.

recordationem

quid rebus terrenis et peritoriis tenerer:

unum manuscriptorum mabilis thesaurus

moriae ad

stus et meis

irreparabilis juxta et inaesti-

jam ab avo

derivatus,

et patre laudatae

me-

inde multo labore dige-

amicorumque auctionibus multiplicatus

plurimorumque

illustrium

aevi alloquiis ornatus, 144

Andreana mentio

);

celeberrimorum hujus

de quo nonnulla in

Fama

alterum tot elegantiarum ab

exquisitissimis varii generis etiam priscae aetatis artificibus

petitarum et qua majorum successione, qua

Magnaturn

munificentia

mihi

submissarum

ries, Diireri, Cranachii, Holbeinii,

ter

recentiores;

autopoea:

conge-

Bockspergii, prae-

organa

instrumenta

musica, mathematica, mechanica singulari iudustria confecta; automatum, imaginum, rialium,

sculpturae,

coelaturae,

vatam sortem, sed

cum

cistarum scripto-

chalcographiae et xilographiae insignioris,

simplici

acupicturae vis supra pri-

cujus pretium subindicare pudori;

eoque

inviolabili

obsequio cuncta

Bibliotheca Andreana servata.

atque singula haec versi in

ilia

redigendi,

cineres

manus Dei

memor

consignaverim ,

recipientis

145 dantis et

olim totins uni-

nolo ea de re posthac

Superest tamen mea non contem-

verbum addere.

nenda bibliotheca sub aedis sacrae fornicibus sciturae et posteritatis

tecta,

magnum urbis renacommodum servata sunt. Nunc

ubi etiam auctuarii scrinia

pertexenda est calamitatis nostrae

historia.

Vixdura

conveneramus

fidem salvi conductus secuti

cum

Johannes Laurentius diversoriorum designator equituin turma invectus pretium pactae ab incendio ur-

Ad-

bis immunitatis extemplo minitabundus exigit.

ditum

ludibrium,

quod

fraudi esse posse, verisimilius

sive

periisset militis

incuria,

civiuni desperatione

Poscebantur 6000

fl.

nec

dolori,

sibi

sive

quod

ignis injectus

sit.

nullo dilationis vel unius diei,

sed nec obligations beneficio

relicto.

Hie nova

trepidatio. milite horrendis dejerationibus exitium reliquiis nostris intentante, utut

jam ante 450

fl.

prae-

sentibus redemptis, civibus jam ab omni aere exhaustis,

nec ut mutuo alicubi acciperent,

Tandem muneribus

dimissis.

lytro circiter florenos mille

(qui veluti supremae civici sanguinis guttae fuere) in praesens soluto

ad 4000

fl.

Francofurti liberanda,

exustae urbis praemium ad posteritatem nefandum

diminutnm

est,

dies, quae vel

vori non

fuerit,

Ab eo tempore nulla propemodum damno nobis vel certe summo paanimis hominum superterrefactis, u$

non tantum penitus

liquescant,

paucas horas concidant.

sed persaepe intra

Quein heri obambulantem

Uber

146

IV.

1630-1639.

hodie tumulari audias.

vidisti,

amictus

inopia

partita,

cui

divitibus

Accedit victus

pauperibus

ex aequo

ob funestas vias nemo vicinus succurTurn imbellae aetatis humi stratae et injuria nuspiam tectae lenta consumptio et

rere potest.

ab aeris

matrum tremore corrupto succu ve-

lactentium ex lut

veneno

infeetio, insuper

vulneratorum post ex-

tenuem curam

expiratio, quae malorum congeries lue succedente velut examen apuni morbidum concidere nos et per singulas dies

quisitos dolores et per

senis septenis et ultra funeribus attenuari facit

haeremus

urbis

pridem

satis

Ita

spaciosae et spe-

humanae vinon tarn exuti, quam tanto exclusi, quod nescio an facile ulli

ciosae velut appendice, rebus omnibus tae subsidio

debitis

jam intervallo locorum desolatorum gentes tenui

filo

Hinc mutuum

contigerit.

consolantes tempus trahimus, vita et reculis quantillis

lu-

pendente

omnem

stre-

pitum expositis, omnium tamen minime de superna

ope

rerum

afflictarum

restitutione

desperantes.

Stipem quidem lugubri voce pauperibus nostris (quod

unde demus nobis relictum non sit) a vicinis quaesivimus, sed quae in hunc diem inexorabili duritie et apud posteros indelebili macula negata nobis est Ergo vel ex morte malorum finis et melioris vitae initium expectandum est, et solamen nobis ab eo, ad quod alii horrent et contremiscunt petendura: quod cordate adhiberi, ego auritus et oculatus testis esse possum, modo non, quae jam apud nos est ,

omnium

caritatum

facilis oblivio

ac mortis prae vita

Defunctorum tali

etiam

147

in tenere dilectis optio, in

ritiem degeneret.

Jesum

(Âťxequiae.

brutalem du-

Expiati seria contritione et fide

nostrum concepta, sacra synaxi convenimus numero 659. minore quam pro desiderio, cum ingruente turma equestri dispergeremur. in

Fuere

qui obniterentur tanquam mortis viaticum su-

scepturi;

ror.

crucifixuui

in aliis praevaluit

Nemo

nuper

expertae crudelitatis hor-

quantum trepidationis sit in grege exposito, nunc nuspiam clauso et in

credat,

lupis

a return compresso.

Exequias ivimus defunctis

nostris

3. Octob., qui

viri 44, juvenes 5, peregrini 5, foeminae 13, vir-

gines 4, impuberes et infantes 14 recensiti sunt. consumptorum Humerus nondum constat, J minor tamen quam pro rei atrocitate creditur. Nu-

F am mis

merata sunt ante desolationem nostram ficialium 11,

cum

capita of-

quibus decern conjuges, civium 602

572 uxoribus, viduarum 117, adultorum

impuberum liberorum 1845, servorum cum

pueris

407, ancillarum 211, in leprosorio 9, exulum Svenningensium 37, ex quibus quot et qui supersint,

Deus novit ac dies docebit, cum in nos mutuum ignoremus. Caeterum divini

fuit,

multos ex

iis,

diversa dispersi evidentis judicii

qui bellum Christo clancu-

lum moverunt caput nivei, pectus atri, diro quasi supplicio interiisse, cum caetera insontes crederentur,

stupra

tulisse,

qui ante pudori minus consu-

luerunt, opes evomuisse peculatus suspicione partas,

ad choreas nudis etiam pedibus et ejulantes adactas, quibus

nunquam

lasciviae

olim

satietas

10*

erat,

1630-1639

Liber IV.

â&#x20AC;˘148

oninino talionis quasi jure repensum, quicquid nu-

per per contumeliani

sum

erat.

quod

nos,

et ludibriuin

ne intres Dens

ecclesiae obtru

judicium contra

exquisitum est, et ut nosmet

tarn

ipsi

judicemus, animo nimis inter peccata securo sup-

Quae

pedita!

Cum

acciderint,

paucis

datis,

expediam.

de hospitio prospectum

officialibus

mihi uni id est negatum, verbis

esset,

quandiu

cum

post

omnibus

quidem

extra suburbii pomeria propel lerer, postea

militari

ali-

postea animi aegritudine palam ostensa,

contubernio onerarer.

etiani

Accessit criminator,

tonsor quidam Leonhardt Engelhardt,

homo nequam

et ipse factionis anti - ecclesiasticae socius, qui alio-

rum

sensui linguam

subdoli quidam

postquam

sunt,

tas

petulantem bilingues

commodaret: ferociores

confuso urbis regimine ecclesiae

praesidii esse apparuit.

Civium tamen

pie-

constantia turbidis hisce et afflictissimis re-

bus praesto

quam

fuit.

afBatu

Interea lues, quae contagio potius

hactenus nocuerat, grassari immitius

et latins coepit,

depastis

quadringentis capitibus,

jam post 3tium mensem quibus ut reniedio,

stragulis et ministerio succurreretur,

erat ?

sed

redditi

ab omni peculio exutis,

opnlentis

victu,

opus laborque vicinis

nos omni saxo durioribus, magistratu nihil minus quam in hanc curam intento, nec jurgiis etiam adigendo.

Itaque velut

quantilla

fuit,

profuit.

Me omnibus

ex silicibus aqua expressa,

solamini tamen et producendae

florenis stetere,

fortunis,

exutum

fidi

vitae

quae 4000 amplius

pariter et perfidi amici

Digitized by

Google

Solamen destituere,

luti,

niilite

ut discerem,

haustum.

149

locorum intervallo, vel obsessis

vel

illi

ab infesto

e Lutheri libris

viis

exclusi,

suo judicio abso-

quantum honestae paupertatis prae-

cepta inter opes concepta usu ipso valerent et quae aequanimitatis satietas adeoque voluptas esset.

jus gratiam

Deo me debere

Cu-

libens profiteor; nihilo

mihi minor, nihilo etiam indiligentior, sed nec per-

ditorum desiderio

aut reparandae fortunae

afflictus

avidus, nec irritorum tot laborum poenitens,

vel

homines extinctae do! ens. Romemoriae bore hoc non ex Stoica aut aliorum Ideistarum penu petito, sed meditatione vanitatis humanae et intuitu quasi inter

perfectissimae vitae Christi acquisito, cujus institutionetn Lutherus noster divino

illo

in ecclesiastem

Salomonis commentario jam dudum suppeditavit,

vi-

vuin exercitium magisque*) conciliavit, Deus ipse incredibili tranquillitatis sensu obsignavit.

trigesimus quintus, test,

paupertatis contubernio,

audiat, qua corpus, qua satis

commode

Secutus

qui carceris mei appellari po-

quod paradoxum

animum duabus

est exactus.

Prima

tertiis, sic

conducto ha-

bitatio contigit in Mattliaei Hepperi aedibus, quas genero Francisco Ergezingero dotis nomine dedit, hospitibus admodum bene volentibus et officiosis.

Arete quidem habebamus, sed laxavit familiae obsequium, donee publico diversorio locus datus est, cujus strepitu

et militari

potissimum insolentia

in-

vitus secessi in Christopheri Majeri aedes et amplio-

â&#x20AC;&#x201D; *)

Cod.

â&#x20AC;&#x201D;

B: magis magisque.

J Digitized by

Google

Liber IV.

150

1630â&#x20AC;&#x201D;

1639.

propiores minusque turbidas Sed cum (caetera benigne habitus) discerem, quantum intersit suo an alieno foco vivere,

res et sacello nostro 7. April.

coepi de exstruendo qualicunque tuguriolo proprie*) serio

quod etiam perfeci ab 21. Jan. ad quod Deus auspicatum veAugusti, adjutus prima quidem liberalit[at]e

cogitare,

23. Junii, immigravique, 3.

lit,

Benjamini Buwinghausii, dehinc Agathae Solraensk comitis generosissimaeRupispoletanae regulo nuptae,

Joachimi Bokenhoferi et aliorum, quos Nathan

Dil-

gerus in adversis amicorum probatissimus , conci-

florenorum circiter 100 subsidio.

liarat,

Nam

propinquis et multiplicibus vinculis conjunctis, quod simul semelque expedivero, obolus non cessit, nisi quod Agnes Griiningeri vidua Varenbiileria beneficentiac omnes numeros opportuno tempore supQuin potius quasi res lauta superesset, ad plevit.

reditum et obtrusum, quicquid sordida aliorum

tenacitas excluserat, ut saepe tres familiae alendae

Nihilo tamen minus ad Maji usque initium

fuerint

meo

aere vixi,

cum undique

salarium esset suspen-

sum, a quo magistratus, pudore an aliorum exemplo

motus quaternos mihi hebdomatim florenos mutuos constituit

dum

stipendium rediret, quibus binos

cietas nostra addidit,

quo hactenus

Labores vero majores quam unquam ante vere

cum

luis

ecclesiastici

so-

libenter acquievi.

turn civiles,

illi

accre-

quidem

popularis saevitiem ex superioris anni de>

Cod. A. B. et

a.:

proprio.

Digitized by

Google

Acdes proprias exstruendas curat.

151

cursu ad hujus Martium continuatam, postea remissiorem sed statim in Julio recrudescentem et tit nuper plebi, ita jam opimioribus formidabiliorem, ,

quae jam ad Septembris medietatem 500. capita desecuit, cum pridem in numeroso civium coetu annus centenis circiter funeribus expiaretur; hi vero restituendae politiae plane dissolutae, cicurandis moribus licentia

bus

debiti.

efferatis et alendis

Nam cum,

perditis, tanta

curandisque inopi-

rebus nostris uno excidio

miserorum turba fami,

absque omni humana ope

lution!

sita superfuerit, ut

pridem lanienae,

lui et disso-

medela expo-

ita

nunc lentae

et lamentabili morti depascenda: a postremo exor-

sus, ordinem aliquemcunque et politiae

umbram

re-

magistratum officium recapessere non sine

stitui,

fastidio

et invidia hortatus,

civibus

per jurgium ingerens, aequitatem

obsequium vel

in publica furandi

licentia, bacchandi consuetudine abstinentiam,

dinis confusione

pinans, quod tandem supra

tionem frustra non

meam

fuisse voti reus

solandos fovendosque functos,

libi-

pudorem saepe cum % ludibrio pro-

aegros

etiam expecta-

sum.

Inde ad

sepeliendos

quorum septingentorum stragem mors

de-

brevi

intervallo fecit, conversus, subsidio vel unius oboli

ab omni etiam turn salva vicinia, nunc justo fortasse supplicio affecta,

nobis improbe denegato, a

haud sane ubique promtis exigere cum emulgendo, turn distribuendo plurimum si-

reliquiis

nistri

nostris

judicii

Denique alendis

dissonae vocis perferre oportuit. tot famelicis,

maxime vero orpha-

1630-1639

Liber IV.

152 nis plus

quam

centenis, vestiendis plane nudis,

gendis ab omni hospitio exutis,

opus

te-

laborque

sed et quera animo invicto superavi atque in hunc usque diem divino raunere produxi. Res haec

fuit,

stetit millenis sit

aliquot nostris florenis, quibus acces-

exterorum commiserans

ralior futura,

et benefica

metuisset,

nisi

publicos praedones esse posse,

mimonstrum et

fundum nostrum

quae saepius lugubri

exercuit,

voce deprecati, frustra

et risui fuimus,

alendis

tot

apud

lnterea nihilo

tius*) nos exactionis belua, praesidii

commeatuum vorago

manus, libe-

id nobis

fraudi

quasi qui

parem improbe nega-

remus, ut nova mihi quasi contentio cum pietate

meorum

exorta

cui subinde

sit,

que machina occurrit, illam

optatam viribus

Deus ex alia aliamessem diu

ut ad laetam et

magis quam passim Deus benedicat! Haec

viris

integris accincti stemus, cui

nempe curandi coetus mei

officia

durius

me quam

omnis fortunarum jactura exercuere, nunquam dejecere,

quod mihi subinde post

publicum emis-

sos clamores et recti servandi studium, jam praxin

ipsam atque adeo rhodum

et sal turn

abjicerem**),

Supra vires quorundam ex ordine nostro

ac sicubi languerem***), exprobrarem.

propemodum

incubuit

levitas et perfidia, tatis

anne tempori serviens, au laxiavide amplexa, quibus quia

opportunitatem

Cod. A. et B.: nihilo minus.

**) Cod. A. B. et a.: objicerem.

**) Cod. A. et B.: languescerem.

Digitized by

Google

Ministri vacillantes,

ovile Cbristi proderent*),

constantes.

nihil

nisi

153 hostium

vel

cunctatio obfuit, paratis pessima quaeque et patrare

Nunc

et suis permittere.

ipsi,

suspensam procul

frugeui simulant, ubi

salutein veluti reformidant , mul-

tum ruminante me, quern jam non pluris quam larvam umbratilem habuerunt. Perstitere tainen fratruin plures officio, tide quippe,

patientia,

temperantia,

rectitudine, obsequio, terrenorum neglectu, etiam ad

sanguinem usque porro conservet!

Quod

phaleris propinatur, deerit bonis

quos Christus Jesus

fortitudine, si

pax

nos bona

ilia,

quae multis

fide respiciat,

non

(qui ex magna clade oppido pauci)

praemium, nec malis etiam supplicium.

Redeo ad

eleemosynas nostras, quarum ratioues, praeter 500

fl.

operas fame desidentes et squalentes disper-

inter

sos, indicant

primo trimestri 480

undecim septimanis 416

tibus

fl.

sequen-

cr.,

cr.

con-

victum egenorum nostrorum collatos, mendicantU bus 7472 stipem datam, aerario sacro 2731 tor.

Quae

conferat,

quis

cum

fl.

lega-

sorte nostra et aliorum duritie

non negligenda putarim.

Nam

quae nos

exercuere stativa Bavarica sub Johannis Pukii imperio et Conradi Zelteri ministerio supra plurimam

quam barbaram

contumeliam

erodendis et

exugendis reculis nostris jugiter in-

plus

insolentiam,

cumbebant, cujus primaria hirudo Wolffgangus Reutter,

diversoriorum designator mihi et collegis 30. im-

periales extorsit.

Âť)

Cod. A. B.

Discessit ea faex

et a.:

hominum

1. Junii

proderent et perderent.

Digitized by

Google

Liber IV. .1630â&#x20AC;&#x201D;1639

successitquc excubitor Andreas Schuinaunus vexil-

baud paulo biimanior

lifer

et abstinentior.

His ho-

anno pedem extra inoenia extuli, equnm etiam, si lapidem non primum nisi ad jocari boc luctuoso anno licet, nullum inscendi, solitudini et silentio contra genium meum adeo assuefactus, ut ne in morosum degenerem, conticespitibus

obsessus

toto

scente literario commercio, cavendum mihi putem.

Reliquam agri bujus cladem

quis

Wiirttembergici

fundo explicet!

flumine satis deploret? tilior

pars, extinctae

Desolata est nobilior et fer-

hominum

varia peste aliquot

reliqua conflagravit Herrenberga

myriades.

Inter

patria mea,

oppidum venustum,

igne incertum

site

tempestateni

quis lacrymariim

19. Julii,

fortuito afflicto

an compo-

ibi

Heinlino

amicorum primario. Caetera ut publicis ita privatis amicorum stragibus funestum annum babui, quorum facile princeps David Magetrus jam saepe ineo,

me, sed nunquam

satis laudatus,

et cui,

vita

prorogetur, encomium peculiare debeo, opportune

tempori

et bostibus,

pepererat,

quos

recti et patriae

studium

Abstulit etiam animi

ereptus 13. Junii.

moerore Agnetem Griiningeriam Varenbiilerianam bepostremis

neficiis

prioribus

Quin

socrus malorum finein

henia matrona supra laudem tre nihilo inferior.

concessisset, qui, et

meam

Quae cum

ubi facultatum

me noUbilem.

in fecit,

Barbara

Effer-

genuina ma-

in patriam

Winidam

nonnihil babebat

reli-

a propiuquis urbis primoribus deserta, prodita

militari

insolentiae exposita,

ubi

vexationis

Digitized by

Google

Bcsoldi ct Francomontii ad pontificios deccssus.

modum

direptionis

dam

nullum

prae-

ad generum ur-

)

pastorem se recepit, ubi exhausta placide vitam

bis

decenter

et liberaliter

aetate septuagenaria

rum

actam Christo reddidit

substantiarum nobis superfuit, proximi sangui-

Omnium

debet esse mors Besoldi

luctuosissima mihi

spiritualis,

sive

religione ad pontificios discessus,

nes mortales de stantis 146 ),

viri

nobis

supra

om-

praeclare meriti, caetera ne

quid dissimulem, nunquam

rum

2. Sept.,

atque simul quicquid terrena-

nis malignitate interiit.

omnibus

vidit,

post se datis, Botowariam

155

sibi

religione con-

sed ex inultiplici variarum

sententia-

Qui, aut valde fallor,

lectione sese volutantis.

uec in

his castris habebit. ubi acquiescat, ubi ver-

borum

accepisse plurimum,

dere animadverterit. si

divinare

licet,

Ejecit

insidias

dum

possi-

et super-

togatorum mancipiorum

nostros vitat et odit, in aliorum

casses

umbram

Thummii importunitas

cilium, et succolantium

vecordia, ut

rei vix

autem jam fluctuantem,

homo minimc

cautus

incident.

Quern Deus eripiat et postliminio nobis reddat! At potius alio tempore quam sub patriae fatuni discessisset,

credatur.

ne cum fortuna fidem etiam mutasse Minoris momenti apud

comontii apostasia

nus

polypus

cum quod Schwenckfeldia-

quod deploratissima

turn

patienti

quidem

gionis

aliis

Baronis Fran-

nullam non faciem quovis momento

induat ,

et attrito

fuit,

viri

sors in animo

ma] is assueto, superato tamen

desperationem verius, quam papanae

cultum extorserit.

Huic

reli-

quid frontis quavis

Digitized by

Google

etiam (j

1630-1639

Liber IV.

156

superstitione

consiliis,

florenorum impendio rebus ipsius arctioribus

niiJIe

adfuerirmis.

Eat et teterrima*) conscientia sua tan-

tum boluin devoret**). finem est,

gust!

minus fraterna xit

147 )

tum

meminisse poterit, qua molestia sesqui

supererit,

nan to opere, quibus

Translates etiam sub Ausexennii combinatioue

qui totius

opera

fide,

indeque

conversatione eonvi-

desiderabiliores fecit: proin,

saepe agones

sia laboraret et mini

interirent,

immane quanquod ob id ecde-

antecessores

tres

praesentia vero

dudum

superati

studia elevarentur aut

gemituum plurimum exnon improbandus, sed et hactenus

everterentur, suspiriorum et pressit; caetera

suspendendus,

dum

ex decoro

palam exponentem coquat recoquat-

que

animi cruditatem saepius

et novis somniis

Durum autem

gat.

tim difficillimis,

quam

veterum experimenta conjun-

cum

est

jugum

impari, rebus praeser-

trahere, et id potius hostes,

quam consanguinei conquerantur. Non tulit hie annus multuiri scriptionis, cum et musaeum deesset, et literarum commercium intercedisset***). Datum tamen nonnihil

est querelis,

supplicationibus et ad

militiae praefectos, si qui familiariores erant, inter-

cessionibus, quae

cum

urbi huic

bono

levamento

interdum cederent, fecerunt, ut minus haberer (quod

jam ceperat) ÂĽ )

neglectui.

Cod. A. B. et

a.:

iis

supererunt Threni

tenerrima.

**) Cod. A. B. et a.: devoret, Lutheranosque

operum cassos

bonorum

accuset.

***) Cod. A. B. et a.: intercidisset.

Digitized by

Google

Mors

Threni Calvenses.

cita collesrarum.

mei Calvenses,

testes

officii

meos

indefessi

Nunc Polyantlieae Langianae 48 )ad elegantiorem methodum et studiosonim adversis constantiae.

et in

conimodiorem lisum efformationeni Bockenhoferi connisi id onme et vitae difficilliiriae filuni mors optata hoc jubilaei mei quinquagenarii initio abrumpat, meque et praesentium molestiis et futurorum minis feliciter eripiat. Quae altera anni me-

ductn molior,

dietas fuit,

tota fere Libitinae

officiis

per agrum Wiirttembergieuni

adeo

impensa

est,

et viciniam hie

majorem hominum partem Sane ex reliquiis nostris Au-

populari saeviente, absnnipsisse credatur.

gusto mense 173, Septembri 193, Octobri 119, No-

vembri 44

ac in universum toto anno 772

capita,

circiter confecit, acciditque perincommode, ut translato

collega Greinsio,

nec ob penuriam ministerii

successore invento, onus omne muneris ecclesiastici mihi per quatrimestre

adversa interim

Quo nua riis

interstitio

propemodum

incubuerit

cum

molesta valetudine conflictanti.

430 exequiae

liabitae, iisque conti-

85 sermones funebres dati. Tandem feSimonis et Judae socius datus Joh. Andreas serie

Beutelspacher qui uno tantum mense superfuit, pro-

pera morte extinctus, substitutusque opinione est

citius

Johann. Jacob. Spindler, jam remissa contagii

violentia,

strages

riorum edita est,

paucis

ipse

meorum

diebus

extinctus.

Quae

propinquorum sive necessaea vix catalogum facit*). Recen-

sive

Cod. A. B. et

a.:

fert.

1630-1639.

Liber IV.

sebo tamen paucos.

Sororium utrumque PlieiiinSimonium l50 ) atque ilium cum filio adulto Joh. Conrado b ), lumc cum uxore Regina 152 ). Sororem natu maximam Annam 163 ) ejusque liberos Mariam et Philippum Christophoruni, maximae expectationis juvenem multis mihi impensis educatum et tenere amatum, Tobiam Eisengrein et Joh. Frei medicos, ac Joh. Scweiccardum jure consultum, ex amitis Susanna, Corona et Blandina 4 cognatos fratres. Inter fautores Buwinghausium ), singulari elogio a me laudatum optata, et baronem Francomontium formidabili morte extinctos. Ex

gerum 149 )

primariis amicis Danielem

Hitzlerum

&b )

Argenti-

nae exulantem, solidum theol., cujus suis locis a

honorifica mentio facta

han.

est.

Bernhardum Unfrid reconditae

rarioribus Joeruditionis,

Wilhelm. Schiccard ,66 ) illam academiae Tubingen-

nobilem gemmam, viros incomparabiles.

Sed nec Johannem Georgium Stuberum 157 ) magni &8 pretii concivem meum aliumque Jacobum Stalium ) quorum converscriniarii opificii rarum artificem sis

reticebo

satione*) aegerrime careo.

Hisce modis illud disce

mori mihi perpetuum insonuit fecitque in omnes horas expeditum et vitae tot ictibus labefactatae negligentem, anni

metam

quam tamen sic

leniter

divino

munere ad hujus

effluentem habui,

cum

paucioribus praeteriti temporis conferendam putem,

amore

civibus

officiis

certantibus, aemulis vero

*) Cod. A. B. et a.: conversatione et opera.

Digitized by

Google

Obitus consanguineorum, fautorum, amicorum.

159

et obtrectatoribus ad mortis horrorem conticescenScriptioni post editos Threnos nihil praeter

tibus.

Justa Buvvinghusiana superfuit. Subsidiis autem in pauperuni levamen et aliinentnm parandis plurimum operae et inolestiae datum, cujus collecta ad 4532 flo-

renos

excrevit,

pares.

Quid de

neutiquam tamen necessitati nostrae studiis,

de agri dominici opera riis, de

scholis et universa ecclesiae herba atque segete post

tantam calamitatem futurum sit, Deus prospexerit, nobis sane divinare non licet. Provisum tamen, ni

idem

prohibeat,

nobis

est,

stitui

utcunque nostris

Sub

notabili

aliquo stipendio

&9 )

cujus ope res literaria atque sacra rein partibus queat.

anni finem collega, vicarii nomine, optato

contigit Christophorus Zellerus

pridem

cognatus,

Liebensteinii per sexennium, nuper etiam Schlait-

morum amarem christianam impensi

dorfensis pastor , vir subacti ingenii et insignis,

bilitate

studii,

turn

de cujus ope

et evellendis

loliis,

excolendo dominico agro,

recte ex anteacta vita augu-

ror, praeclare*) quaeque mihi spondeo, ac ut liciter

ecclesiae opera nostra

communis

consensus cedat, calido voto annum

fe-

mutuus Sedaia

finio.

sequenti anno utcunque tarn saeva patriae tempe-

priraum ad

state, ut

neficio

hoc

licuit,

tristi

ligere,

littus

adnatare divino mihi be-

proximum a

gratiis actis

fuit,

quam

naufragio jacturam fecerim animo recolfort una rum

quidem florenorum

*) Cod. A. et B.* praeclara.

circiter

Liber IV,

160

1630-1639.

hominum vero plane et inaestimae quorum magno et luctuoso

septies millium,

bilem et irreparabilem

;

numero paucos aliquos non praeterire visum, sc. et olea*) Andreana proventus ubertate nuper gravi, surculos Eberhardum et Philippum Jacobi, Jacobum Davidis filios Andreae, Joh. Georgium et Erliardum Erhardi

unum

filios

Cellios, ex Freiis Sebusianis

alterunique et longe desideratissimum

meum

Johannem Josuam Andreae, ex fratre Johanne nepotem toto decennio domi meae alitum et ad spem maximam evectum atque ob ingenii amabilitatem et

morum obsequium,

quid humanitus contingat, hae-

redem mihi destinatum. Ex Osiandrina florentissiraa arbore, Joseplumi, Andream**), cancellarii filios, proxima agnatione conjunctos. Pueritiae meae tres ordine formatores, Banzhafium, Roeschium et Fabri candide meritos.

amicorum

Affinium vero et interioris notae

seleetissimos, Blasium Braun, Joh. Bernh.

Varenbiiler,

Davidem Bab, Joh. Ulricum Thunimium, Samuelem iMartini, Fe-

Joh. Sebastian. Wielandum,

licem Gasparum et inexhausti ilium ingenii et eruditionis Joh.

Spindlerum. Reliquos, qui vel commi-

litones, vel collegae, vel cognitione et familiaritate

notabiles fuerint,

cum

recensere, fastidio lectori foret,

quadringenti sacri tantum ordinis viri una hac

charybdi censeantur absorpti.

dum

hie

Quiescant singuli et

haerebo, honesta memoria eorum, qui mei

*) Cod. a.:

ex olea.

**) Cod. A. B. eta.:

Andream etDanielem

fratres Andreae.

Digitized by

Google

Larga aiiucorum beneficentia.

fuerint,

animo meo

navigations

Ego vero nauseans, dum

praesentissimi periculi

velut iu

supersit.

ejectus madidus et

littus

161

niolestae

ruminatione

distrahor, nihil invenio, quod vitae continuationem

beatae mortis termino anteponat,

nisi

divinum, cui

obnoxii suinus omues, iniperiuui atque arbitrium.

Nam

viribus animi juxta et corporis fractus, exu-

denuo

tus fortunis et amicitiis, laboribus fatigatus,

scenam et aream quasi revocari, seculi genium intuenti, quam bestiis

nihil

mihi aliud

objici videtur.

Tuli hactenus confratres mei collegii nuraero 80*),

paedagogos 15, praefectos 31, cum quibus non dicam luctari, sed pro temporum et casuum vicibus ingenium conferre, labores combinare, noctes diesque conterere, adversa perpetuae nunciare,

equidem,

sit

quam

suffectis

quam

expertum talium pro-

tantum vacantes conjicere. Mihi

sibi

subinde recentibus antagonistis,

non tandem exhauriri detur,

etiant dividere, voluptatisne

taedii, nialiin

et deficere majoris roboris vi-

cui ego sufficiam.

Fuit tamen anni hu-

jus post milles. sexcent. et trig, sexti medietas, pro

publica calamitate et vix audita fame 159 ),

morum

dissolutissimorum difficilem correctionem et vulturum

domesticorum laniatum excipias,

tolerabilior.

nam primus liberalem an stipem

contulit Schmidius,

Argentinae tlieologorum exemplum. lustriss.

Secuta est

il-

heroina Agatha Rupis - Spoletanae domina

antiqui operis

Stre-

geographico globo argenteo

Cod. A. et B.

;

75.

non

de-

1630-1639.

Liber IV.

162

etiam ex Noricis optimus Bajerus biennali

fuit

tes et

communitas 271

meam

donario indigentiam

florenis meis tanta

insuperque

tit,

fl.

Nihilo tamen minus quadringentis plus

sublevarunt.

minus

sti-

Cives mei et lautis strenis mutuo certan-

pendio.

salarii

annonae

caritas mihi ste-

maxima

debiti

600

pars,

quippe florenorum, maligni spiritus H. iniquitate terversa periit, ut et 10. Febr. haereditate

in-

aemulorum meoruin collusione. mihi cessit Eva Maria ex so-

rore Regina neptis, trinia festivissima puella, ad-

ditumque auctuarium

Johanna,

sc.

satis lauta,

runcio

ex fratre Jacobo neptis

alia

subito eversa fortuna sororii Simonii

sed incredibilis

meam

sorditiei,

quae

te-

calamitatem non solaretur, suam prae-

Postea properam incauta neutiqtiam provideret. cum aedes meae priores, tumultuario opere constructae debito

angustiores

essent,

meis impensis, quae junctae

utcunquc

et studiis convenirent, coeptas 28. Martii,

absolvi 18. Junii et nuptiis riae

cum Petro Waltero

20. Junii initiavi,

In ecclesiastico

addidi

alteras

et familiam caperent,

filiae

cive

primogenitae Ma-

meo

mercatore

quibus omnibus Deus benedicat!

munere Joh. Conradum

Wildpergensibus superintendentem

Zellerum

et Joh.

Eberma-

jerum Zavelsteinensibus pastorem,

caeteris

fectas*) vias et temporis

suspensis

Et quando

nihil

injuriam

in-

stiti.

hujus anni memoratu dignum oc-

currit, justus dolor

meus ex anteactorum

erroribus

*) Cod. A. et B.: infestas.

Digitized by

Google

Misera

ecclesiae et theologiae conditio adumbratur.

163

nostris in nervnm erumpit, ut palam profitear, indignissimis injuriis irritatum Deuin ad nostrum exitiuiii

descendtsse.

erat

cum

Vitiata nanique theologia nostra

scholasticarum opinionuni et rixarum re-

fluxu, turn mystarum

cum

vel inter politico* affrictu, vel

palam improbis contagio, unde

illic

importuna

sed nimis operosa altercatio Menzeriana fi0 ), et exagttatio Arndiana omnium bonorum gemitu exarsere; hinc sacrae frontis et venerandi adyti magna re1

ilia

ligione nobis observatae catarrhactae improviso apertae, et soporata conscientia, genus

admissum chus

sacri seminarii,

gium

priscae

boni

spiritus,

omne malorum

simonia inquam, sacrilegium, molo-

est:

vertumnus concionatorius, plaexorcismus reliquiarum

eruditionis,

aurifodinae spermologicae , paucissi-

malorum fomenta bonorumque suffocamina. De politicis delictis meum non est dicere, quando con-

liris

siliorum

imprudentia,

domus quasque

Hoc novis conqueri

stat.

auxiliorum importunitate

illustrissimas

Germaniae eversas con-

liceat,

religionem nostram

hostes magis noxios plerisque reipub. praefectis non habuisse, perio

nihil

extinctum,

quorum quippe nihil

religiosi cultus,

cra concidisse, quae

non qua

Cod. A.

et B.

sit.

nihil

religiosum

velut lege lata

Et mirantur*) subito

civilis

dudum

usque corticem secata,

exemplo quam im-

Christo adversum

violenter invectum

qua

tarn

flagitiorum suscitatuui,

administrationis ful-

erosa, aut ad

quicquid etiam

extimam

stabilitatis

mirarur.

11*

1630-1639.

Liber IV.

164

prae se tulerint, hunc tamen concussum minime om-

nium sustinuerunt!

Atque

sic mihi finitus agitatis-

simae vitae quinquagesimus annus, jubilaeus an fnnestus mihi dicendus*incertum recordanti,

me cum

unica sorore Margarita vidua afflictissima ex omni

omnium ex ea ramorum

paterna stirpe superesse, et corporis

imbecillitate et

vexatione

vidiae

solitudinem

fortunae vicibus et in-

desperatissimum;

rationis capitibus

ad octodecim redactam; interesse funeri

ejus

quondam amicissimos, nunc omni

vespillones,

tygride efferatio-

insuper calcationem,

religionis

ferre;

familiae

quadraginta tribus secundae gene-

patriae Wiirtenbergiae

res

videre

politiae

chaos, literarum interitum, juventutis pollutionem

subdura servitute comitari, atque parum abest adjuvare: quid mihi vita nisi supplicium

prorogatio lento igne torreri!

supremo numini, per

est tis

(quas nemo

capit) in

fiat

visum

mor-

superna valeat, experiri:

voluntas Domini et vel inter lacrymas

Deo nostro

jubilemus.

tationibus

effluxerunt.

Amici

Posteriores hujus

anni menses leniter et sub minutis

quod

ambages

nisi qui tulit,

imbecillitate nostra virtus

gemitus

tot vitae

ejusque

ita

numerat aut spem meliorem superesse, et quantum in

species

age!

sit

tamen

cum Satana

veli-

officio perstitere,

Wensius Luneburgo et Brunswiga calide Paedagogus quidam ex flagitio loco motus et mea opera servatus, se dignam gratiam est

testatus.

retulit

homo improbus

et levissimus;

homini benefacere meleficium

est.

nempe malo

Josepho

Demm-

Digitized by

Google

Vitam

hodiernam

anteactam

lero juveni lectissimo Galliis

cum

dolore respicit. 165

mihi valde probato,

Anglia reduci Italicae etiam et Hispani-

cae linguarum qualemcunque cognitionein per suecisiva contuli.

Nunquara vero tacendus mihi

est Joh.

Conradus

Schiizius, Vaihingae in re pertenui patre vitriario

natus, qui

rarum

cum

in triviali,

quae

earum

tunae injuria a pertinaci

mea

arceri posset,

lite-

ne ulla for-

studio

amore

Jodoci Machtolphi misera-

fotus et Hirsaugiensibus alumnis

tione susceptus, solicita

schola

ibi est,

tyrocuiia satis feliciter fecisset,

commendatione insertus

Unguis, poesi insuper

est.

Ubi in tribus-

musica praeter

alias artes

liberales praeclaros profectus fecit, nobilioribus in-

geniis

sedulitate

obsequio par, vitae innocentia

probatior, quae ipsum ad diversas ecclesiastici

neris

stationes

loco habitum

comitata,

fecit,

stanter servavit. in

omnibus rebus

Quo

familiarem mihi

per 20

circiter

mu-

filii

annos con-

etiam amanueuse et conscio

ineis privatis

sum

usus, destinato

contra multiplices calumnias innocentiae meae lido et oculato teste, quern turbato naturae ordine, vix

tricenario majorem, asthmate 9. Nov. Wildbergae mihi

praereptum serio lugeo

men

et desidero:

opportune

ta-

veram libertatem post multiplices aerumnas, domesticas etiam vexationes vindicatum non sibi

diffiteor.

Labente anno morbus, qui vitae etiam minari debatur,

me primum,

dein et conjugem

atque huic durior et diuturnior

fuit;

vi-

corripuit,

revaluimus ta-

Digitized by

Google

men

1630-1639.

Liber IV.

166

Ghristo propitio ad ipsius natales

tempore recondidi

ficili

genium domesticuin

cui

ferias,

Galamum hoc

obnoxias grates solvimus.

toto dif-

quod Davidis Magetri

nisi

officioso affectu delineavi.

Au-

sus quidem ex voluntate Augusti Luneburgici et Er1

nesti

)

Saxoniae principum

quid de Math. Maifardi

Duraei magni momenti nicare

annitente Sauberto,

consiliis sentirem,

comrau-

sed cujus telam liberiore loco et tempore

pertexendam abripui.

salario,

post varias cu-

plenum

perjurii ac levi-

cullionum ludificationes tatis

Sigismundi Evenii et Jo.

monachalis testimonium, solvendo liberalis spes

mihi ab urbis senatu facta est, cui explendae se-

cuturus annus deputatus

armorum concursu vino

beneficio

incertum, ex renovato

est,

qualis futurus.

Hunc quidem

di-

praeterlapsum ex facilioribus meis

numeraverim.

Anni post trigesimum septimi auspicium A. Hoelad amicitiam rediit, animi an extremae indigentiae motu incertum, zelius tulit, qui ex tanto intervallo

quern libenter veteris necessitudinis et

quantum

etiam

alii

memor

recepi,

Comparuere Ad. Tassius Hamburgo,

fuit opis sublevavi.

post alios amici

M. Berneggerus Argentina fectu nob. Wensiug, qui in

prae

meum

aliis

calido af-

subsidium, quic-

quid imperarem, liberaliter obtulit et ad se omni

quod in se quod excurrit stipendium bona exsolverunt, omni laude digni, quicquid etiam

contentione invitavit.

Interea cives mei

receperant, biennii et fide

ex senatus livore

fuit

aspersum.

Cum

vero dere-

Digitized by

Google

Stipendiura theol. sublevare conatur. licti

167

impuberes, qui in orphanotrophio octogenario

numero

circiter

sic satis et

gravibus iinpensis ale-

bantur, corporis et animi neglectu, paedore et situ

corrumperentur, importunis precibus obtiuui, ut inter cives locupletiores vel

servitiis

destinandi

vel

opificiis applicandi, vel si teneriores essent, gratuito

educandi, omnino vero

Quae

subjiciendi distribuerentur. paucis, quos

jam putredo

res feliciter cessit,

obsederat, in squalore re-

13. Jan. Tubingam,

lictis.

scholarum cultui

pietatis et

a qua tot annis abfui,

properato itinere revisi, miseratus

tantam viro-

rum celebrium cladera, et tristem acaderaiae quondam frequentissimae solitudinem, meam etiam ab orbitatem lugens.

aimcis

Caeterum

etsi

totus in

eo eram, ut sacrarum literarum nimis accisum se-

minarium ex parte sustinerem, atque eo civium meoruui notabilem

stipem ducentorum amplius

flore-

norum annuorum parassem, ejusque pars jam

Jo.

Balthasaro.Plieningero et Jacobo Brotbeccio cesserit,

morositate et supercilio eorum, quibus remedia

malorum turbare, non medicare morbos concessum est, opportunum consilium successu caruit. Martius mensis Davidem Steudlinum magno meo luctu abstulit, veterem contubernalem, de quo mihi aliquando plura

dicenda sunt,

dignum habeat. Natus Steudlinis,

ne hoc semestre is

nihil

lectu

patre Jacobo, avo Johanne

hoc Reutlingensium,

Ne^olingensium

illo

de ecclesia bene

antistite,

utrisque viris eruditis et

meritis.

Pater ob calendarii Gregoriani motus loco

pulsus Heidenheimii susceptus est, ubi

Davidem ge-

nuit sit,

1630-1639.

Liber IV.

168 163 )

(1588), ac vix bimulo relicto vivis exces-

festivo puerulo, ut qui

dum

patris exequiae pa-

rantur, funus arundine longa obequitarit, et pullatis

maxime vero

praesentibus,

stiva alacritate

meo

patri

intempe-

lachrymarum vim expresserit. Cujus

etiam recordatus,

postquara vidua mater dispares 164 vili capite, serrario postea )

nuptias primum cum scriniario melioris

famae praecipitasset, atque in ipso

quo fato incognituin, subito oppressa omni substantia eversa, puerum ad se recepit et pari nobiscum victu, amictu et ingenii cultu per sexennium sustinuit, non vulgaria de se pollicentem et oris venustate utrumque parentem, hanc sponsali thoro, esset;

tamen etiam supra fortunam insolentia bus,

quam

vires essent,

functo patre meo, mater secum

gam conduxit

et majori-

ausibus referentem.

cum

Vita

familia Tubin-

eodem quo ante loco nobiscum commendationibus primum fa-

habuit. Inde perpetuis

mnlitio 1

) illust.

stipendii subjecit, postea etiam ipsis

alumnis inseruit, ad studiorum ascensus et honores adjuvit,

ecclesiae muniis concilia vit, nuptiis

etiam

ex Sauteriana familia, quacum arcta nobis

optatis

necessitudo erat, coronavit. stitutae fortunae videbatur,

Satis in praesens re-

cum

forte

oblatam Her-

nalsi in inferiore Austria functionem ecclesiasticam

amplexus, relicto Deckenpfrundo l66 ), eo contends, rerumque suarum, qua docendi dexteritate, qua

morum criter

amabilitate, satagens, res suas

auxit et

gressus.

baud medio-

familiae fortunam facile

Amisit tamen

ibi

est super-

primatn conjugem,

alte-

Digitized by

Google

Fata gentis Steudiinianae enarrantur.

ramque

duxit Bernhardi Alberti Celebris

cum

quondam

variae posthac for-

Augtistanornra theologi filiam,

tunae sociam,

169

non

qua, cversa ibi religione et

uos

leviter turbatis rebus suis, ad

rediit,

nec

diffi-

locum honoratum in Backnangensi ecclesia Sed quod Palatinatus caesarei pha-

culter

obtinuit l67 ). leris

insignibus urgeretur,

et equestribus

omnia nostra

ratus,

Campidoni

infra

antistitium per ami-

cos assecutus, quod vitae superfuit, inter urbis

ite-

ratas occupationes et direptiones, pro partium studiis

semper tamen male

durius ac initius habitus,

mulctatus et exutus bonis,

extincta

moerore animi

terroribus continuis optima conjuge, ipse nupera 168 ) urbis calamitate numeroso milite obruet

tus, subito nec citra veneni suspicionem extinctus 169 est ), vir longiore vita dignus mihique amicis-

simus, ac revera inter magnos numerandus,

nor esse

sed minus

vitalis,

quid supersit. ctatus,

mi-

Pater multae prolis factus

est,

nec scio an ex hoc frutice

ali-

potnisset.

Cum

fortuna variante omni vita lu-

saepe benignam,

expertus

est,

sed subinde malignantem

quasi indomitum alioquin ingenium hoc

Sed

freno coercendum esset.

dignitatis atque existimationis

tuebant,

quos ingenii

utcunque supplevit.

mum domo

emisi,

*) Cod. A. et B.

et exactions erudi-

quae majora spirantem et in

tionis nervi deerant,

solertia

gradu positum destiet oris

promtitudine

2. Julii*) filium Gottlieb pri-

sinum probatissimorum

12. Junii.

Digitized by

Google

Liber IV.

170

Sauberti et Baieri

1630-1639.

meorum

tradidi,

qui porro Jo-

hanni Gravio, Aegidianae scholae quae Noribergae rectori credidcrunt, cujus eveutuiu et succes-

est,

sum Deus ad

morum cotem

pietatis

disciplinam, dirigat.

potissimum cultuni,

postremum

Sequentis Julii

deinde

ingenii et literarum 4.

die

Argentoratum

principem ineum exulem salutatum

contuli,

de reditus ad suos spe certiore percontatum, ciyus aliquantulum mihi diducenda

consilii causa

est.

Jam

ab anno 1628 Saubertus , Jacob. Wolfgaug. Poemerus, Baierus

fautorum

hoc moliebantur,

alii

suae ecclesiae cooperarium

Ten-

conciliarent.

tatumque hoc post Piggelii Divo - Laurentiani pastoris

obitum haud frustra opinor

borum moles humeris meis ibi

nisi

fuisset,

gravior

nimia servitus terruisset, patriae etiam

et libertas,

quae

collapsis,

cum

la-

felicitas

Nunc

turn erant, tenuissent.

immani ruina

mitigatis, his

ministerii

illis

etiam Jo.

Fabricius Sebaldinae ecclesiae antistes gravi senio extingueretur, resumpta consilia majore animi con-

tentione ultro

citroque

agitata

sunt,

lapidem Sauberto movente, ut operam deferrem

nullum nou

meam

sponte

propensos undique fautores experirer.

Quod cum nisi desperata patriae salute ac statione mea ejectus, turn etiam neutiquam inscio et invito principe meo, etsi nullo peculiari vinculo obstrictus,

mihi faciendum putarem, bono ni fallor auspicio con-

sensum

meum

suspendi, hunc vero 13. Julii submisse

conveni, a quo clementer ÂĽ )

Cod. A.

et B.;

admodum

susceptus*).

e^reptus.

Digitized by

Google

Excursio Argentoratensis

Cum

serio affectu et

tertia.

171

humanissimis verbis dolorem,

quern a discessu ineo praesentiret, esset testatus, ut

patriae resurgenti et emendandis tristioribus fa-

tis

reservarem, tandem persuasit, cujus aleam in

nianum Dei consignavi,

illustriss.

domui Wiirtem-

omni mea

bergiae, tarn praeclare de

familia meri-

tae, patriae post afflictionem respiraturae,

et eccle-

siae Calvensi sub melioris disciplinae spe vitam porro

Dum

niortemque impensurus.

ibi

haereo,

[illust.

Annam Annam Sa-

princ. Julii Frid. Wiirt.

viduam hu-

principes Fridericum Marchionem Badensem,

Catharinam mei principis conjugem

binam Holsatam

Dynastam Rupis-Spoleti Eberhardum, Agatham Solmensem ejus conjugem, Georgium Fleckensteinium baronem solito propitios et inili

officio

liberates

invisi.

sum

Amicos post tantam

expertus.

cala-

mitatem et diram tempestatem revisere ingentis voluptatis fuit: Johannem Schmidium', palmare theologorum decus, Berneggerum senio et morbis propemodum confectum, Glonerum fortunis et honoribus auctum, Mockelium magnis negotiis conspicuum,

quern nunquam sine amoris minavero, Dilgerum

meum

et gratitudinis

sensu no-

in patriam abitura ad revi-

sendum patrem senem Danielem parantem. Accesserunt amici novi magno numero, e quibus Jo. Henricus

Boecklerus 170 ) orator disertissimus,

Johan. Freinsheimius 171 ) gener Berneggeri florentissimus

serio

affectu

vero mihi spectaculum

eminere fuit,

visi.

cum

Memorandum

a reverendo totius

Digitized by

Google

Liber IV.

172

urbis ministerio

1630-1639.

convivio in Frid. Heupelii ad D,

Wilhelm. pastoris aedibus exciperer, ubi praeter Jo. Georg. Dorschaeum l7a ) magni nominis theologum et Jo.

Petrum Pistorium Divi Nicolai pastorem du-

duin familiariter cognitos, Jo. Conrad. Danhauerum 173 ) et Jacobum Schallerum celebres professo174 venerandum senem, Samuelem res, Schallerum )

Schallesium et reliquos sacri collegii symmistas dignissimo tueri

praeside

iis

tromitti licuit. petii

ltu

mutuae amicitiae societatem redituque felix

domum

studio

in-

16. re-

Noricae expectationi nuncium remisi,

tamen, ut pro sedulo Sauberti et

cum

Schmidio unanimi corona in-

sic

amicorurn officio

aeternas gratias debeam.

Fabricio Sau-

bertus successit, huic Cornelius Marci, nec scio, qui

alii

sint secuti,

plerumque mihi

raensis, qui

dum

fuit,

diem

mus

quibus Deus aspiret.

cujus*) natali et

obiit, reliquit.

fatalis,

Augustus

funestus

admo-

meo soror Margaretha

me ultimum liberorum paternae doEx cujus angusta re filiarum minima

annorum haereditate mihi cessit, ut jam topropemodum familiae egestas unis meis jam ante rtus Paulo ante nempe fatigatis humeris incumbant **). Sibylla 12

Aug. vix mille ab urbe passibus in manipulum me male raulctatum, tan-

latronum incideram, qui

demque bombardae ciuin, dimisit.

nec

nisi

in pectus violento

impactu sau-

praepotenti dextera Dei servatum

Hinc secuti punctionum exquisitissimi cru-

*) Cod, A. B. et a.: cujus 17.

**) Codd.: incurobat.

Digitized by

Google

Valentinus incidit in latrones.

ciatus,

anhelitus

difficultas

prostrarunt, deprehensaque

nens

Qui cum utcunque

per aliquot dies

est costa pectori

confracta, eventu, quern

Durior etiam sors

rit.

173

Deus

immi-

propitius vide-

civibus meis sequenti 15. Aug.

turmae armenta

pecudes abigenti

armati opposuissent, impares viribus, tres

statim conciderunt, secutus ex vuluere quartus ho-

nestae

rei mercator,

demum

etiam quiutus ingentes

cruciatus per sesquimensem perpessus, capti non-

magno

nulli et citer

amnum

lytro redempti, sauciati graviter cir-

ex quibus tres incerta spe vitae

viginfi,

luctantur.

mille amplius florenis sionis injuria

est.

tristissimus nobis

turn

numero

Annus

Adelbergae

eti-

civitati

exprobrata insuper defenhie

procerum patriae clade

Naln Argentinae ex

fuit.

et Elias Zeiterus

quondam

et Alpirspachii

Sebastianus Hormoldus

ordinum

damnum

autisti-

brevi intervallo Henricus Wielandus,

Jo. Jacobus Albichius, sii,

hoc

Stetit

consiliarius,

)

et Jo.

Fabri

et meritis

vene-

director,

annis graves

Bebenhu-

abbates, turn

randi occubuere; Stuttgardiae vero Jacobus Grab aedis

animi,

cathedralis et

ecclesiastes,

candidi et tranquilli

Erhardus Weinmann aulae ante principis

exilium concionator, rarae et multiplicis eruditionis theologi, consistorii collegae,

tristem vitam absol-

verunt, omnes mihi familiariter cogniti. affinis,

Albichius

Grabius commilito atque jucundissimus

fuit.

Weinmannus, quern ob eximias animi dotes plurimi habebam, postquam per plures annos amicissimum et studiorum socium possedissem, simulta-

Liber IV.

174

1630-1639.

quam cumGriiningero quondam exercuerat, post mortem in me innoxium derivavit animumque

tem, ejus

alienum atque adeo infestum palam ostendit,

cum et

vir

paucis comparand us , nisi internata morositate

simoniae suspicione pro aestimatione odium

hominum

contraxisset.

Hiller, qui

Hunc secutus

sibi

est Henricus

ex re mediocri ad maximas fortunas sub

principe Johanne Friderico, in cujus flagrante gra176 tia vigebat, evectus, post ejus mortem ) vero

sub administratoribus neglectus, denuo principe Eberhardo

bricavit et ampliss. quaesturae

mihi

affinis et

vensi causa,

mus

munus

mox

fa-

obtinuit.

quondam amicissimus, post ex

Cal-

de qua ad annum 24. dixi, infensissi-

factus ac nocere paratus, a

hibitus,

sibi exule

ex patriae ruinis fortunam

Buwingbausio co-

etiam eversa potentia sua repressus

est.

Ostendit tamen aegrum animum, cum Gruningerianas magnas opes a nobis legitimis haeredibus suis

machinamentis in filium suum derivasset, vir indumultis

stria

superior,

coutaminasset.

siti

nisi

earn

inexhausta

opum

Labente anno, quod Argentinae

receperam, principis Eberhardi

cum

caesare

reconciliationem, 1200 imperialibus mutua ope quorundam meorum datis, promotum ivi, lentiore tamen

quam pro spe aliis

filia

effectu,

aula objectis.

remoris subinde 21.

aliis

Novemb. nata

atque

est mihi

Maria neptis prima, cui Mariae Elisabeth

nomen, surculus ex paterna arbore 3tiae generationis primus, sed qui 10 post die emarcuit. Sub id temporis amplificatio sacelli nostri, quod decen-

Digitized by

Google

Neptis prima.

nio ante sacro

175

cultui restitueram, absoluta est,

quae

tamen res in meam contuineliam vertit, cum senatus hac occasione oblata, paucorum insolentia impuisus, omnem ecclesiasticam oeconomiam ad se unde

raperet,

cujus

nos acerba

inter

altercatio

exorta,

reditum principis est suspensa,

dijudicatio in

lntervenit etiam Jo. Wolffg, Vogel in exercitu Ba-

varico velitum dux, qui sit,

summa

in tis

hyberna ad nos conces-

omnes

sordidis natalibus per

emersus; unde

immensum

eventu, quern sequens annus Heinlinus,

Dantiscanus.

Joh. Hohenfelderus et

taedium

Ludovici

Daniel Zwickerus

mathematicarum

disciplinarum ruminatione mitigavi atque sic contrivi,

Amici per

indicabit.

Machtolphus

Temporis

moni-

coercere incipiunt,

cessit,

intervalla inviserunt

gradus

et exactiones

auctae, luxuriam nostram quae

nullis hactenus

filius,

militiae

vectigalia

annum

commodis atque incommodis utrinque

compensatis, cur Deo optimo gratias debeam, plu-

rimum

supersit.

Succedens trigesimus octavus an-

nus,

qui liberationis nostrae futurus passim audie-

bat,

novae

servitutis ac

propemodum

internecionis

factus est, cujus initia moderatiora fuere, hybernis

nobis non

Wolffio omni humanitatis ge-

infestis et

nere nobiscum certante. ducis Vinariensis

Cum

etiam ex superiore

) clade centurionem

quendam

nobilem Galium, qui Jo. Augustus Danotus vocari voluit,

captivum, primum liberaliter,

post exorta

hominem

elegantis in-

simultate,

servilius haberet,

genii, multiplicis

usus

exoticarum linguarum pe-

1630-1639.

Liber IV.

176

meam

ritum, isque in

familiaritatem

venisset, ju-

cunda admodum ejus conversatio aliquantisper fuit. At postquam dux Bernhardus ex improviso Rheno superato citeriorem ejus partem occupasset, tumultuarie

ipsi

sed infeliciore Marte 25.

occursuin,

12. Cal. Febr. ad Rheinfeldam

capitibusque

exercitu,

fligate

puguatum, ubi proex

captis,

quibus

Wolffius noster post octimestre demuin libertatem recepit,

omnis

Cumque

Vinariensis in nos nihil hostile moliretur,

tantum

commeatum

persequeretur; et

fecit,

belli

caperet et

exinde

reos

caesarianas

principis

Eberhardi

Non. Martii, qui Friderici, que non tam frater Fridericus 3.

cium ex aula caesaris dus adventasset,

ferret,

partes

nos quasi defectionis

plurimam nobis deinceps cladem

enim jam

Etsi

moles nobis subito incubuit.

destinata erat, 1 78 )

intulit.

restitutio

adeo-

ejuslaetum nun-

quam

ipse Eberhar-

uterque tamen Stuttgardia contu-

meliose exclusi, hie etiam in suis agris prope Blo-

chingam a praedonum globo equis

magni

pretii

impedimentis

exutus, vix pernici equo se eripuit.

Rhenum afflictis restituendis submiscum ingenti exercitu Johannes comes Gezius summus imperator, nihil prius habuit, quam a noInde rebus ad sus

bis ut stili

poenas atque durissimas exigeret, vastato ho-

more agro, urbibus

generis

immanitate

direptis,

saeviens,

caede et omnis

prima

prae hac revisione arnica plurimis visa

occupatio sit.

Quic-

quid enim ex quadriennii hujus calamitate superfuit,

omne haec vorago

absorpsit.

Atqui jam Casparus

Digitized by

Google

Calva iterum direpta.

177

Dambergius Philippoburgi praesidio praefectus et merces mercatorum nostroruni magni pretii interceperat, et manum praedonum 10. Cal. Maji nobis immiserat, a quibus Calva iterum direpta incredibile

damnum

accepit,

quae

dura sors

corpore tamen per fugam salvo

tamen minus Gezius, qui

sem rem* baud

corripuit.

etiam Nihilo

contra Vinarien-

et ipse

profugo suo exer-

felicius fecerat,

citu nobis incubuit, excidium etiam,

fama fere-

bat, interminatus, quod tamen propitius Deus probibuit.

Ita

annum

inter perpetuos

angores

et ter-

rores, ac gravissimas exactiones, quae genero

nonnunquam 100 hebdomatim ximus, sub Job. Lebensteinio

serviliter,

Schweikhelio commissariis

fridio

meo

florenis stetere, tra-

postea Gott-

liberalius

vitae tamen subsidiis civium benevolentia

habiti,

nunquam

lnterea fato concessere ex amicis inte-

subductis.

atque nobiliores Joh. Gerhardus palmare deous 16. Cal. Septemb. anni superioris rioribus

aliqui,

Lucas

irreparabili ecclesiae jactura extinctus,

ander

summi

OsU

ingenii et multiplicis eruditionis,

moribus tamen dispar theologus 10. Aug. Erhardus Machtolphus tanti a me aestimatus, olim ago,

niarum socius 27. et orator

Sept., Zacharias Schaefferus poeta

admodum

Geer alumnorum

disertus 5. Martii,

principis

per multos annos rector, lebris 3. Sept.

bacb

Georgius

Hirsaugiensi schola

libertate et liberalitate Ce-

civibus Johann. Jacob. Doerten-

Christophorus Demmlerus,

majoris animi et judicii, ac mihi,

supra vidgum

dum

res nostrae

Digitized by

Google

1630-1639.

Liber IV.

178

praecipui

starent,

emendandas usus,

res

Noribergae, hie Canstadii, duin aliud agerent,

Apr. et

uterque luculento

8. Cal. Sept. praerepti,

Sed

elogio a ine laudati.

brevem periodum bricitatis

Besoldus apostasiac

majore

absolvit Ingolstadii,

an perfidiae

in religione,

mumque Wiirtembergicam

virulenti odii infamia et

nosae niorae, quam armatorum totae aeies

que milleni nobis

intultt,

detestabilis

posteritatem habendus.

sors

stissima

exuti

fuit,

qui

lu-

patriam do-

certum, ut qui venenato calamo plus cladis

nem

Hie

3. Cal.

Pastorum aut

dam-

gladii-

ad om-

in pagis

omni re

alimentis denegatis

in-

palantes

tri-

familiari

mendi-

cabant, aut in urbibus esuriebant, plebe paulatim

ad oranem inhumanitatem obrigescente, quorum

quos utcunque hie fovimus, sustinuimus. terris

mis

suis

licet

Octobri

conditionibus

dum

ali-

ad spem meliorum

demum mense

desideratissimus

patriae ordinibus,

princeps Eberh.

restitutus est,

devinctus,

qui

durissi-

convocatis

rebus congerendis vectigal

suam culpam et necessitaactus spem multorum frustravit, plausum-

insolitum imponit citra tis

telo

que populi amaricavit suis

labefactata

et imminuit.

municipalia

Reddidit tamen

ecclesiae

jura,

qua grassatoribus et cuniculariis officialibus quibusdam frenum injecit. Cujus occasione et ego ere-

ptum mihi aut dejectum regiminis nus vindicavi,

cum

ecclesiastici

mu-

solenni transaction e ad 26. Nov.

senatu mutui consensus et concordis admini-

strationis capita sancivi,

quae

Cliristus rata habeat

Digitized by

Google

Obitus Besoldi.

et successor

dem

anno,

Eberhardi

meus nullus

179

restitutio.

Deficiente tan-

negligat.

duni princeps rebus ecclesiae restau-

randis serio incumbit, mei etiam meminisse

bus ad animuin lino 180

nem

et re-

pristinam faciem revocandis praeponere in induxit.

Ergo cum Johanne Joachimo Schiie-

Canstadiensi antistite ad se vocavit,

)

animi propensionem exhibiturus.

Sed

om-

interces-

calumnia Tubinga prorepens auribusque prin-

sit

aliquid venenati susurri

cipis

181

Per-

) insinuans.

tamen principis magnaninia fiducia, ut ad 16. Decemb. cum fratre UJrico, omni aula, curia, patriae

vtcit

me locum

ordinibus, et numerosa plebe

man. IX.

Esavi odio explicautem et

admodum

festa,

approbaret.

et laudatus est,

tus

Pauli

Ro-

13 de gemellorum, Jacobi dilectione

qua post

primum sacrarium

Vesperi Schuelinus audi-

fuitque

triste

aulae sacrario audiret

haec dies solennis et

principis

est et puriori

Altera die principis sententia

exilium reclusum cultui

restiiutum.

primum privatim au-

lae ecclesiastae, academicae professionis theologicae et

summi

optio

templi Stuttgardiae

datur,

pastoratus muneris

quae singula cum humeris meis gra-

sum deprecatus. lncum postremam functionem in Schiielinum et ipsum admodum reluctantem contulisset, ut ex prioribus duabus unam eligerem per

viora agnoscerem, humiliter stitit

tamen princeps,

sanctiorem senatum vehementer contendit. divit

defectu, meis,

Exau-

tamen querelas meas de ingenii corporisque et

cum

quod

in votis

unicum

erat,

mihi atque

clementiae singularis luculenta significa-

12*

â&#x20AC;&#x201D; 1639

180

Liber IV.

tione reliquit,

animumque suum

1630

Chr. Zellerum

collegam meum, quern suggesseram, convertit.

Jam-

cum

amici

que adeo doimmi ovans properabam, conscientiam

vellicant,

consulerem,

mihi

quam saueiarem,

aemulis meis risum facerem, imo

me*) animi

mollitie cederem.

arena, vel tantisper, et

dum larvam

plene

liberassem.

ut virium mea-

corpusculi in aulae ministerio

ad semestre pericultim facerem,

mea

interea vacaret

rus

cum bonae notae

ut qui

livori detraxissem,

Fecit profecto conscientiae angor, et

triumphum de

Consisterem potius

principem ab omni scrupulo

rum, ingenii juxta

(him

causam desererem,

ecclesiae

quidem sedes

eique curandae collega Zellesocio

adhiberetur,

aliquo

unus jam per triennium fidem atque con-

cordiam supra omnes priores mihi probasset,

ne quid detrimenti ecclesia mea

tot

qui caveret,

sudoribus meis composita caperet, judicaretur,

post

mihi cederet, tnisit

idoneus

de mea debilitate constitisset,

aulae officio succederet.

condttionem indulgentissimus princeps,

quam

tusque nolle se mihi magis esse gravem, neficum,

librare

hanc provinciam

cum

Adtesta-

be-

viribus in

sequentem annum permisit, eo eventu, quem do-

minus providebit

diesque

docebit.

Res

privatae,

qua corporis valetudinem, qua fortunae munera saMinor filia Agnes Elisatis commode habuerunt. betha

ÂĽ

)

viro

Codd.:

honesto

mea

Joh.

Rielino

feliciter

nupsit

animi.

Digitized by

Google

Vocatio Stuttgartiana. 7. Oct.

Fil.

Agnetis nuptiae.

Major alteram sobolein

tulit

1S1

Novemb.,

28.

nomen Mariae Barbarae ipse dedi, quibus Christus adspiret. Nec reticenda est civium quorundam meorum liberalitas, quod hoc communis calamitatis quadriennio mil!e plus minus cui ad

lustricuni

fontem

florenorum supra justum salarium contulerint, qui-

bus quingenti

circiter

accesserunt et rem

foris

fa-

miliarem accisam hand mediocriter refecerunt, cujus gratiam nulla aetas apud

delebit, et omnis mea Calamus mens hoc toto

familia habebit obnoxiam.

anno ad Babylonis salices suspensus haesit, nec commercio nisi cum Ludovico literario quidem Hohenfeldero sene languente, Sauberto, Schmidio, Meuderlino,

Glonero paucisque

Luca Schiccarto,

cum aliud nisi mutire et singultire non liceat, ubi armorum strepitus omnem huinanitatis sensum juxta atque usum obtundunt. Nunc

aliis

exercitus,

etiam Calvensis novendecennii

meae pars, atque tudine,

inter fortunae

reique familiaris

quo major vices,

incrementis,

vero christiani studii profectu, inter 80 n is collegas

maxime commoda exacta

Gratia vero, laus et gloria

Deo

aetatis

stata vale-

potissimum eccl. ordi-

est,

terminus.

triuni, sospitatori,

servatori et vindici esto.

Digitized by

Google

1S2

LIBER ftUINTUS STUTGARDIAN A. t^Hutgardiam ergo atque

aulam, a quibus omni

vita abhorrui, infeliciter traductus, compositis

que

utcun-

societatis nostrae Christianae rebus, Felicis qui-

dem

die,

qui 14. Januarii, postquam 6. Calvae

valedixissem

tristis

quam

ecclesiae plus ratis

ut nebulas ferini

dici

)

nihil

quodam sensus homine quae

prius fuit,

quam

integerrimo theologo D. Nicolai a

gitantius sparsas dissiparem. instituta,

potest disjectis et deplo-

humeros submisi, ubi 182

meae

comparui, rebusque patriae

offusas, et hinc incoLiticula

certiorem,

cum hoc

arnica

ac aeternam opinor

amicitiam et innocentiae meae evidens lumen desiit,

Tobia Wagnero Esslingensi tiae

rectae conscientiae

ultra citraque

satagente,

antistite,

viro

magnae

pro conciliatione

cum quo

exinde arcdor

animorumque consensus coaluit. stem confessionis meae tabulam inserendam

necessitudo

quae

scien-

Teduxi,

sic habet.

Testor S. S. Triadem ejusque immaculatam spon-

sam ecclesiam Evangelico

Lutheranam

Christiana

Digitized by

Google

Munus aulicum. Confessio

183

fidei.

fide, me Augustanae invariatae confessioFormula Concordiae declaratae assert|at|orem et jam per 25 annos praecouem publicum semper fuisse, esse, et juvaute sac. spir. porro futurum, e contra repudiare omnia ei adversa dogmata

Germana

nis,

abominari Papatus tyrannidem, Calvi-

et speciatim

nianorum supercilium,

Anabaptistarum hypocrisin,

Schwenckfeldii sycophantias,

Weigelii furorem et

Neo - Photinianorum praestigias. sae-Crucianam los

183

fabulam,

semper Ro~ fratercu-

Non deformandae

) fuisse insectatum.

quam rectissimam

gioni,

Risisse

curiositatis

reli-

unicam ad salutem sciam,

sed conformandae vitae Christianae, non bonis

lite-

earundemque ordinibus et ornamentis, sed revalescenti barbariei adversum tot annorum calami ris

impendium dedisse,

et calumniae

mam

omnia mea

ad hanc nor-

dicta scriptaque intelligi,

vel rejici etiam velle, qua in

fide,

corrigi,

studio et conatu

ut ad extremum usque spiritus superne animer, fovear et conserver,

Hoc ctus,

negotiolo, ut fidem de

toto pectore precari.

facerem, defun-

curam accinctus, jam

et in patriae

deprehendi, nihil

Jesum Christum

in limine

qui rebus restituendis admoti

minus quam

restitutas

velle

essent,

adeoque corru-

ptions maximam partem esse, utpote quibus ex hac tempestate screretur metereturque, et si quid ab ,84 damni accidisset, ex reliquiis nostris sarexilio )

ciendum videretur. Sed concredita erat, tae reperi,

ita

quibus religionis sumnia

supinae religionis et laxae vi-

ut a serio

Dei cultu morumque cen-

Digitized by

Google

Liber V.

184

sura tanquam haeresi ot

factum

flagellis

abhorrerent.

Quo

ut aegre obtineretur blasphemiarum, pro-

est,

miscuae

1639-1642.

profanationis

libidinis,

dierum feriatarum,

variaeque dissolutionis ex belli contagio contractae interdictum, sic tamen, ne nos et malorum sedehi 185 ) obligaret, ubi luxui 186 ), commessationibus, rapinae, et nefandis cunctis sceleribus lex data

non

est,

peccatum

optare,

fusionis giuin,

exemplum a

priraatibus firmatum.

irreiriissibile est,

ecclesiae

popelli

tabem,

modum

dissipationem

omnium

Unum

ingluviei et protransfu-

exitium misereri,

Dei, prudentum et posteritatis sensum et judicium

Una contra ad gratiam

revereri.

pecus,

servire

voluptatibus,

via,

deglubere

conscientiam,

sopire

oblivionem malorum inducere, quae omnia, ne prolixior sim, in haec rytbmica

lemmata

inclusi

Imperium crudum,

Regnum nudum,

Consilium mutum,

Satellitium brutum,

Curiae viscus,

Aulae discus,

Cleri tabes,

Fori labes,

Ordo

Sudor profusus,

confusus,

Fundi luxus,

Aridi fluxus,

Religio pulla,

Conscientia nulla,

Tristes lusus,

Noxii usus,

Columbae censura, Corvi usura, Mali precium, Boni snpplicium, Sunt nostrum exitium.

Meam

sortem vero

sic expressi:

Assiduus clamor,

Irritus labor,

Religionis luctus,

Aulae ructus,

Digitized by

Google

Cynosura

Onus

Jugum

impar,

185

ecclesiastica.

dispar,

Stoinachus debilis,

Memoria

Panis defectus,

Frequens despectus,

Praecox senium,

Nausea rerum,

labilis,

Contagii periculum, Coeli desiderium

urgent meuni abrtum.

vero

agerem,

nihil

in aluinnorurn studti theo-

logici restitution em et subsidinm, cunctanttbus ipsis

Musagetis, totus incubui, qutbus in exemplum et spein patriae 5. Junii Gottlieb

filium

inserui 187 ).

Dehinc ut superesset post tantam vastitatem, quod ecclesiastarum mores vel fonnaret vel coerceret, re-

gulam ex rescriptis majorum, quam cynosuram oeconomiae ecclesiasticae appellare visum est, concinnatam publici juris feci, baud dubio in futurum usu, cum nos symmetriae Wiirtembergicae gnari

Nam

a mille quadraginta sex capitibus,

siae

dedicata

atq.

adhibita

ad 338 redacti sumus.

Cum

defecerint.

quae eccle-

apud nos erant, jam patria clade hoc quin-

quennio 518 varia peste absumpta sunt, (ut de tortus populi clade,

dam

fuit,

qui

345,237' 88 ) capitum quon-

conjecturam praeteream) quae mihi reccn-

senti plane horrori fuerunt,

praeceptores rorios 2,

cum

inter ea patronos 2,

competitors 11, concreditos 30, so-

cognatos 9, affines 15, sodales 5, intimae

notae amicos 5 communioris 33 numerarem et orbitatem meam atque solitudinem deplorarem. Vix

quindecim ab omni aevo meo supersunt, quibuscum vitae fabula acta est, et amicitiae vestigia agnoscunt.

Sed

et hie

Martii

annus saevus mihi funeribus

Conrado Theodorico mag no

fuit,ablatis 22.

theologo, l89 )

Digitized by

Google

Liber V.

186

1639-1642.

21. Sept. Johanue Harprechto, et 30. Febr.

)

Mat-

thaeo Hillero juris consultis nobilibus, hoc cognato

11 April. Jo. David Moe-

et commilitone, illo affine,

Decemb. Jo. Leporino medicis, 28 Maji Samuele Gerlachio compatre et affine nivei glingo affine, et 14.

pectoris, 18. April. Jo. Martino tis,

ecclesiastis

Andreae rectae men-

Zacharia Greinsio

April.

difficilioris anirai

posterioribus proximo

junctis, sed

8 Mart.

sanguine con-

Michaele Feselio agnato,

olim discipulo, et 16 Jun. Christophoro Lucio Cal-

vensium paedonomo, turn

foris

quem Saubertus

conciliaverat,

clesiae intento:

imo

morum

juvene,

filii

restituendae rei ec-

meo quondam

ipso

amoeni ingenii

Deramlero

Josepho

Sigismundo Evenio,

deliciolo

lacteorum

loco ex domestica consuetudine

dum ad me invisendum venit, cum incredibili meo desiderio 2. April, extincto. Aulam infra metum meum hac quidem rerum anmihi semper habito,

subito

gustia tractabiliorem expertus sum, nisi

dico

venationis

studio

quam

de hujus

verim, quos

abripiebatur,

qua immofaciliusque

curiae moribus corrigendis spera-

ilia

velut jus

suum mordicus

tenet,

prostitutos interdum, ridiculos et viris tarn gravi-

bus indignos.

aulae hospitibus illustrioribus quid

opus est dicere ? quos ipsa non minus quam stagna pisces habent.

Fuere autem,

quid ad rem, hu-

jus anni eminentiores Christianus Palatums,

Erne-

stus Jaegerndorfius, Wilhelm. Badensis, Marchiones, Zollerensis, Illustris

duo Ebersteinii

et Leostejuius comites.

gynaecei Susanna Palatina, Auna Wirtemb.

principes,

Anna Amelia

Freibergia Rheni,

Anna

Auie-

Digitized by

Google

Tres Gratiae Wirtembergenses. lia

Stolbergi, Barbara Maria

187

Ebersteini,

Elisabeth a Leosteini comites,

Anna

turn Martis pulli pri-

mores: Mercius, Glenius, Golzius,

et sccundarii: Unquo gradarium equum dono accepi, Holzius aliique magno nuinero, in quos inquirerc non libuit, potius quid condimenti inter hos

gelter, Wolffius, a

strepitus

fuerit,

rum

Cujus

annotandum.

rium conversatio cum Antonia, Anna Joanna

prima-

facile

illustribus virginibus nostris et Sibilla,

Wirtemb. Gratia-

triade, pietatis, innocentiae et

concordiae raris-

omnem

fidem superante,

simo speculo

specimine

qualeque vidisse omni

cum

musicis

temporis quillitate,

sensu

vita

mea non memini. Hae

instruments

probatissimis

libris

suae sortis taedium fallerent, animi tran-

adversorum patientia

praeter

morum

voluntatum con-

amabilitatem

et facilitates,

saepe in aegritudine mea solatio, vel potius exprobrationi fuerunt, ut ad me post animi deliquia et fraeni morsus citius redierim. Cujus indicem 10.

trigeminum annulum honorarium omnibus

Oct

aliis illu-

stribus donariis contrahabendum accepi, jucundissi-

raae

conversationis et familiaritatis

turum.

Stetit turn aula praeter

tantum capitibus nobilioribus

Ludovico a Janowiz siliariis,

et Jo.

6 :

doco Henrico

a Lente

a Goelniz venationi

turn

fu-

personas 24

Jo. Jac. a Reischach,

Alberto a Welwart cou-

Ascanio a Borcken

principis, Johann. Baltas.

monumento

illustres

juventuti

quondam

Buochenavio domui, Jostabulo,

Jo.

Henrico

Ludovico Guth a Sulz

Ulrico Alberto a Geisberg gynaeceo praefectis, porro

Liber V.

188

1639-1642.

Benjamin a .Munchingen,

Frid.

Cro-

et Mauritio a

nek cnbiculariis, Philipp. Ludov. Schilling a Caustat structore, quibus

nuper accessit Henricus Wezelius

de Marsilia famulitio exemptus,

quo Georg. Wolf-

gang. Zorn a Plopsheim, Philippus Carolus ab Helnistadt,

ses

Magnus

Gemmingen,

ab Hoeffingen et

Jo.

Jo. Eberhardus Tnick-

Ludovicus

Sainctbange

Gynaeceum vero Barbara Maria coinite Ebersteinia, Theodora Stetenbergia nata Nervia persistant.

praefecta,

Dorothea Elisabeth ab Uttenhofen, Agatha

Margaretha a Ninem, Catharina Langmantlin

Maria Hallweilia absolvebatur.

billa

universum considerandis plura

et Si

quibus

pietatis, eruditionis,

prndentiae, experience, comitatis atque temperantiae

ornamenta commendanda, quam aulae inquina-

menta culpanda, hactenus deprehendi. Quae

acces-

soria hujus anni fuerint, paucis expediam, quoruoi

primariuni Wensii incorruptus amor, quo denuo

ad se lauto stipendio vocavit.

Principis

Ludovici

Friderici tenelli, 18. Jan. vita functi, exequiis

adftii

Mausoleum Wirtemb.princip. Morbi duo me exercuerunt 15. Febr.

22. Jan., postetiam24. introspexi.

et 27. Julii, sed breviores et tolerabiliores, difficilius

uxorem 2. Sept. ac cum trimestri mora. Ho duo fuerunt, unum in Moserianis, alteruni

spitia

principis aedibus, quas 8. Martii et 17. Sept. iinmigravi. 5.

Bis Esslingam exspatiatus

Aug. salutatum de

Hohenfelderum cum

vam

16. April.

sum

25. Febr.

optime meritum sen em Lud. luctantem,

semel Cal-

Johannem Schiibelium

a pietate et

delirio

Digitized by

Google

Descriptio nulae Wiirttemb.

189

domi meae a Eundemque liberum ac-

ÂŤÂťruditione divitem, caetera egentem,

14 Marti i ad 11 Jimii

cessum Paulo

alui.

Jenischio

Christi nee ignoto nec

gnam jacturam

feci,

decoctione, turn

)

octogenario,

inutili, dedi.

cum ex

Christophori

salarii defectu,

ecclesiae

Facilitating

ma-

D em mien

quae mihi plus mille

florenorura exhauserunt. Amici novi pauciores contigerunt, ex quibus supra

mas Lansius

Wagnerum

indicavi.

Tho-

reconciliari visus est 26. Julii, niajoris

quam

alii habendus, si perstiterit. Ecquod operae precium hoc tolo anno fecerim, sane non memini, nisi quod Calvae meae omni studio et fide qua po-

tui

intercedendo

communicando

Quod cum

adfui.

liberius in secreto principis consilio 20. Febr. face-

rem, animos plurimum a

et fid

gratia

alienos reddidi,

quam praedam spe conceptam

nescio

datam poscere confidentius viderer. Adeo

omnis

fert, sita

quod

intervertere

obsequio, jure an injuria, non re-

est, cui

obligare conscientiam, aut excidere

necessum. Natalibus principis Christian! Eberhardi co-

ram adfui30.Nov.primumque plausum

munus 60

cujus gratia

flor.

votum

dedi,

alumnis Tubingensibus

me non poenitet quod cum promovere bona minus

Si quicquam superest, cujus

tuli.

et piget, id

Hcnerit,

esto,

mala cum collega conjunctissimo Schiielino

impeditum omni nisu

contentione iverim; caetera

ad Titi dicterium allusione facile dixerim

num

amici an-

perdidi.

Quadragesimus a seculo decimo sexto annus, qua corpus, fastidio

plenus

scalaris

qua animum vexationibus

fuit, initio

a febri tcrtiana facto,

quae

Liber V.

190

exequiis illustriss. Julii Friderici Wiir-

in ipsis

cum

tembergici, lis

qualis

1639- 1B42

eijusta facerem, corripuit 18.Apri-

jam a 28. Januarii conjugem

exercuerat,

ad 15. Martii propemodum neci dederat.

abigendae uterque

cum

familia

dulas Thainacenses adivimus,

Cui

Calvam indeque et

aci-

beneficio

divino

domo 28. Apr., Eodem munere

saluberrimas experti sumus. Egressus reus 3. Junii

voti

domum

redii.

paulo post revaluit Gottlieb ex maligna tabe, quam in stipendii Tubingensis convictu contraxit, qui post-

hac

mecum

vixit,

cmia prima

et ecclesiasticae functionis tyro-

fecit 2.

Aug.

Heslaco 1

vicino

Post nobili pueritiae Reischachianae prolis praeceptor admotus, 10 Aug. in ipsius convictum

Dum

Calvae essem, antiquum

tionis recruduit, irritatoribus

illud ulcus

Andlero

transiit.

aemula-

Hesso,

illo

praefecto, hoc actuario, verius utroque urbis peste

nocentissima,

quod utut parum noxae

luptatem tameft,

quam ex

dederit, vo-

revisione ecclesiae mihi

amantissimae animo praeceperam, amarulentam fecit

Andlerus etiam sumptus curandae valetudini meae a principe concessos nequitia sua intervertit.

Domum

reversum acerbior contentio excepit. Theologaster

quidam A. F. 1

)

petulantius et insolentius

quam

dignitate in acidulis Thainacensibus egerat

bonis omnibus ac mihi displicuisset

sim male in

iaudiret,

visum

est

me potissimum impetum

jactantiae et bilis plena ad

juriarum reum

agit.

homini

pro

Cum

ob id

pas-

effronti et efireni

facere. Invectiva itaque

Nec hoc

14. August, data,

satiatus

in-

pro suggestn

Digitized by

Google

Inimioorum insidiae in

191

collegam Schiielinum debacchari ausus, in

conviviis etiam et circulis inter suae farinae socios

contumeliosus criminationum

modum

Qua de

cum apud synodum

)

nullum

fecit.

theologicam 7. Sept.

infidorum fratrum nostro-

literque questi essemus,

rum

lubricitate et factionis

Epicureae collu-

illius

sione effectum est, ne poenas impudentium facino-

rum

meritissimas daret et veniam a nobis impetra-

ret.

Quod

suam

ipse victoriam

dentius adhuc in

interpretatus,

Wagnerum

et D.

impu-

exarsit,

quos

Weigelianismi et sycophantias insimulavit, sed ob id increpitus dira sua mendacia 22. Sept. resorbuit, testatus tota actione tis

virum loquentiae multae, pieta-

toga sacra,

nullius,

mente profanum,

perfrictae, oris putidissimi, secta

frontis

Epicureum, opere

rei summopere formidandum. Magna pars anni molestissima hac contentione

simoniacum, ecclesiasticae

acta est, cujus materiam scire posteritatis interest.

Fuere, quorum pars ego, qui choreas insolentes, profusissimumque

commessationes

frequentes

stium luxum in

patriae excidio et

ve-

incolarum hinc

inde angustiis maximis intempestiva et legibus co-

ercenda judicarent.

Alii

non

tarn

toleranda et in

solatium miseris dan da, quam, quasi religione tenerentur, stabilienda, ipsis

majoribus

interdicto

etiam diebus solennibus

concedenda contendernnt,

quicquid etiam coelum prodigio, 14. Maji, terra elu-

vione 28. Junii, partus etiam monstrosissimi Winne-

dae tur.

Septemb.

mali

Caput horum se Vulcanus

nobis

fecit,

minaren-

ipse

quidem

Digitized by

Google

1639-

Liber V.

192

claudus, sed cui procacissima

tes,

tuni

nobis

Fauni

spiritus laxitati carnis

tis

et capri

iis,

ubi mica verae pieta-

tant-um

conscientiam

abest his

cesserint,

delinimentis

His nempe conductoribus

soporare est necessuni. exitii

mox

cuin angustiae

nee quicquam opponerentur.

superesse credebatur,

barathrum

qui

petulci,

faciebant,

etiam ab

si mi us

quibus facinorosam

saltatrix, docta

et Priapi sacerdotes alii, vitulan-

tauri pingues

pugnam ambiguam

Explosi

Venus

caput praemium auferre; hunc se-

aliud Johannis cuti Satyri,

1642.

Interea nihil

properatur.

est

omissum, quod vel ad formandas vel sublevandas, aut reforuiandas res ecclesiae faceret, cui fini syno-

dus jam per sexennium intermissa magno nisu impetrata,

quae coepit 26. Aug. erectis animis,

que

dejectis 11. Sept. et in

cet

Paulo

dolore

capitis

ante

cum

spongiam

medicina

princeps

desiit-

incidit, scili-

pedibus

adhibita.

manum

male consultus

bonis ecclesiasticis sub novalium nomine injiceret, intercessit consistorium cipis colloquio,

et petito

6. Julii prin-

quo cum conscientiae periculo

Dei anathemate haec res conjuncta, ac quam a principum antecessorum sancitis, testamentis ac publicis protestationibus

aliena

esset,

prolixe ostendit,

quae perbenigne princeps respondit, testatus:

quaquam hoc siliarii

fraudi ecclesiae fore,

secretiores

lingua

sublesta fide confirmarunt.

factiosi,

ad ne-

quod idem coninertes

opera,

Artibus tamen curiae

harpyiarum ingluvic effectum, ut vix dimidia pars praedae, quasi

dono

et gratia,

ad ecclesiam

redierit,

Digitized by

Google

Cura

rei ecclesiasticae sustinendae.

unde ea secuta

est

193

redituum sacroruui angustia, ut

per universum Wiirtembergiae agrum non praeter

sesquimenstruum stipendiuni suppetierit,

quibus

nisi

vel stipe aliena, vel agricolatione sua paulo liberacura interim equisonibus, ludio-

lius vivere licuit,

nibus,

unde

Julii interpellaremus,

theologus de

alendo

ministerio

facti;

aliis,

cum

Melchior Nico-

publicam contulisset, bilem movimus struments, ludibrium

genus

Qua de

luxuriarentur, abunde esset.

iterum 26. lai

venatoribus et

gulonibus,

dissertationem iniquitatis in-

sed nec hoc absterriti,

importunis precibus et verbi divini minis obtinui-

mus, ut communi omnium curiae ordinum sublevandi ministerii et restituendi

quae

inirentur,

12. articulis

collatio

cum

principi,

rationes

illnstris stipendii

9. et 14.

Nov.

instituta,

turn provincialibus ordi-

nibus comitia agentibus, expeditam profecto et

gratam sustinendae

quae

tavit,

gionum

rei ecclesiasticae

speciem accepta, sed

Deo

viam suppedi-

mox

hybernis ingruentibus eversa,

trium le-

baud dubio

solutae fidei tacita voluptate praedones Christi perfudit,

nobis vero heu quantum nisus,

taedii

quantum, sed

riit,

laboris

et spei ac pollicitationum pe-

ac inprimis pacis Ratisbonae reducendae fama

quod ad tribunal Christi referimus. Caeparum rei ecclesiasticae est consultum, contu-

evanuit,

tera

macious

factis

ipsis

tibus,

quasi inopia

culum

solveret.

rnachinis

pseudo-ministris et lascivien-

omne

honestatis et decori vin-

Wagnero, ut Anti-Besoldum

impeditum eniteretur,

obstetricatus

variis

sum.

Liber V.

194

Qua eadem ope nunc

1639-1642.

parturit Nicolai

malleum

quam

trepide adinittat politica ratio

lani veritatis professionem.

heroes

tuque

coufessores,

virtus

9& )

Credi non

perfringenteni vitreum speculum vanitatis.

potest,

mascu-

germana, o princeps

Christophore

quondam noster, quantum a nobis recessistis! Addamnuncaliquaannihujus delinimenta. Neptes Dei dono ex utraque filia accepi, Annam Mariam 1. Apr. et Mariam Elisabetham 25.Maji, quas eidem 23. et 9. Junii non invitus reddidi. Lud. Hohenfeld. senem pendentis valetudinis invisi 7. Jan. et 5. Aug. Augustum Luneburg. principem propiEsslingae. tium, Wensium et Mockelium beneficos sum expertus. Saubertus, Schmidius, Heinhofer, Meuderlinus, Freinsheimius

Glonerus

Reinhardus dul-

cibus alloquiis solatio et recreationi fuerunt

Novi

amici accesserunt Poemerus*) et Laz. HaUerus patricii

Norici, rarissimae eruditionis, pietatis et mo-

destiae viri,

Berchelmannus Theodori theologi

ad paternas virtutes assurgens innotuit. cissimoruni, sed instar

quocum

multorum Mat. Berneggerus,

34. annis arcta necessitudo

rei literariae

damno diem

obiit.

nisi

quod maximae

spei

fuit, 5.

Febr. 1

â&#x20AC;˘)

Bidembachius 197 )

idem ex veteribus amicis 16. Julii fortuna nihil animo mutatus. Aula tulit,

filius

Unus ami-

in lauta

revisit,

nihil

memorabile

puerum principem

Christ. Eberhard. 12. Jan. renatum, 23, Martii dena-

tum, sequenti 30. extulimus , *)

quern

felix

natalis

Cod. A. et B.: Joannes Abrahamus Poemerus.

Digitized by

Google

Praediolum paratur.

195

Eberhardi 12. Dec. supplevit, quern

fratris principis

Christus sibi 1. Jan. insertum diu Accessit

ministerio

magna

virtutis

sospitem

velit.

dudum probatae

expectatione Jo. Caspar Lerchenfelderus Napurgius,

camerae buit

Hospites ha-

quaesturae praefectus.

sive

Wilh. Badens. Marchionem, Leuchtenberg Land-

grav.

cum

conjuge Helfensteinia comite, principem

Wurtemb. viduam cum illustri utriusque sexus prole, Jacobum Rappolst. dynastam, ejusque conjugem herae nostrae sororem, praeter inferioris sortis alios. Res familiaris suspenso diu tandemque acciso stipendio ad incitas prope acta Holsatam

est,

Julii

paucissimis munusculis,

cipis

poculum

jaspis

affabre

et trium

quibus herae prin-

Wirtembergiae Gratiarum eminent,

sculpta,

Frid,

furcillata.

Casimirus Canofzgius vir nobilis testudinem ebur-

neam dono dedit, ob id non praetereundus. Pueros tamen in herbam rei literariae domi alui Erhardum Machtolphum a 3 Febr.^ Johannem Ergezingerum a 24. Oct., et Frideric. Hellerum a 2. Decemb. ilium ;

qaidem paternae amicitiae intuitu precio. adfiii.

Amicis ope, pauperibus

Addam

denique,

quod

gratis,

hos tenui

quoad

stipe,

licuit,

vel Democrito splenem,

Heraclyto lacrymas, vel Momo bilem moveat. Praedium l9S ) emi, cui nomen Kiirchpachium , e

vel

patriae ruinis in

spem

potius renasciturae salutis,

quam praesenti ullo usu 137 pascui agri, jugerum una cum mario

280

Sebastiano

cum

villa et

florenis praesentibus.

Hornmoldo

cerealis

gemino po-

Fuit id

Bietigheimii

13*

turn

quondam praefecto,

quo

<le

1639-1642.

Liber V.

196

denda,

principe

1534 2 00 ) ab ouini

fama Andreana a

fol.

Christoph.

26 usque 35 vifeudum datum

17. Febr., postea princ. Friderici beneficio

civili

onere ethomagio ipso liberatuin 1604

2. Jan., aliquot florenoruin inillibus

pridem aestima-

Desipuerim, nec ne, posteritas

tum.

cum*) Jeremia de videri

gustissimis

patria

nolui.

Schneuberus Roetelensis,

Annum

Sane

dicat.

rebus an-

desperasse,

Tobias

claudat

homo utramque

militiam

quod passim obarabulans cordate facit, poenitentiam et pacem nostris inclamavit, aestimaexpertus, qui

tione an miseratione dignior

Angustas principis

domi

res

in incerto relicto.

sit,

ampliores

Luneburgici munificentia,

fecit

qui

Augusti

cum

cle-

manu eleganter scriaddidit prorsus consolatus, munus esset ptis me imperialium, qui cum Wenillustre ducentorum mentissimis aliquot

sianis

literis

centum conjunct!

cujus memoria

cum

sancta esse debet.

sum hoc xit,

sua

2. Junii

mihi numerati sunt,

Hum meis posthac sacroMe sane jam alieuo aere oppresmihi,

adeo

coelitus conciliatum beneficium

ut veluti tenebris hactenus obsitus,

rem lucem jam iterum

reviserim.

ere-

liberalio-

Praecessit strena

principis herae scyphus argenteus elegantis formae,

Gratiarum cymiliae, secutaque a

et trium illustrium ....

Rosa tribuno aureus nummus Lusitanus, quae**)

labascentem

domum

Cod. A. et B.

") Cod.

utcunque sustinuere. Nec enim

cum Jeremia

cap. 32,

v. 43.

A. et B.: dona, quae,

Digitized by

Google

Augusti Brunsvicensis dementia.

197

a salario hoc toto triennio quicquam opis sufficients erat, quod centenos florenos et quadragenos vix excesserat, non unius oboli accidentaria liberalitate suffultum, id quod vix alibi fidem inveniat, tantillo precio tantos ac prope immensos labores fuisse locatos. Non minus tamen aedes meae quasi publicum hospitium ambientium, negotiantiura, solicitantium exspectantiumque clientum fuere, quibus

meorum humanitas plurimum cum in sublevando illustri sti-

fovendis generorum Interea

contulit.

pendio, turn alendo fatiscente ministerio plurimum est atque strenue laboratum eo eventu, ut collecta

omnem ducatum

per

victui,

2500

3000

stipe

alumnorum connumero cir3000 fl, alio, ut sofl.

egestati ministrorum, qui

citer

600

let,

abierint.

fuere, cesserint,

alii

Imperatutn tamen agricolis est, ut

fundos jam ubique sylvescentes et publicos,

quique loco, pastori certo numero lerent,

nus

quod nonnullis bene

solitudinis et jun|ti|ceti

Majoris vero contentionis

simonia bacchante

vertit, scilicet

ubi mi-

expublica clade factum*

fuit,

quod

ecclesiamque

stante, turn facinorosis

suo

et ratione co-

aliquoties

cum ambitu

cum infe-

haud paucis obtrudepdis ma-

culante, acriter atque singulari duello 25. Maji et 6.

Augusti

fuit

jam

dentia, dis

confligendum , cujus

esset locus,

verteretur.

fuit

impu-

bonis innocentia ipsa in culpam

Quibus arcendis quid obtinuerim, non

ausim pronunciare, cum etiamnum deliteat,

vix nisi nihili hominibus atque cru-

prima quaque occasione, Apap

herba anguis

) annitente

Digitized by

Google

1639-1642.

Liber V.

198

et sufflaminante, vires resumptura.

tamen sole-

tur recte facti conscientia, ipse vero ringatur lupus,

quam animo praecepe-

qui saepe ab ovilibus secus rat, est abactus.

Atque

anni major pars peracta,

sic

geminato propemodum muneris onere, collega Heerbrando 20 *) vel aegrotante, vel principem herum con-

cum

sectante,

mihi saluber fuerit, nec valetudinem,

a 16. Martii ad finem ejus, qua pedem dexte-

nisi

amicis tamen meis noxius

rum,

afflixerit;

mum

Ludovico Janowizio virtute sanctioris

bili,

bonae

fuit,

pri-

natalibus no-

nostri senatus primario,

qui Ratis-

Germaniae amnistiae

in comitiis, quibus toti

larva impositum*) est, legatus diem obiit 31. Maji

magno nostro damno, ut qui patrii juris consultissimus rectique custos integerrimus, rebus nostris restituendis unice obversabatur mihi per triginta am,

plius annos amicus invariabilis. nii

Noribergae Susanna

radi Baieri patricii Norici

prior,

ilia

Secutae sunt 8. Ju-

Aug* Belleria Con-

conjunx, haec socrus

ob conjunctissimi mihi in Christo

amici probatissimi luctum dolendae.

fratris

Turn omnium

acerbissimo et insanabili vulnere Wensii Luneburgici,

Wjlhelmus

Wensius

ille

Wensius, heu quondam mens,

nobilitatis unio,

jam ab anno 1612

fidissi-

mus Achates, toties in hac rapsodia mea nec unquam nisi honorifice nominatus, 4. Augusti durissi-

mortis

contritus,

genere

suis

aedibus

molari

rota

de quo sive ingenti dolore praepeditus,

*) Cod. A. et B.

larva imposita est.

Digitized by

Google

Doctoratus occasio.

Obitus Wensii.

sive

quod

199

solenni parentatione virtutes viri incom-

parabiles exequi in animum induxi, plura hie addere

At nunc actus mihi referendus est rejectus, nunc demum vero hac

supersedeo.

jam diu animo meo aetatis

virium juxta atque ingenii inclinatione,

praepostere utique,

sed tamen amicarum rationum

Veni Tubingam

persuasione susceptus.

pupillorum sororis Reginae

Aug., ut

tutorum perfidia

reculis

Hie Melchior Nicolai acade-

eversis succurrerem.

miae procancellarius, theologus qua calami vigore, qua vitae innocentia e paucis, nihil tale cogitantem adoritur, et ut ultro oblatum doctoris theologi no-

men

assumerem, adductis

medium

rationibus, con-

mecum ipse hac de re domi Quod cum in utramque partem libra-

tendit, obtinuitque ut

deliberarem*

rem, tandem

nem

sic statui, nihil fore

bestiam*

0 8

quae

ad jugulandam

effre-

superiore anno sub aliena

suum per complices non noxam disseminasset praesentius, quam so-

pelle impetiisset virusque citra

lenni hoc testimonio innocentiam

orbi christiano probare.

orthodoxiam

Cui cum principis etiam

heri faciilimus consensus et amicorum stimuli accessissent literisque suis D. Nicolai denuo animasset,

dedi victas manus,

alienum de

propemodum pudens

judicium admisi.

Placet vero

Nicolai ipsius literas, et ineas, quibus honorandis

meis collegis

consilii

mei rationes bona

municavi , inserere, quae

Admodum

reverende

et frater in Christo

illae sic

fide

com-

habent

et praeclarissime vir,

amice

honorande!

Digitized by

Google

Uber

200

v 1639-1642. -

quam

Nihil jnagis in votis habeo,

nos actum

inter

cum

que sis

sic

meo D.

collega

Joh. Ulric. Pregizero, uter-

consensimus, quia sexagesimum

imminet, e re publica fore,

mors

et valentibus nobis aliqui

decorarentur

quod verbis Egi ea de

comprobetur.

est,

annum egressi

viventibus

summo Doctoratus honore

qui nobis fato functis vel succedere,

vel alios successuros

eodem honore ornare possent.

Tibi quern praeferamus, aut aequiparemus, neininem habemus. Deum rogamus uterque, ut de *) 1

avo tuo D. Jacobo Andreae, praepos. et cancellario quondam nostro Tubingensi, viro de ecclesia et schola nostra praeclare merito, autoritate et fructu

non minorem

in ecclesiam redundaturo, te

commendamus,

nostris

salutem plurimam

collegis tuis,

faciat,

nostris verbis nuuciari

meo musaeo

cui

fratribus

cupi-

pridie Bartholomaei,

mus. Dabam in anno 1641. V, R. D. addictissimus

procancellarius.

Melchior Nicolai D.

Meae vero ad Schiielinum S. P. C. viri,

Willi.

Heerbrandum

et Jo. Joach.

ita:

Admodum

fautores

reverendi et praeclarissimi

honoratissimi

Christo

nostro

fratres amantissimi.

Si quis forte miretur,

quid

mentem veChristi munerum

raihi in

annorum ac in ecclesia quod florente aetate et facultatibus integris praetermisissem nunc demum Doctoratus in theo-

nerit,

satur,

*) Cod. B. et a.;

Te avo

tuo.

Digitized by

Google

Doctoratus progressio, excusatio.

201

logia titulum assumendura putarim; ejus ratiouibus,

aut etiam reprehensioni minime refragabor.

Nam

meis undique accisis, nee honorum acces-

rebus

sione ulla mihi sive optanda sive exspectanda, unius tituli

auctuarium, paulo post terra sepeliendum

citari,

quam boni

potius

negligentis

indicium appellari posse baud

Etsi

diffiteor.

meum

quibusdam rationibus institutum hoc

li-

patrisfamilias

enim

illustris-

simo principi hero nostro quasi approbasse videor,

non tamen dissimulo, posse que majorem culpam mihi labascentem

Quid

ret?

meam

ris

nedum

Quid enim

nomen fati,

furcilla-

quod

tot

plebejas evertit, ac etiam-

contra omnes ordines impetu grassatur, doctoobniteretur?

larva

nec

tale

Quod

etiam

cum per

non

ambienti,

quid cogitanti oblata sponte haec dignatio

amori potius quam judicio

est,

res

familiam inane

violentiae infelicis patriae

illustres familias,

num

eas facile refelli adeoimputari.

tribui potest;

cui

effoetum ingenium et dejectas corporis vi-

minime respondeam, evidentiore, quam unquam a me factum est, ab hoc onere ratione excusari

alias

potuissem,

cum

a scopo suo Tubingenses theologi,

qui senio suo suppedaneos merito et prudenter quae-

runt, in meae personae delectu plurimum aberrarint.

Caeterum

alia

admodum reverendi ratio, quam foris premo,

mihi est,

et coiyunctissimi collegae,

apud vos vero, quod per fidem fraternam debeo, ingenue depromo. Meministis, quae heu mala bestia potiorem vitae studiorumque meorum partem insectata

sit,

quam

virtutis et fortunae

comitem nut

y Digitized by

Google

1639-1642.

Liber V.

202

umbram

dicunt,

livido ore,

diu est,

nempe

cum me

instar alata est,

virnlento corde,

jam

exercet, nec quia vespertilionis

uno loco

sed calumnias

consistit,

Cui

suas procul disseminat. integritatem,

invidia.

lingua manibusque uncinatis

trifida

licet

quam muneris per

non tam vitae

triginta circiter

an-

nos publice et conspicue in ecclesia exerciti fidem,

minus pedo meo creditorum collegarum testimonium dudum opposuissem, non tamen evitavi, quin, cum ab ill. principe nostro ad turn octoginta plus

restaurandas res ecclesiae dejectas vobis sociandus

forem, sequioris

de religione nostra orthodoxa

cum

sensus reum adeo detulerit, ut vel

non confessione,

culpae

certe suspicione mihi recedere, vel

mea

molestissima hac statione, a qua omni vita horrui, subsistere invitissimo necesse

fuerit.

ab-

Quern

violentum ictum postquam animi juxta et corporis praesentia sic satis excussi fidemque meam vobis potissimum, reverendi fratres, approbavi, quis alius, quern minime

omnium hoc

scitis ipsi,

decebat, mihi

a fanaticismi exprobratione infamiam fabricarit, quam contumeliam , utut in herba suffocatam, ego sic accepi,

ut ab eo tempore publicum aliquod et so-

lenne innocentiae meae specimen edendum funusque meum integerrimorum theologorum elogio coronan-

dum

animum induxerim.

Cui

rei

peragendae

quern alium locum nisi Tubingam, aliam scenam, nisi auditorium theologicum, religionis nempe nostrae sacrarium eligerem,

profecto

non

habui.

Ibi

quam macum materno

intervalla fidem,

enitn per 13 annorum jorum opera et celebri fama sancitam

Digitized by

Google

Honores

doct. aegre, sed consulto suscepti.

suxeram, bonis

lacte

203

Osiandrum,

lachium,

Hie

literis et artibus firmavi.

praeceptores meos sanotae memoriae heroas:

Hafenrefferum

Ger-

Sigwartum,

Schaefferum, quos vel paterno affectu, vel domestica

propensissimos habui,

familiaritate

adeoque cineres de sincera

et inviolabili

consensu sancte protestari

calumniam,

audivi,

Ad quorum

bavi et imitandos mihi proposui.

tius

fide

animus meus ad amicissimam pro-

aliquid

theologi,

in-

theologicae liberalitatem, to-

facultatis

universitatis

fateor

mea

jugulare effrenem

cancellarii Tubingensis probatae fidei

vitationem,

appropulpita

applausum non aegre consensit,

humani passum

vos (quibus interna

culpam apud

mea vulnera nota

sunt) teme-

deprecor, paratus,

vestra

ritatis

vel ambitionis

etiam

approbatione hoc supremo bonae meae fa-

mae contra obtrectatores curandae functus,

mutuae stri

nunquam majore animi certitudine,

bonorum malorumve

officio fuero de-

fiducia et strictiore

caritatis devinctione, turn

amoris etiam ve-

communibus

studiis, actibus,

participation!

adesse,

quos

Christus ipse dirigat , sospitet et beet, cui vos, ad-

modum

reverendi fratres, seriis precibus commendo.

V. Eid. Sept *) A. 1641.

RR. VV. DD. omni ob-

servantia et fraterno officio addictissimus

Job. Valen

Andreae.

Rebus ergo ad hunc modum constitutis, cum bono Deo 20. Sept. Tubingam redii, officioque ex legibus academiae defunctus* 04 ), sermonem ad concionem *)

Vide quae notae 204 sunt

inserta.

* Digitized by

Google

Liber

204

1639-1642.

publicam de gratitudine Deo rebus etiam hisce afhabui 26. Sept., posteraque solenni

flictissimis debita

inauguration, in

illustri

domus Wirteinb.

aulae, curiae, patriae et academiae

et ampl.

ordinum contuitu

applausu, orthodoxae Lutheranae religionis theologi nomen non jam primum, sed evidentius jurata et

contestatum assumsi, simulque, quid me in resed parura religiose ligionis nostrae integerrimae

fide

jam dudum torsisset atque etiamnum exerceret, palam sum professus. Qua de re 0 omni actus ipse doctoreus publico judicio* *) expoSumptus feci 100 circiter imperiasitus loquatur.

custoditae lapsu

lium ex Augusta

ilia

manu 206 ),

lerunt principum, dynastarum

quibus vicem retu-

et civitatis Calvensis

honoraria, ut honoris strepitum

aliis

oneris partes aequo animo servem,

debeam,

aliis

judicii

bertatem juxta bonis malisve libens relinquam steritati

vero bonae

fidei

mihi

li-

po-

recitatione inexspectatae

Fortuita hujos hiyus rei gestae rationem reddam. Eberhardi quarto principis auspicatus anni fuerunt, geniti

domicelli sacer natalis Calendis Januarii so-

lennis , qui secuto ad 24. Febr. funere et exequiis Cal. Martii brevioris gaudii vidi praeter

fuit.

Hospites in aula

minores regis Daniae legatum 20.

Apr.,

ducem famosum 4. Maji, Albertum Onoldinum principem cum HeinMarch. Brandeb. Frid. filia sponsalia facientem Lud. rica Wurtemb.

Hasium

exerc.

11. Nov., comitem Loewensteinium, barones Rupis-

Spoletanum, Moersburgios, Welzium et Geizigkofferum, de quo postremo mox plura dicenda venient

Digitized by

Google

Inauguratio.

Nepos primus.

Perexigua hujus anni recreanienta

205

fuerunt, mole-

stiae ininiuierae, una alteraque expatiatione

animum

serenavi, cum Esslingae generos. Hohenfelderum se-

nem

inviserem l.Sept., ct praedium

bachium, quod Bietingae proximum coram intuerer sane quam bellonae

matum.

auspicatis fuit nepotis

meum est,

Kirch-

25. Aug.

injuria defor-

filia

Agnete

Elisabetha, mihi cognominis natalis 4, Aug., et neptis

Mariae Barbarae nio nostro in crae

festivitas,

deliciis

et literariae

domi

quae per trimestre se-

Ecquid in

fuit.

rei sa-

subsidium libellorum contulerim,

proximum annum, ubi lucem videbunt, referetur. Sub anni finem Ferdinandus, Zachariae Geizigkofferi 207 ) illius, qui magna virtute fortunam ad immensos honorum et opum gradus sibi propitiam fecit, filius et felicitatis haeres nostris rebus omnibus cum summo imperio praefectus est; gratis,

ut ad populum spargebatur, nobis consulturus, sed

quo

carius

bantur.

nihil

constiturum,

nasutiores

18. Nov. ab ipso principe solenni inaugu-

ratione Proprinceps pronunciatus. scio

augura-

quo omine

siliarios,

egit,

Hoc primum necum con-

ut mensa principis

turn ecclesiastas ac veteres

quosque fidos

ministros excluderet, in speciem ut contractius et parcius, re

tamen vera

licentiosius, remotis arbitris,

quod ab eo tempore luxus et commessationes in nervum erumperent. Post ordinum provincialium comitia indicta, quae ab 8. Decemb. ad 24. usque Febr. sequentis durarunt, magno rerum emendandarum hiatu, exiguo, si stipem in ecclesiae

viveretur,

Digitized by

Google

Liber V.

206

1639-1642.

ob pacis jam expecta-

ministros collatam excipias,

tae suspensioneni et bellonae contra coDtinuatam vo-

onere in provinciales non

raginein profectu, culo.

levi-

Crevit interea Proprincipis dominatus, qui

legum, jurium, itnmunitatuni, consuetudinum pacto-

rumque in sacra est,

pariter et profaua cuncta instar factus

ringentibus,

quorum

admissus,

facilitate esset

mordentibus frenum, quos pridem suinmi natales aut

amplae fortunae, aut paulo ante pares prope dignitates

Mihi quadra

a servitute exemerant.

mea

vi-

vere et ab aulae ministerio Hberari, lautitiarum negligenti, et servilis officii impatienti,

plane optatum

accidit 11. Nov., ut qui id temporis,

quod aula de-

pavisset,

magis seria et ecclesiae proficua con-

vertendum judicavi. Augustum

annum Augusti

principis

dicam succedaneum

BRUNSV.

Luneburg. du-

cis munificentia et propensione, rectissime dixero,

Praecesserunt ea

cui is etiam totus dedicatus esto.

cum

illustres

ab aula nostra strenae

3. Jan., turn or-

dinum prov. munus* 08 ) ob inauguralia mea 28. Jan. et Chanofzgii humanitas.

tur subsidia rei christianae

et literariae

stam Genii

209

illustris trigemini

noxio animo meo dedicanda,

)

inscripta,

Interea paraban-

ad augu-

aram grato

ad quae

ille

et ob-

majore

etiam magnificentia 10. Maji 300 imperialibus re-

sponds, sua tate

munus

scilicet

metitus,

capsam scriptoriam

magnitndine, non

affabre

gust. Vind. fieri volui; fecit,

nisi etiam

mea

exili-

meos monumentum factam magno pretio Au-

cujus ad

nec hoc quidem

sibi satis-

sanctions consilii sui partem

Digitized by

Google

Rei

Vox

cbriat. tubsidia.

libera.

207

ascisceret die Michaele sacro 29. Septemb. stipendio

annuo 400 imperialium constituto, quo totum me suum, quantum res patriae meae sinerent, faceret, profecto habet, id quod ingenue et sancta fide

uti

Exigui sane et jucundissimi laboris ma-

profiteor.

ximum stri

animo

pangit lido

pretium,

Â°),

jam

quae in rem ecclesiae

sc. ut

illu-

jndicio exacto et solertia incredibili ipse

ego

facto

lapillo

meo exiguo approbarem. Va-

dominate 2

) novo,

Simon etiam vana

spe altius emergendi brachium hoc amplexus, genu flectit

cum

simulque ecclesiae jura proditor perdidit,

quo idibus Martiis acerba mihi altercatio indicium

Vox

libera emissa et

cujus

fuit,

apud Aug. principem

tamen tempore labascere res ecclesiae nostrae

deposita, fidei

meae testamentum

supererit.

retro verti, unius quippe arbitrio sine regula et resubjectae, sed nec ab aliis ordinibus matemperatum ; nam cum nescio quis tenebrio fa-

ligione gis

moso libello, sed obsignate, novam rerum nostrarum faciem perstrinxisse ferretur, magna contumelia in omnes cujuscunque honoris, conditionis et famae viros inquisitum est, majore arrogantiae an incogitantiae

argumento,

cum de

libellis

occlusis

nemo

pronunckre posset, nedum veUet. Mihi sub Aprilis initium, ut pastorali Calvae

me tic

muneri hucusque suspensae renuaciarem, injunctum est 212 illuc ergo me contuli et 17. Apr. cum gregi );

meo post 21 ledixi, turn

custodiae

annum mutuis

lacrymis va-

successorem pastorem jam probatae

fidei

Christophorum Zellerum inauguravi, praesente prin-

Digitized by

Google

1639-1642.

laber V.

208 cipe Eberhardo

hero

plurimum favente, a quo sed quae

lautia ultro citroque data et accepta sunt,

res vitio

mihi a Proprincipe versa

Simone

supparasitante

est,

exprobrata

et ecclesiae

navem, quae

una paulo post demergatur, perforante. Interea AJbertus Onoldinus Marchio principum deliciae spon-

sam

lis et

morae taedium, dura nostri acidu-

) invisit, ut

thermis valetudinem curant,

fall ere t;

cum quo

conferre ejusdemque mirara humanitatem experiri da-

tum

est,

cum

alias,

turn 5. Junii potissinium,

abstineo, quin ex ore ratione repetam,

suorum

et constanti

nec

asseve-

omni naevo insigniore vacare hunc

principem, quod contrariis juxta se positis stupo-

rem quasi nobis virtutis

certe admirationem tantae

intulit,

Sed

merito excitavit.

hoc

interstitio in

res ecclesiae incubitum, prodigiis nonnullis duriora

cordapraecedentibus*),

cum adjutore collega

Schiie-

mores quaesita diu censura diuque impedita in lucem producta

lino in petulantiores

ec-

clesiastica

est,

exemplo statim tia

in adulterum edito,

sua suffocetur, corvis

metus**) non

levis est.

)

Sed

quae ne in infan-

censuram eludentibus, et leges

sumptuarias

contra vestium et comessationum luxum parturie-

bamus, quae nondum lucinam propitiam exorarunt, Apap undique increments christianis officiente. Secutae sunt demum nuptiae Onoldinae 21. Aug. pompa pro temporis ratione contractiore, praesentibus***) *) Cod. A. et B.: percellentibus.

**) Cod. A. et B. metus mihi non levis ***) Cod. A. et B.: praesentibus tamen. :

fuit.

Digitized by

Google

Funera amicorum monimentis condecorata. Fr. utriusque sexus principibus

209

12, comitibus 6,

altera dies lustrico sacro infantis principis Sophiae

Ludovicae 18. Febr. superioris natae ob illustrium patrinoruin praesentiam data , omnesque orgiac qua-

Ejus

triduo absolutae. cata est

media 20.

obtentu ad nos revo-

quae apud materteram Mariam Eleo-

Junii,

noram Ludov. Octob.

rei

Anna Johanna trium nostrarum Gratiarnm conjugem jam a

Philipp. Palatini

superioris

anni

multis

Cum

Meisenheimii substiterat.

blanditiis

pellecta

enim, caetera coun-

ter et liberaliter habita, Calvinianam sublestam fidem,

turn

horrendas

Christi in

num

esset,

odium experta

Uteris ad

o run praesentiam

carnis

nos calumniam

voces ac petulantem

Vatinia-

anxie reditum ad nos

repetitis quaesivit

meoque

ministerio

obtinuit, haud dubio posthac per vitam Calvinianam

perfidiam abhorritura.

dum

Inter multas

magnam

collega Heerbraridus

occupationes,

anni partem aeger

vel absens esset, aliquid tamen scriptioni surripui, inprimis Jonathanem bilis

meum Wensianum

hausii, D.

MagÂŤm,

Johannis Andreae ex fratre ne-

potis alumni, et Josephi stici

incompara-

cum Benjamiui Buwing-

amici luctum, quern

Demmleri quondam dome-

funebribus conjunctum elegantibus Sterniorum

Luneburgensium

linianae chronologiae

dendum

dedi.

Metrezati de

quorum

typis, 2

)

Converti ex

dum. Promovi

)

epitome Maest-

periculum feceram, excultalico in

Communione cum

insidiosum libellum

La tin urn Joh.

Christo in eucharistia

veritatis

fidem aprican-

lucem Cytharam IVIaicklerianam 2

Digitized by

Google

Liber V.

210 et

1639-1642

Virgam divmam Calvensem Luzianam, cum An-

gustaeo plausu, privatisque mcditationibus, quae cordatis olim cordi

Et hactenus lata est

vecordibus cfhjordae esse queant.

me domi

continueram,

cnm

Noricos amicos, quod jam din

subito ob-

in votis erat,

revisendi occasio, Mauritio Croneccio rarae nobilitatis

exemplo, principis heri cubiculario gratulatum

novis episcopis Herbipolem qui

Ambergam ab legato,

me Noribergam percommode

Hospitium dudum obtulcrat

deduxit 12. Sept.

et liberaliter

deditConra-

dus Baierus amicorum choragus, cujus duo ricus Martinus et Georgius Stephanus,

filii

cum

Hen-

Georgio

Sigifrido Colero et Christophoro Pfinzingio eorun-

demque praeceptore M. Johanne Mauckio 11. ad

Julii

ex itinere diverterant. Inde ainplexus inthnum

Saubertum meum, post amicis veteribus Cressio, Poemero, C. Marci* 18 ) redditus, novos conciliavi Baieri generos duos Lazarum Hallerum et Wolfgang. Jacobum Finne[ru]m, Oelhafium 2 ) et Brauniuni*) 1

juris doctores, et singularis

Forstenheuserum. cognituui,

notae virum Georgium

Vidi etiam praeter

tunc vero primum visum

literis

quidem

desideratissi-

mum Joh. Abr. Poemerum, Johann.Michaelem rum 2 * 0 ) theologum, magnam vim eruditionis

Dilherstudio-

saejuvenruti conciliandae pollicentem, atqueLeibnizii

quondam mei

filium,

vivam optimi

patris imagined).

Salutavi ex officio principem Susannam Palatinam

*) Cod. A. et B.

Tobiam Oelhafium

Michaelem

Braunium

Digitized by

Googl

Exenrsio Norira

tertia

211

mice gementem solamine acceptissimo, et quod minime exspectaveram, ab illustribus Stiriae proce-

sub

ribus exulibus perhumaniter invitatus, generosos vi-

Galium baronem

ros,

Racknizium

Franciscum

Christophorum Teufenbachium munificos

quorum

tales expertus suni,

hie

hospi-

in Vogelii

jucun-

cum

dissimi senis horto suburbano

baronibus Her-

bersteinio, Windischgrazio, Joebstelio

eorundemque

conjugibus lautia dedit 19. Sept., quod idem postridie

iuiitatus

Sauberto

Bajerus in Suabianis hortis praesente

Marci cum suis

D. Braunio

hilari-

non minore praestitit. Abii inde Onolspachium 23. Sept. magna spe nuper nuptos principes submisse invisendi et amicos, veterem quidem Tobiam Apoldum j. c. principi a consiliis, novum verum

tate

Joh. Berchtoldum a secretis epistolis egregiae virtutis

et eruditionis

virum salutandi, sed quod aula

oranis abesset, frustra j.

fui.

Unicum

vidi

Majerum*)

ipsum consiliarium cognatae Rosinae Har-

prechtiae maritum, post etiam Christophorum Meelfu-

rerum 221 ), patris

loci et ducatus antistitem prinium,

aemulum, qui quod domo

insecutus, perhumaniter in amicitiam ulteriorem

admisit.

Ergo Rotteburgum ad Tubarim contendi

24. Sept., ubi in Stirzelii rui,

magni

abfuisset, veredis

amplexus diu optatos Joh. Georgii

consulis,

polyhistoris

insolitaeque humanitatis et

Cod. A. B.

et a.

philologi

eximii

comitatis virum re-

Georgium Majerum.

14*

Digitized by

Google

L Âť ber v -

212

â&#x20AC;&#x201D; 1642

obsecranti dies data, collega consule*)

cui

peri,

1ÂŤ39

Josaphato Weinlino medico atque imisico

et affine

omnes

excellente

numeros

hospitalitatis

implenti-

bus, quod idem expertus est Croneccius,

profecti, tristi

Unde

ex itinere redierat. felici

sane

reditu

domum

Hallas

qui hue

Suevicas

26. Sept. pertigimus,

quaqua viamm ob

terrae vastitatem

locorum desolationem spectaculo, jucundissima

et ta-

men amicae passim conversationis memoria, quae cum desiderium amicorum restinguere debuisset, quod in

ardore febris post aquas potas

rem etiam

sitim excitavit.

fieri solet,

majo-

Post 10. Octob, Bracken-

heimium ablegatus sum, ut de principum juventuJulii Peregrinatii et Suenonis Martial is Edeltis 22 nolphi, Julii Wirtemb. filiorum* ) profectibus

quos sub magistro NicoJ. Cunaeo

starer, literis

te-

in pietate et

minime vulgares reperi, matrem vero Annam

Sabinam viduam, domo Holsatam, principem cordatarn et sagacem, sortem suam indignam et domus Wirtemb. fatum deplorantem,

tristi

quantum

utique,

fortuna etiam excelsis locis illudat imperetque, do-

cumento.

Concessit paulo post 30. Oct. ad nos

filiorum secundo genitus Sylvius Nimbroth, princeps

ad amussim factus, et genuinum cognati principis Ernesti

ducis Saxonis Vinariensis,

Gothae domini

cum inspectore Scholzio**) v. cl. qui non tam spem de Ernesti principis in me propenspeculum,

*) Cod. A. B. et a. lacunam Msti Christophoro Hohenbergero. **) Odd.: Matthaeo vSoholzio.

sic explent

consuls

Digitized by

Google

munas

Gottlieb films

sione confirmavit,

quam

213

eccl. subit.

salutationis clementissimae

nuncio vadem se subsecuturae propioris connexio-

interposuit.

Qua

mihi post Augusti niei peren-

neni favorem accessio in terris nulla felicior et voti

mei periodus

felicior

absolutiorque contingere po-

Emortualem adsit. hunc annum habuerunt Johannes Jacobus Reischatent,

chius

Christus

cui

propitius

Christophorus Engelbronnerus 17. Jan.,

8. Jan.,

Anna Buwinghausia

Danielis

filia

16. Jan.

Joh. Ja-

cob. Zellerus magnae expectationis juvenis, ecclenostrae vicarius

siae

Novembris, sed

Samuel

Glonerus poeta nobilis Argentinae, cum paucis ami-

corum comparandus, in quo officiosi hominis et amore constant is magnam jacturam feci. Domestica parum mutarunt. Gottlieb filius ad*) ecclesiae nostrae admissus primam concionem in hospitali templo habuit 11. April.

Anna Maria Morbus

cis.

turbatione

Neptis ex

6. Julii

Ag.

mi) Ins familiam affiixit,

magnam partem

ctus Joh. Ab. Poemeri

alium

filia

Elis.

nata est

matrinis Gratiis Wirttembergi-

liber vixi.

ab aninji per-

Amicum

na-

conciliatione Joh. Reistium,

adduxit Joh. Bermaierum 223 ) Arndiani novi

operis speciosissime solicitum excudendi curatorem

Honorarunt inscriptionibus Jo. Marti-

Francoforti.

nus Eisengrein cognatus Jogiae, et

philosophiae studiosi. iniae

juris,

Jacobus Roth theo-

Wilhelmus Eberhardus Speidelius

steriles

*) Codd.

fuere,

affinis,

Messis uberrima, sed vinde-

unde salarium

ad vicariatum.

illinc

auctius,

1639-1642.

Liber V.

214

Sanguine hie pluisse 15. Nov.,

hinc contractus.

sequenti 18. terrain inotam esse, testis ipse sum: quo

oiuuie, dies docebit.

hybernis jam satis raalorum

est et frequentibus incursionibus ,

Deus

clenientissimus.

deteriora avertat

Aulafm] Stuttgardia Kircho-

Tecciuin*) transactam recto ausinistro consilio, even-

Atque hie octavi

tus rei probabit.

tunae

vices eluctaiitis scptenarii

vitae

meae per

for-

terminus esto, quem

Augusti nominis auspicio consigno, ut

cum

fatale

mihi hoc ut plurimum fuerit, albo natal is et matrimonialis

mei atro emortualium

meorum

dieruni

calculo notandum, id porro Augusti principis, heri

mei memorabili ad posteritatem felix

faustumque

sydus

liberalitate,

familiac

meae

tauquam inseratur,

quod piis precibus rectisque officiis ipsa veneretur. Jesum vero Christum Dei et Mariae filium vitae meae regulam et rotam, ut, quod fuit, tegat, quod erit posthac, regat ad sui uominis gloriam et meam aeternam salutem, toto auimo precor.

Amicos dum a

sum, ex aula et curia nemo amicorum plena sunt omnia, sed

hie

requirat, ubi

eorum, qui blanditiis primi, veris officiis ultimi sunt Si quid tamen mihi odori sensus inest Ascanium Borckium, Stramelium Fomeranum quondam principis heri ephorum, et Mauritium Croneccium Carintium, principis cubicularium, prisca

germana

et virtute, hunc etiam Christiana, sed et

*) Codd.:

Decemb.

Aulam

Stuttgardia Kircho -

fide

coll. J.

Teccium 15â&#x20AC;&#x201D;22.

translatam. 4

Digitized by

Google

Amicitiae

Sch.*) cis,

cum

215

aulicis initae.

quantum habet boni sensus

sonorae vo-

tantum cordati ausus adderet, et pub] cam rem i

privatae etiam periculo juvaret, omnibus tulerim.

aliis

prae-

Denique cum privata scribainus, ut etiam

de corporis prohibebit.

ribus tamen

temperamento aliquid

Quod

addam, nemo

tenue et frigoris impatiens

sufficit,

et sine

medica ope

;

labo-

hos an-

nos, temperantiae et exercitationis subsidio paucis ac

brevibus morbis impolitum**), stomacho aromatibus suffulto,

productum

est,

cum jam

a viginti aunis

lixi-

venam non nisi semel in ardenti febri secassem, cucurbitulis nunquam, purgationibus vix decimo quoque anno usus fuissem somni parcus, litem in foro nullam omni vita expertus, vio

et balneis abstiuuissem,

;

picturarum

elegantiarum

appetens,

fortunarum

negligens, frugi et hospital i mensa, animo defoecato, tranquillo et libero.

*) Voces: Coll. J. J. Sen., serius a Valentino et qui-

dem

alio

omittunt.

calamo inscrtas, Codd. plane, lacuna relicta, Conjiciraus, voces illas cxplicandas: collegam

Johanncm Joachimum Schuelinum. **) Codd.:

[p. 179.]

impetitum.

Digitized by

Google

216

LIBER SEXTUS. STUTGARDIANCM SEQUENS SEPTENN1UM. CjuÂť> primum animum ad scribendam

vitae

meae

rhapsodiam appulissem, longe alhid ac nunc consiIhmi

fuit.

vidiae

Nam quod

cum morum sererem

hoc unum agerem, ut ab

in-

calumniae morsibus orthodoxiam rueam rectitudine et libertate conjunctam as-

reliquos vitae actus et casus in alias char-

postquam Calvensi busto cum reruui omnis praeteritarum memoria meis

tas conjicerem, tameii scriniis periit,

coepi omnia, quae post accidissent, his etiam

usum meuin morosum mo-

tabulis inserere, et quasi peculiares iu

ephemerides conficere.

nendum

tela,

lectoreui

putavi, ne sibi minutias hasce obtrudi que-

ruletur, quas tat,

Quod

tantum relinqui mihi,

peto, separare

Quam

liberrimum relinquo.

pertexere

cum bono Deo

dum

vita suppe-

a difficilima vitae meae

cuivis

veniam precatus,

pergo.

Annus ergo quadragesimus

tertius patriae

meae

nestissimus, mihi serenus et tranquillus, paucis

busque maculis interspersus

effluxit.

Nam

fii-

levi-

et indi-

Digitized by

Google

Epistolarum

cum

August. Brunsv. commercium.

2iT

guatio apud praepotentes plurimnm resedit, inter ae-

quales livor remisit, quos inferiores secuti ab inju-

Valetudo firma

riis abstinuere.

fuit et res familiaris

Augusti principi9 mei mumficentia plurimum aucta. Soboles etiamgemino nepote Joanne Ludovico etAuIpse dux Augustus

j^usto 25. Aug. et 3. Oct. accrevit.

totum hunc annum propemodum occupavit, cum quo Hterarium commercium, quod sitigulo septiduo reciprocaretur, mgressus, laboris et voluptatis paria

feci,

semper vero quod mirarer in principe viro habur. Nam quicquid mole tractationum de arcis Guelferby224

) suae restitutione, repetitis subinde elusionibus, distineretur, tamen in Harmoniae 22V ) evangelicae confectionem totus incubuit, quod opus olim

tae

posteritas, satscio, stupebit, magis etiam si sciat,

qua

re-

diligentia, sagacitate et iudagine excreverit.

stitutio

tandem

et ipsa die exaltatae

miraculo secuta

est,

cum

226 )

crucis quasi

nasutiores plerique despe-

rassent, ipse solus fiducia in

Deum,

et patientia obduratus perstitisset.

fide in

Caesarem

Cujus memoriam

227 tribus minimis cusis sancivit ), campanam sine pistillo, pistillum sine campana, campanam denique inserto pistillo

exprimentibus

cui

sonantem quar-

tam addidi, aureosque totos cum cataphracto equite maximr pretri dono accepi. Unica mihi alicujus momenti lucta fuit, quam memorare non abs re fuerit.

Philippus Kielmann prostituti pudoris homo,

cnm iterum duas ancillas atque sponsus uno propemodum tempore gravidas fecisset, qui ab ecclesia corriperetur

atque eidem reconciliaretur, dignus

Digitized by

Google

1643-1649

Liber VI.

218

ne quae magno nisu in usuni nu-

nobis visus est,

per reducta esset ecclesiae eensura, in capita et

vilia tantinn

columbas valere, indemnibus corvis, vide-

retur. Sed intercessit familia, occupavitque in tautum virum caetera integerrimum Fridericum Richardunt Mockelium meum, ut et civili poenae et eccle-

siasticae censurae praepotenti vi eximeretur.

Eoque

impudentiae progressa est politica fraus atque violenut principem episcopum

tia,

stitueret, cujus

manu

2 2 8

esset,

novo exemplo coninvito ministerio, reum )

absolvere, quin imo absolution em rei flagitiosissimi sine poenitentiae specimine jure suo iniperare. Quid 22 9 ) turbato reipub. et oppresso

non audet dominatus ecclesiae

statu occupatus,

dum

sceleribus suis im-

munitatem quaerit Deumque ipsum judicem exclu dit?

Sed

frustra est,

nam

et hie

Deus severum

vindicem monstravit, ipsumque facinorosum homi-

nem

vixdum maritum factum,

ecclesiae insultantem,

omnibusque membris miserandum in modum tortis, ita ut se mori sentiret et manum Dei experiretur, extinxit, terrore an stupore auxUiaridejecit,

bus suis

relicto, incertum.

magnae meae partes successu ,

sonam

cum

Hoc nempe

Jmo

reus judicis et executoris per-

Stabit

tamen ecclesiae jus suum,

princeps tandem

et indignatus

in negotio

invidia fuerunt, exiguo

tyrannidis insolentia sub

derit. sit

scilicet ubi

sibi sumit.

principis larva cecisibi

se sceleris alieni

impositum sen^

operculum

fieri.

Rectius consultus, veniam adulter ii daudi consilium juxta et

improbam petitiouem repudiavit

16. et

19,No-

Digitized by

Google

Disciplina ecclesiae elusa.

219

vembr., quod non absque divino suggestu factum cre-

Hanc nebulani sereniora cum antecesserunt, turn pone sequuta sunt, ac filii quidein Gottliebii munus ecclesiasticum ordinarium diaconatus Canstadiensis 23. Februar., qui et mihi bis eodem nomine fatalis fuit, quod 12. Martii primum aggressus, 19 sequente me coram cum benedictione subiit. Postea uxor etiam lectissima contigit Barbara Sauberti mei filia annos vigiuti nata 18. Julii 1623. didcrim.

Quibus nuptias ab

feci 19. Junii contractas

quidem, sed

convivarum 230 ) corona, quam sponsi cotriplex ab amicis nexa exprimit, baud paulo cou-

illustri

rolia

Auspicatioribus merito Ernesti Saxoniae

spectiores.

Ducis 231 stri

), principis incomparabilis literas

munere

cum

illu-

29. April, acceptas praeposuerim, cujus

pro ecclesia et re literaria actus, ut vix ulla aetas in

hoc ordine

vidit,

ita

nostra nisi

met, ingratissima dicenda veniret.

quium cuin Frid. Wiirtemb. nostro

maxime

aesti-

Accessit collofontitudinis

cum humanitate conjunctae principe adniirabili 18. Februar. et continuata cum principe Silvio Nimrod lacteae innocentiae et excelsae indolis propemodum dixerim familiaritas, perpetuaque trium

prudentiae

nostrarum Gratiarum gratia, cujus absentiae impa-

dum

tientiam, illuc lii,

aula Kirchhemii haereret, excursione

27. April, lenii ; rediit

relicto.

autem hue aula 27. Juin medio

an reditus commodo vel damno,

abitus

At qui praeteream

lustre

donum

pretiosi

adamantis et elegantes literas Sophiae Elisabethae Augustae 232 conjugis, quae una virili ingenio, litera)

Digitized by

Google

Liber V!.

220 rum, nuisices gusto jungi

1643

poeseos

- 1649

peritia instructissiiuo

Au-

foeminis nostri seculi

inseri

chorumque ducere meruit, ad prorogaudam

et ex-

claris

hilarandam

literatissimi

Ex muneris

inei partibus

praecipua

Quod cum

pendii inspectio.

vitam

principis

aptissima.

fuit illnstris sti-

laborare praecoci

saque graduum literariorum collatione, turn mationis

mathematicae

etiam

effu-

infor-

hebraeae penuria

videretur, utrique

recte consultum:

norum cautum

13. Junii didactro etiam in duos

est,

professores annuo per

meus 30

collecto,

ege-

cui Augustus

produx Geizigkoffer 10,

florenos,

pro fortunis suis

suiritibus

alii alios

Nubem cum mors,

humanitate contulere.

vero atram serenitati hujus anni induxit

quae amicorum selectiorum ternionem

absttilit Jo-

annem Conradum (*oebelium pcculiari elogio lau dandum 8. Julii, Joannem Conradum Brodbeccium olim discipulum 18. Octobr. et Fridericum Richar-

dum Mockeltum non tum

Dec.

sine lionore saepius nomina-

cujus solamen Joannes Beermajer

Austrius, novus amicus in notitiam concessit, gentius explorandus

quam impune

visa,

;

omnium vero

tristissima Sueco-

Vinariensium in agrum nostrum irruptio cessu, sed hostili egressu

malorum

blaudo

lliada

hujus exitiosissimi prima

initia

tts

arboretis

belli

unquam perpessi

mns, non hominibus, sed oppidis, pagis,

imo etiam pecudibus

ac-

per infestos

nostros auxiliares nobis ducens, quanta post

ploranda.

dili-

turn coeli cruenta prodigia nun-

su-

villis, vine-

jumentis de-

Cujus pretium ridiculum juxta

puden-

Digitized by

Google

Siimm*.

Genralogia.

221

Oum Duttlingae 14. Novemb. 2 3 * ) una

cavea conclusi,

primis capitibus in carcerem ductis 23

minis infamia

indelebili.

Sed

inter molesta numeraverim.

vulpibus ex

Summa

no-

Jiictatn

nun-

cuniculis abstinentes,

Cui consilium nostrum saltern territandis

nostra debiturfl.

perexigua viderunt,

mei

satellitibus, qui

minus expellendis,

fide

tulere,

et Sauberti

cum Philippophtlis, Apap 2 * 5 ) quam Luthero fidi, nunquam a opposuimus,

lucem

Literaria

sc. religionis christianae

trigemina, cui splendorem Augusti praefatio contulit,

Genealogia familiae meae, quam liberorum

meorum

informationi,

quod unus

dita et oblita poteram, dedi.

inter tot deper-

Anti-Forero 23 ") etiam

D. Nicolai nostri perficiendo fidam operam et diligentem lectionem contuli. Comitia provincialia 5. Nov. coepta, et in Martium sequentis anni per interval J a protracta, quid rebus calamitosissimis remedii attuJerint, dies docebit.

ricum Bajeri mei

Hospitem habui Martinum Hen-

filium 24. Junii, Argentina a

mo-

roso paedagogo Mauckio, Orbilio|ne| plagoso profu-

gum, per sesquimestre, placidissimum juvenem, quem 1. Sept. Tnbingam ablegavi. Salutavit29. Apr. Georgius Ulricus Philippi Heinhoferi mei

paternae aemulus.

filius,

amicitiae

Joann. Sebast. Tresch in famuli-

tium adscivi 4. Febr. Liceat etiam rebus familiaribus

addere catellos duos delicatissimos, Corculum tunatam,

Adamantis mei datos, quibus

catelli

fidissimi

lap^u perditi

annum, quo muneris

matrimonii trigesimum

attigi et

Forlocum

elegantis formae ab Heinhofero in

dono

ecclesiastici et

festivum

feci, finiam.

Digitized by

Google

222

Sequens

munere

iber V1

quadragesimo quartus

leniter

afflictionibus

1643-1649.

paucis animi eorporisque

effluxit,

interspersus,

duni revisendis Augusti

mentissimi Harmonicis

quern to turn propemo-

phia et

cle-

evangelicis jucundissiiua 63

conjux

Nimrod

Sylvius

mei

principis et heri

literarum reciprocatione impendi. Elisabetha

et ipse divino

noster

Febr. in

Addidit

So-

suas

elegantias,

aulam

Augustam

mea conciliatione admissus idem literarum commercium

Nec

iniit.

leve

momentum

Joh. Stellae 237 )

bibliopolae et typographi Luneburgensis, nobilis in

rem christianam impensissimi

Domi

contulit.

omnia impedita

amicitia

contra pro loci genio et

viri

rebus meis et

lentore

suspensa haesere, sacro consilio

(contra quae 2. Jan. solenni protesta238 (quern et ipsum ) tione insurrexi) et politico typho 15. Martii impetii) laborante, quibus haec lemmata

simoniae

vitiis

8 opposui:

1) Simonia domestica exesto.

2) Cur-

rentes et ambitores abiguntor. 3) Suffragiorum li4) Plura sententiam ferunto. bertas relinquitor.

5) Dissentire citra injuriam permittitor. 6) Uni solvere latam sententiam fas non esto. 7) Diversarum pari numero sententiarum optio principi defertor. jurgia intermit8) Frivola colloquia, scommata et tuntor.

Praeterea

iDominatus

{Collegium ^|

Nulla vocatiolibi nullum estJConsistorium Teniulentia

Consilium.

Digitized by

Google

Procorem

223

prosternit.

Ergo: Collegium

~ ~

( ...

non possum.

...

Consilium

ego interessc

lbi

ConsistornmiK

Ubi nullum

Ecclesiae igitur muniis potius intentus, renti

quam

tor-

aza^iag obversus, cum adversa saepe collega

valetudine teneretur, frequentiores conciones habui,

primamque ad Cor. Pauli epistolam post quinquennium 205 homiliis 9. Aug. absolvi. Non minus impeditam Goebelianae parentationis editionem habui,

primum Joannem Stroelinum

cujus gratia

16. Apr.,

Joannem Zellerum 2 3 9 ) 4. Junii, demum Joannem Gauckenmajerum 49. Aug. omnes principis alumnos conduxi, nec nisi post octavum mensem magnis iuipost

pensis

eluctari

valui,

Roeslino post gravem

Una

utinam

actio,

homine, tartara salutis

cujus

usque

typographo Joanne Wirich.

morbum

tarn felix,

seria fuit

cum

nominari non patitur, ad

dignitas

14. Sept. defuncto.

quam

Vejovis commercium

cum

publicae

cum qui poppysmo

periculo perdito. Quern ferocientem,

a re publica justi erant, adire nisi molli

detrectarent, ego divino robore 4. April, aggressus duriter

fulmineque

increpui,

agno tractabiliorem suae profectu, nisi

sacro perterrefactum

non levi profecto salutis humana consilia ipsum ad devia feci,

seculi hujus indulgentia reduxissent.

nitentiam. mihi

officii

facti

sub longa toga histrioncs sufficit

a4w ).

Successit alia

majoris acerbitatis

cum

Simularit poe-

conscientia et repertos

homines

nihili,

abunde

minoris inomenti, sed

hypocrita cornupeta, qui in

Digitized by

Google

Uber

224

VI.

1643-1649.

omnem cum

amicitia subinde lubricus, tandem bilem

ingenti supercilio et petulantia infami 17. Sept. evo-

quem

irmit,

fuisset,

vir

coercere et prostituere

cum

in proclivi

multisque cordatis tecneritas haec doluerit,

tamen summae dignationis intervenit, mahiitque

publicae tranquiilitati privatam iujuriam condonari,

quani ecclesiae insidiatores et cunicularios ex mutua collisione risum lucrumque capere.

23. Octobr.

est composita,

ita

varium hominem omni vitandum mini censeam.

ut ego

Unde res morosum et

posthac vita cavendura

Addam

sed

et tertiam,

sacro pariter el justitiae collegio communerru

dolphus Schalterus

2 4

cum Ru-

mei alumnus, hoc

) principis

Campidonensi minister additus ex privata causa publicam fecerat, totamque urbetn ita turbarat, ut exitio proxima videretur. Ejus coerecclesiae

inscio

cum

cendi arte

varia consilia agitarentur,

lis

contraria

tenipus subinde est protractutn,

elusis

et qui

autores fuissent principi in seditionis faces animadvertendi, increpiti.

Tandem

niissi

ab urbe

legati, pre-

cibus ut exaudirentur enixissimis pervicerunt.

gotium

cum

legatis tractandi mihi et

Planero 29. Nov. est commissum ctum, ut spe salutis pJenissima

illi

Ne-

O. Bernhardo

atque

ita

confe-

abierint, eventu,

de quo posteriore anno videbimus, lucta sane ea, quae Apapi mysterium totum prodidcrit Dum enim viget ejus dominatus,

nea sunt,

idem

nisi

omnia recta

consilia frustra-

Christo vindice praevaleant.

Quod

legibus sumptuariis (pro quibus impetran-

dis tanto nisu iaboravimus) eludendis vidimus,

cum

Digitized by

Google

Synodus vituperatur.

225 â&#x20AC;˘

patrii succi

heluones luxus sui exprobrationem aegre exuccuni gelidumque ministerium om-

ferentes,

nem contumeliam

effunderent vestesque, quibus pa-

randis annuum, ut hoc

majore

sufficeret,

fert

tempus, stipendium vix

petulantia an

incertum,

injuria

fumum

imperarent, quod tamen et ipsum postea in abiit.

hujus anni publica fuerunt natalis

laetis

puellae principis Christianae Fridericae 28. Febr., et nuptialis

Friderici Ludovici comitis Leosteinii

lii,

filia

cum

Tieffenbachiis baronibus orta24. Ju-

Anna Sidonia ex

quibus benedixi, privata neptes duae, natae ex Agnete, Elisab. Margaretha 29. Sept.,

Gottlieb, Christiana Patientia 23.

etiam Georgii Walteri,

filio

Decemb.

Petri generi mei

vero

Nuptiae

cum

filii,

Maria Christophori Demmleri amicissimi quondam mei

filia,

quibus,

tunderet, Calvae licias

fecerunt

dum synodus meae lubens

aquam

nostra

pistillo

De-

interfui 15. Maji.

nepos Johannes Valent. Riielin

Maria Barbara Walteria neptis per quinquemestre.

Ludovicum Hohenfelderum

ultimum vidi Esslingae 31. Jan.

Nimrod

quo

paulo

post,

Hospites honorifici 11. Martii,

Odoar-

dus Stroza comes Italus ob religionem exul

5. Julii,

fuerunt: princeps Sylvius

Heinhoferi mei jeri filius

filius

Georgius Ulricas 23. Febr., Ba-

Henricus Martinus 29. Maji, Josephus Je-

nischius et Franciscus gati

Koenig Campidonensium

29. Nov. praeter variam turbam.

praetulerim

invitationi

honorificentissimae

benignissimi heri principis mei, qua

sideratum

suae

aulae

le-

Ecquid vero Augusti

me dudum

ecclesiasten

expetiit

deet

/ Digitized by

Google

1643-1649.

Liber VI.

226 abbatiae

destinavit

12.

Novemb., de cujus

consilii

eventu sequens opinor annus prominciabit.

Cuni-

que idem ad suae aulae diaconatuni

meum

filium

Gottlieb vocaret, nec id res nostrae ferrent, Theo

dorum Flemmichium substitui 1. Decemb. Tristem horum vicem fecere funera ex propinquis Jo. Jacobi Andreae nepotis ex fratre Joanne 9. Jan.

cum

exequias

iret vitricus

cui

Georgius Esenwein uxo-

meae sororius, lapsus momento extinctus

ris

est

12. Jan., vir eruditus et in ecclesia sua Botwariensi

Maria etiam Greinsia vidua cognata. Ex amicis Henricus Wezelius de Marsilia eques, sclovigilans;

peto fortuito an destinato incertum perfossus 7. Maji, cui sequenti

illustri

corona parentavi, Johan-

nes Reischius Austrius 10. April, et Jo.

Castolus

Hunnius ex Tubingensibus commilitonibus veteranu? 8.

Decemb.

patronis vero facile princeps Lu-

dovicus Hohenfelder jam saepe a

quam vero laudandus, tate,

eximia

laudatus, nun-

bona spectem

animi

satis

planeque incomparabilis , qui seria

excellenti et multipliei

eruditione,

linguarum usu, admirabili tranquillitate,

pie-

variarum incredibili

humanitate, oeconomiae frugalitate et harmonia, praeter summam prudentiae et experientiae laudem summum bonae famae fastigium ascendit, senio

men

ad ta

apoplexia debilitates, vitam difficulter pro-

ductam tandem finiit 6. Octob. Esslingae, ubi constantis exilii sedem fixerat, septuagenario major, vir mihi aeternum

memorandus

salutis

meae

auto-

ribus ex primis inserendus, cujus nomini et familiae

Digitized by

Google

Hohenfelderi mors.

me obnoxium

profiteor

242

227

Publica patriae meae

calamitosissima fuere, Gallicis armis post Friburgen4 3

sem 2

)

memorabilein pugnam Bavarica ad nos pro-

trudentibus 14. Aug., quae post Philippopolin 30. Aug. deditani diductiora, ingenti tamen nobis relicto

ad Rheni ripas custodiendas secessere.

damno

Comitia in-

coepta et subinde re-

terim

provincialia

petita

totum propemodum annum absumpsere, sed, Bellonae injuria consiliis et con-

elusis ant eversis

stitutionibus

8. Aprilis

parum

Res dome-

salutis contulere.

cum numerato stipendto, turn Augustan a munincentia satis commode habuerunt et creverunt, sticae

unde hortum mihi animi laxandi et corporis movendi gratia emere 600 florenis et asturconem alere

ausus

sum

18. et 20. Nov., quibus cacochymiae, quae

sub finem anni sedentarii importuna mihi pJurimum fuit,

occurrerem.

Honorarunt hoc

superiore

anno inscriptionibus D. Melchior Nicolai Tubingae,

Tobias Wagner

Gailndorfi stensis

antistites,

244

Esslingap

Helwag, lius

Majer

Ludovicus Schweizer

theologiae,

Joannes Conradus

Joannes Spalt,

medicinae,

phiae studiosi.

Joannes

Anastasius Cel-

ac Joannes Bernh. Wibel philosc-

Dimisi

domo Johannem

schium*) puerum lentum et

Joannes

Henricus Martinus Bajer et Johannes

Christophorus Harpprecht juris

Brodbeckius

Levi Sutor pastor Kornwe-

5. Junii

Seb. Fret-

suscepique alacrem

ingeniosum Joannem Eberh. Knollium

Sept.

*) Cod. B. et a.: Treschiom.

15*

Digitized by

Google

Liber VI.

Casu

1643

â&#x20AC;&#x201D; 1649

notabiliore periemnt incendio Roteburguin ad

domus Griiningeriorum

Nicratn 9. Aug.,

dae 24. Julii

fulmine

Speidelii affinis Canstadii 7. Aug. conflagravit.

avita Wini-

factum horreum

Ausimne adders ad

cum

Davidis

aliis

aedibus

calceni domestica,

columbum meum decennem

ex Calvensi

incendio

elapsum, mirae

audaciae, ut

cum

festivitatis et

ca-

nibus et catis congrederetur, senio l.Martii, et Cor-

culum Augustanum catellum blandissimum 30. Nov. extinctos, tolerabili totius domus et

lapsu

liae

infelicitatis

(si

fami-

fas est dicere) piaculo.

Quintus post quadragesimum corporis Janguore torpore difficilis mihi magnam partem fuit; nam quae me sub finem superioris anni cachexia corripuit, in Majum usque mensem duriter exercuit, et ingenii

ea tamen alternation e

boras

ut antemeridianas

la-

borious, pomeridianas torminibus impenderim, qui-

bus

abigendis

cum

medicorum

acidulas

consilio

Tainacenses 20.Maji 245 ) adtissem frustraque essem,

domum

Calva 18. Junii revertens lapsu equi

domique sub doloribus ad 23 usque Julii delitui quo

strum genu graviter

afflixi

stomachi vitium utcunque

mense

remisit,

quod malum, cum

recruduit,

jus anni tempus

iter

sini-

exquisitis interstitio

Octobri tamen in

vernum

ad August urn principem

hu-

meum

animo destinassem, omnem meam spem et conceptum gaudium intervertit, sed vicissim incommo-

dum, quod ex infructuosa Initio

legatione

haud

dubio

Campidonensi milii

infelici

imminebat,

avertit.

tamen anni, ut consistorii res magis fulciren-

Digitized by

Google

Gymnasio

Stuttg. et stipendio theol. prospicit.

quartus collega

tur et

isque Zeilerus

nobis adde-

retur, sedulo incubui, indefessoque studio

quod

lucta,

fectum

12. Jan.

probatum

28. Sept. absolutum

229

erat, 24.

nee

facili

Aug. con-

Postea gym-

vidi.

Stutgardiani res confusas et accisas suppletis

nasii

paedagogis auctisque stipendiis

restitui 19.

Aug., ac

31. Octobr., barbarie obnitente, in ordinem redegt.

Deraum ahimnis

theologici collegii denario

numero

auctis et victum liberaliorem et inspectionem rectio-

rem

invitis, qui contra sentiebant, impetravi,

tria

quicquid*) mea suggestione procurata, tamen

producis ausus

pune

tuli

nostri autoritati,

perfregit,

a Satana primum cane rabido

August.

suam

bilem

cujus

resorbuit,

Nov.

dum

cordatis rei

im-

J.B. 12. Febr.,

qui tamen uterque duriter increpitus

contemtus, quin

flaret,

Non tamen

de quo superiore anno, cornupeta

illo,

se relictis 28. tio

improbos contra

unice debentur.

hanc ecclesiae navatam operam, immisso

deinde bove 24.

quae

maligni animi maculis post

Sibilavit etiam coluber, silenet

Aeolus ipse, cum adversus

consiliis

monitis cohibitus

scenam hoc aenigmate expressam

est,

volui,

liberior aura detur:

Vespasiani nundinatio, Sejani participatio, Adyti dominatio,

Curiae altercatio,

Arae exinanitio,

Aratri exuctio,

Legum

Damni

annihilatio,

extenuatio,

Meliorum praesumtio,

Confusionis continuation

Populi abalienatio,

Est publici status destructio.

Cod. B. et

a.,

quanquam.

Liber VI.

230 Caeteruua rii

trium

â&#x20AC;&#x201D; 1649.

pacis conciliandae consilia Monaste-

Osnabrugae aguntur,

ciliatio

irrito

dum

1643

Thornae Poloniae cod-

diversissimaruni

inter

religionura

conatu tentatur 24fi ), patriae raeae res

calainito-

sissimae Gallicis et Bavaricis intense adversis factae sunt,

maxime post

2 Gallis ad Nerolingani

les

modum

cruentam vero pugnam, a qua uterque mi-

infelicem Bavaris, 4 7 )

nos effusus, immanitatis fecit.

nullum

et perfidiae

Cui malo utut remedium nullum

ordines provinciales

vernis

coacti

hybernis mensibus

invenerint, oonstitit tamen, supplicationem 15. Maji

indictam

opem supra humanam

coelestein

prope miraculosara

tam ubertatem, quae ret,

messis

vindemiaeque

tot alendis

spem insoli-

myriadibus suffice-

exorasse ipsumque jam oculis obversans ex-

cidium evitasse.

Natalis hie annus fuit Christianae

Charlottae Wiirtemb. principi puellae 21. Octob.,

Rudolpho Augusto ex filia Ag. Elis. nepoti 5. Oct, cui patronum exoravi Rudolphum Augustum Brunovicensem principem juventutis, quocum et Sylvio Nimrodo frequens literarum sub id temporis commercium fuit, fatalis vero Julio Peregrinatio Wiirtemb. excellentis indolis principi, cujus ad annum 42. memini,

Gothae; Matthiae Hoe 248 ) magnae

autoritatis et celebritatis theologo 5. Martii,

Jacobo Bernhardo

Saxonico Dresdae

Giiltlingio turbini

illi,

cujus in his commentariis non semel mentio facta.

Wittebergae,

Erasmo baroni Croneccio

gardiae et Christianae Patientiae

hie

filio

Stut-

Gottlieb

nepti Canstadii 3. Jan., ex quibus mihi luctus supra

v Digitized by

Google

Paulum Jenisium alia funera fuit.

fratre

231

Annae Elisabethae

Nuptialis etiani

Jacobo nepti cum Jacobo Hakio, quae

patre orbata totis 14

meae

annis familiae

funestus autem

haesit 10. Octobr.,

quae

adjuvat.

inserta

thermis ferinis,

jam tertium propemoAulam nostram inviserunt

fortuito igne 21. April,

dum

totae conflagrarunt.

Christianas Palatinus sis 26. Jan.,

29. Aug.

Maximilianus

Wilhelmus Baden-

Adamus Leuchtenbergius

3. Aug., Rodericus Wiirtembergicus

Susanna PaHanovius 15. Aug., Ulricus Wiirtembergicus 20. Novembr., turn duces et tri. . .

. ,

iatina 7. Sept., Fridericus

buni

inilitiae varii.

letudo indixit, et hero savi.

meo

Scriptionis vacationem mihi inva

quam epistolarum cum Augusto duce

indulgentissimo reciprocatione compen-

Pauli tamen Jenischii 249 ) senili labori ultimae

parti Thesauri

animae sui 17 abhinc annis impenso

tenebrisque obsito, lucem contuli, inagno rei suae

angustae subsidio.

Suas vero lucubrationes Produx

Cornelii, D. Tobias

Wagnerus Nuclei

theologici

1*0 ),

Henricus Efferen Miscellaneorum metricorum 2b l ); Job. Conradus Brodbeckius 262 Triphili theoso)

phici inscriptione mihi communicarunt. ultro

Metsch

amicitiam humanissimis

Reichenbach

Concessere

Uteris Fridericus

Friesen Saxonis septemviri

consiliarius intimus nobilissimus, et Georgius

dius juris consultus, procancellarius Saxo

Mun-

Coburgo-

Isnacensis. Goebeliani etiam haeredes cista scriptoria elegantis operis citiae

num

memoriam claudere,

nec

pretii exigui paternae

obsignarunt.

admissum

ami

Liceat domesticis an-

in familiam

Johannem Lud.

Digitized by

Google

Liber VI.

232

Andreae cognatom

1643-1649 indeque Knoliium 27.

10. Jan.

Martii diruissum et aluinnis principis msertutn, succes-

Mariam Barthiam

sisse ancillatri

Augusta missos tii:

Amorem

29. Oct., sed et

....

Venereui catellos 20. Mar-

quae nugae privatis meis rebus signaudis, quas

fastidiosus lector facile rejiciat, tribuendae fuerunt.

Quod nunquam exspectabam

sperare vix pote-

ram, hoc quadragesimo sexto currentis aerae anno,

ego sexagesimum

qui a Lutheri obitu ceutesimus, aetatis

annum

iraplevi,

baud quidem insolitum ro-

bustae complexionis viris

mihi tenerrimae et saepius

mini

quern

statae

intenipestiva

canicies

mortis candidatum pronunciasset

sed

sanitatis,

valetudinis ho-

afflictae

jam

dudum

inter rariora Dei

numerandum. Caeterum quod molesta ilia cachexia per biennium, et quod excurrit,. continuet

beneficia

et a

civili

societate

propemodum

tae

rebus

acidulae Tainacenses et thermae Philocellenses

Majo

Junio mensibus iterum frustra fuere,

seponendis gravioribus sarcinis serio mihi cogitandum venit, stitutione tratio

ducta

meo

excludat,

postquam adhibi-

insuper agendis inutilem reddat,

aliquid

spei

rude ambienda

cujus

etsi

a pacis re-

et subsidii affulgeret,

impe-

tamen cum ipso pacis munere hactenus proest.

Videor autem mihi illam jure

poscere, ut qui, quod

recensere licet, jam

in his

unum supra

aliquo

annalibus meis

quadraginta an-

nos reipub. non perfunctorie impenderim, ex quibus 8 formandae juventuti generosae, 6 ecclesiae servitiis,

19 ejus inspectioni

hos postremos 8

Digitized by

Google

Missioncm ab

officio petit.

233

aniios aulae curiaeque muniis longe gravissimis con-

nunquam

tuli,

quasi

ineta

bitus.

Nec

clarissimis

quibus

serviJius et iniquius

mea ab

quam hac

vitae

quos niinime decebat, ha-

iis,

cum

interim a scriptionibus et iiterario

commercio immunis ant

viris

vel

insuaves

invidiae

bolos,

otiosus,

adversae

veJ

sum

valetudinis et insomniae molestias condire

so-

Utinam vero, quam indefessum animum nul-

litus.

lisque periculis infractum ad restituendas res ecclesiae

vel

attuli,

profectum vel jam experiri,

ejus

tarn

sperare posthac

per eos licuisset,

hanc operam dederunt, ne quid recte quam, aut male non fieret, dummodo suae

commodorum

simulacra,

qui unice

un-

fieret

autoritatis

caetera

nudi et

egeni, sarta tectaque conservarent, oujus profecto

poenam Deo, infamiam vero

posteritati

Ergo rerum confusissimarum

debebunt.

turpissimi manci-

patus taedio affectus, ingravescente insuper animi

morbo, totus

abjecta

incubui,

impetrarem rem.

rerum corrigendarum spe, in hoc ut honestam ab officio missionem porro

Movebant

tot

liberius

egregia

Deo mihique

vive-

laudatissimorum

omni hominum ordine virorum exempla, qui coronas,

infulas,

tiaras,

sceptra, fasces, trabeas, pur-

puram, pedum pulpita, gazas et quicquid humanae pompae et phalerarum est, sponte sua generosissime posuissent, tioni,

religioni,

tranquillitati

contempla-

lectioni vacarent et post tot laboriosae vitae

annos vivere

demum

vel scirent vel discerent.

Vi-

debar mihi hoc debere, emeritis jam stipendiis, pro-

Digitized by

Google

Liber VI.

234 aetate,

fligata

debere

cum

quae circa

ei,

rum, commilitonuin

corpusculo meo,

effoeto

memoriae ac

deficienti

1643-1610.

vacillantibus animi

agnatorum,

est,

turn

viribus,

et familiarium solitudini

aniico-

quon-

dam numerosissimorum; debere senio meo, jam visendis audiendisque, nedum tractandis vanitatibus et humanis

debere per-

ludibriis saturo et nauseanti;

quam per tot annos*) fabulae terrenae non indecenter quondam egerim, mutata scena subransonae,

eidae, lieri

exoletae et invisae;

mei Augusti principis munificentiae

nee fames

milii,

secederem,

iis

debere induigentissimi ,

per quam

nec infamia metuenda esset, ut ab quibus jam ante

exosus onerique

ad mala peragenda impedimento essem.

semper benignissimum

patriae principem

simum

milii adii,

nondum plenam

Itaque

et aequis-

earn,

tamen

liberalem missionem rescripto impetravi 3. Aug. sem-

per

milii fatali,

sermonibus

et consiliis,

ris

quantum per

vires liceret, sacris

defungerer,

a Curiae vero cu-

in aula

quoties aegritudo

sem, monitis saltern

Quod

etsi in

piis

posceret,

et salubribus

abes-

non deessem.

praesentia mihi levamento contigit, quin

tamen ad scopum animo meo fixum**) pertingam atque in plenam libertatem sine torpido otio me

nunquam desinam, ne sub onere quam incipiam, desinam. nec segnem proinde vitam agam inveniam cum Deo. asseram, pertentare

jam

fatiscens vivere citius,

*) Cod. B. et a.:

**) Cod. B. et a.:

tot actus.

meo

profixuni

Digitized by

Google

Missionem liberalem impetrat.

quemadmoduin plus mea quies discursus et sudor.

ptior res publica est,

esse secessum?

quam

cum

virtutes,

ubi corru-

ut adjuvari possit, quis

ubi provehendis bo-

emeriti senis requirat?

arcendisque malis,

nis,

quam aliorum

prosit

Ubi invidia opprimit

ecquis neget honestum

operam

235

ill is

virtus fraudi, his

scelus pretio est, reliquus locus mil Ins, frustra niti

nonne

insaniae

species

vatim absorbetur,

est?

favor omnis pri-

socium

quis foricarius esse solus amet?

tnr,

ecclesiae nulla cura,

damnorum sensus vix ullns, est, an nomen suum

commodare bonus quisquam

velit? ubi segete Chri-

neglecta lolium triste excolitur,

quam messem

fidus agri dominici colonus exspectet?

ore

rejici-

ubi profectus

perpetuum colluctamen

futilium

sti

ubi

invidia publica in

corde regii psaltae identidem

hoc ergo

est:

desiste a

me, ut recreem me, antequam abeam, nunquam ad hanc vitam reversurus. Aulae nostrae facies hoc anno non parum immutata est Reichardo stabuli

quod diu minatus

praefecto,

Croneccius cubicularius est, dicasterio praefectus

erat, 4. Jan. vita functo.

summo, quod Tubingae cum tribus praefecturis suo

merito datus, magno sui desiderio mihi relicto, ac in

illius

nizius

quidem locum Miinchingins, hujus GoelProdux Geizigkofferus invidioso

successit.

inunere se sponte 2. April, abdicavit, vir magni inindustriae, sed varius ac proinde nunc nunc iniquus, qui tamen res ecclesiae non aequus parum cum voluit juvit, at demum acerbam sui genii

memoriam

...

Martii* 53 ) post se reliquit.

Rerum

Digitized by

Google

1643-1649.

Liber VI.

236

morum

gratiam Miin-

flagrantem

potitus est Liizelburgius,

chingius denuo fundavit.

Principi Johanni Friderico

magister Fridericus Berchtoldus datus nobis

Hospites

fuere

illustres

cum Jo ban.

est.

PYideri-

cus comes Ebersteinius, Georgius Fridericus et Jo-

annes Jacobus Rupis-Spoletani reguli fratres,

hie

principis nostrae sororius, turn vel inprimis Leopol-

dus Fridericus tres,

Georgius Wiirtemb. Duces,

Ludov. Frid.

ligardi

filii,

dominus Sibyllam nostram incomparabileni

heroinam sponsam

sibi faustis auspiciis

mus Wiirtembergiae redunioni

elegit,

et religionis

diae insolubilibus haud dubie profuturam 2

ab omni eruditione

his

fra-

ex quibus major Montisbe-

do-

concor-

*).

Cum

rerum usu instructissimis

principibus familiare mihi colloquium Julio, Augusto et

Octobri mensibus non semel

vius

Foris vero Svl-

fuit.

Nimrod princeps Mariam Elisab. Caroli

sterbergii

)

Ducis

filiam

duxit resque suas pridem arctiores pliavit.

fuisset,

non parum am-

Quae utinam meta studiorum

fratri ipsius

majori

consiliorum

Roderico nunc hospiti nostro

nec inexplebilem illam ingenii

cum operosae

Frid. Miin-

unicam propitia fortuna

et judicii

vim

institutionis jactura, nescio quis raor

bus turbasset, quern dolens coram 27. Octob. sum intuitus.

Natal is hie annus est Harmoniae evangelicae

Augustaeae gemina forma singulari industria Sternio-

rum Luneburgensium

eleganter excusae, quae ad po-

steritatem ostentationi aliquando

erit.

Vindelicorum dura a confoederatis difficilem habuit,

alvei,

Augusta vero

2 5 6

)

obsidione

qui pomeria ab urbe divi-

Digitized by

Google

Sauberti mors.

Taucheri amicitia rediviva.

237

obstructione fame civibus et colonis, uiolendinis

dit,

et fabricis cessantibns

Privata mihi fuere

indueta.

optata quidem et laeta Christophori Forstneri pelfgard.] cancellarii

2 6 7

Mom-

) amicitia 28. April, contracta,

Josephi Furtenbachii 258 ) insignis architect! opus no-

dono datum

biJe

13. April., et Ludovici Pleicardi Frei-

bergeri generosi adolescentis opera adjuti

eodem

gratitudo

die

mea

Sed

testata.

studiis

aedes

geminae contiguae Stuttgardiae 426 praesentibus emtae

renis

13.

flo-

Dura vero

sunt.

nepotis mei Augusti Walteri tota vita

tristia obitus

cum morte

Aug. mihi

conflictantis occubitus 25. Martii, in cu-

jus locum nepos Job. Valent. Andreae 17. Martii

At longe atrociore adeoque

natus jam concesserat. insanabili

vulnere

meo

finis

agonum Joannis Sau-

berti antistitis Noribergensis Sebaldini in

uno quot

Nov., quo

arnica nomina perdiderim, vix charta

haec ceperit.

Coaluimus 1624. mense Junio No-

ribergae, parario Andrea

olim Tubingae amico.

Tauchero

juris

consulto

Inde ingenii excellentia mo-

rumque suavitate adeo ille mihi se probavit, ut cum animorum studiorumque consensus accederet, in intioiam amicitiam intromiserim,

dem in

officiis

cultam, sed

aliis

atque

rem christianam operis radicatam

tandem etiam liberorum Gottliebi barae

filiae

aliis

qui-

quam maxime communibus filii

firmatam,

mei, et Bar-

suae conjugio aeterno foedere et com-

muni sanguine anno 43. 19. Junii sancitam. Fuere autem in hoc viro cuncta admirabilia et rara: eruditio

nulli

secunda, vita inculpatissima, ardor rei

Digitized by

Google

1643-1649.

Liber VI.

238

labor perficiendis ne-

christianae curandae ingens,

improbus, patientia

gotiis

adversis incredibilis,

quibus ob invidiam et fatigabatur ipse, et fatigabat

aemulos

alios,

potissimum fratres et pseu-

falsos

Corpus tamen quanttimvis

dopoliticos.

omnium

perantissimus gerebat

podagrae,

quae

morborum

fere

calculo

torminibus

nephritidi,

lent, fidiculis, quibus posterioribus annis

)

sed

omnium maxima

phet,

cum nondum

fama producturus. est, in ea

majore

scriptis

audet,

quic-

et trium-

excessisset, nobilibus

vitam haud dubio

cum

Mihi sane supervivere molestum

maxime cavea, ubi cum quod per se sive non

sus invidia, illis

rei litera-

sinum rideat

aetatis

tamen atque duraturis

Nov. sub vespe-

ecclesiae jactura,

etiam

pridem adhibuisset,

ram, magna urbis Noribergensis quid etiam invidia nunc

cum aquas

est,

2 6 9

recte secusne, medici dixerint,

riae,

potiorem

et doloris castro figeba-

Confectus tamen diarrhaea

famosissimas Hornhusanas

usu accedere so-

aliae ex frequenti medicinae

temporis partem grabato suo tur.

car-

cephalaeae, cardiae, chiragrae

nificinae expositum, et

victu tem-

bestiis

tamen vel armandis vel

subornandis vel saginandis

vel

commis-

potest sive irritandis

cum Deo tandem coercendam

munis hie annus ab

vita positura videtur,

relinquo.

ictibus

Christi insidiantibus, repente

vel

fovendis vel excu-

sandis et tegendis ludos suos perpetuos facit,

indignationem nisi

non

â&#x20AC;&#x201D;

Non

serpentinis

cum

nec

quam

fuit im-

calcaneo

in aulis, turn re-

bus publicis, nescio quo episcopatu Constantiniano

Digitized by

Google

Tyramiis ecclesiastica impugnata.

novum

aliquem

ctorum

tatum

ut venalis venialisque

artibus,

essent, etiam nauci

fieret,

officio esset

coluber

ten-

dissuasum,

absolutum

quibus

iis,

hominibus ea

Quod cum pro

est.

intumescere

turn

insigniorum deli-

publica deprecatio in ecclesia instituta esset,

politicis

nu in mi

pseudo- evangelicuni

antichristum

Nam cum vixdum

parturiente.

239

eccle-

siam imperium jactare, cversionem etiam jurium iminunitatumque ejus minitari 2. Martii et 4. Deeemb.,

de quibus Christus ipse viderit. Et haec praeludia sunt nostrae in Christum voluntatis, officii et gratitudinis,

tanto

dum

nisu,

de recuperandis bonis ecclesiasticis

impendio

tempore Monasterii

nabrugae laboratur, ut dum conflictandum

infamia

iis

ejus

Os-

cum fame

caremus, ministris,

receptis

vero, sub impotenti dominatu nova tristisque servitus

tus

metuenda

Aug.

sit.

Sept.

Ordinum nostrorum convenmense habitus itertim in fumum

abiit Martis crepitaculis dissipatus.

nobis

quam

aliis

fuit,

Mitior tamen

barbarae

ubi

immanitatis

exempla Isnae, Leutkirchae, Kaufbeurae alibique ad aeternum dedecus duratura,

quaedam

edita sunt.

Supersunt

quorum veniam ab aequanimo lectore peto: nempe adlectus sum in ordinem fructiferae societatis, jam ab anno 1617. auspiciis Luprivata,

dovici principis Anhaltini illustrissimi institutum et

ad numerum 433 sociorum 6.

2 6

Â°)

successive auctum,

Nov. satagente Augusto principe

nomenque accepi Fracidi senio meo et veniens, cum emblemate Musci effoetae

hero meo, rudi con-

arbori ad-

Digitized by

Google

Liber VI. 1643-1649.

240 haerentis

Etiamnum

svinbolo:

Convivas

viret.

habui Gratias nostras et Calvae in aedibus generi

Walteri

me nepos

domi

et hie

1. Julii

Joh. Valent. Andreae puer amabilis 7. Sept.

Salarium ex publica ubertate vilitate,

amphora

vini

) 5. et

et incredibili

florenis,

ris i. floren. aestiniatis, satis liberaliter

liqua ut in rebus luxatis, inter

tolerataque

Dum

sunt.

hominum

inos

Rediit ad

15. Maji.

solutum,

pacis

lenta

am-

rudis petita

movendo promoveri

potuit.

re-

metnni acta

tractatio

ineae etiam

suspendit,

partu haesit, nec

hoc anno 47

spem

annonae

modio ado-

difficilimo

Paravi tamen mihi in eventum

hospitium aliquanto laxius 26. Jan., quod Selenia-

num 2 62 )

appellare libuit et munificentiae Augustae

merito decuit, florenis circiter mille, ubi res meas, ut et

primum pax componam,

sior et plus

negotiis

cum bono Deo seponam

nemini,

mihi certe minus onero-

affulserit si

utilior.

parum

Itaque hoc toto

contuli,

sine defectu solvi, collega

anno curiae pensum

tamen

ecclesiae

meo inajorem anni

par-

tem (a 28. Febr. usque 19. Martii et 11. August usque 12. Decemb.) curandae valetudini suae impendenti, et

mea quantumvis

abstinentiae cura

afflictiore in sustinentiae

relicta.

praeterquam epistolicae

Nec

etiam ?>criptioni

privatae

commentationi

multum datum. Una Sauberti mei 2 6 3 ) Umbra theologica luci exposita, pari amicorum assensu et aemulorum

invidia,

quae tamen recusionem,

tissimos Sterniorum typos

nus

repetitis

comitiis,

meruit.

eogendo

et elegan-

Totus hie ancorradendo aere

Digitized by

Google

Sauberti Umbra.

241

alieno consumtus est, rebus ecclesiae rejectis am-

pliusque vulneratis (quod a medicis sive imperitis, sive alienis

mum

fieri

omnino necessum

inde laborarunt.

Illud

est)

quae pluri-

enim praeter Bellonae

voraginem domus Wiirtemb. incrementa et hymenaea poscebant, quae post felicem natal em principis Wilhelmi Ludovici 7. Jan. nati et 15. renati, trina,

bonis opinor auspiciis, uno vertente anno confecta sunt:

Nimrodi Sylvii W. cum Miinsterbergia 21. quam superiore anno sibi desponderat, p. W. cum Sophia Dorothea Henrici Wilhelmi

April., Ulrici

Solmensis

Mariae Magdalenae Oetingensis

co-

mitum filia 10. Octobr. et p. Leopoldi Friderici W. Mompelg. cum Sibylla nostra Gratiarum Wiirtemb. minima 21. Nov. vinculis utique ad sanciendam et formandam concordiam mutuam opportunis et quod Sed et ex gynaeceo illufaxit Deus efficacibus. stri

virgines

duae nobiles elocatae

sunt:

Agatha

Margaretha a Ninem Ludovico Sperwerseccio,

Dorothea Elisabetha Utenhofia Wolfg. Theodorico Megezero 11. Octobr., unde hospitum in aula illustrium plena fuere omnia, tia

abundantiam mentiente

(quam

tarn en

digente.

anni

fertilitas

summa et

nostra indigen-

annonae pauperiem

utcunque sustinuit) pro-

Praeter enim domesticos et agnatos ho-

spites Juliades,

Rodericum, Manfredum et Floriamatre Anna Sabina, Ann am

nam Ernestam cum

Wirtembergicam, Palatinas duas, Hohenloios, Solmenses, Rupispoletanos aliosque familiares, Turrenius

30. Mart.,

Rosa Trassius 28. Mart., Schonbeccius 16 .A

Digitized by

Google

1643â&#x20AC;&#x201D;1649

Liber VI.

242

Holzius 7. Maji, alii12. April, Buwinghausius magno nucenturiones et tribuni que belli duces,

mero nos cum

suo inviserunt, quibus ac-

satellitio

cesserunt varii legati Lunaeburgici 2. Febr. pelgartenses 26. Sept., sufficiat.

pauca

laeta,

alii,

quos

privata potius veniamus,

tristia

Mom-

indigitasse hie loci

plura obtigere.

quae

inihi

natales

111a,

Catharinae Riielinae trinae propaginis meae: Annae Mariae Margaextinctae, Junii post 20. sed 12. April.,

Andreanae rethae Walteriae 19. Julii, et Gottliebiae magni et pretii frequentiora funera , 3. Nov. , haec et

amoris

commodi

familiaritatis

capitum:

nempe Christiani comitis Oldenburgii Delmenhorstii suae ultimi, Augusti mei ex sorore Sibylla stirpis

Elisabetha nepotis 23. Martii jactura, PhilippiHeinhoferi

364

magna domus

) amici ultra

regiae

vicennium

exoptatissimi 13. Julii, Johannis Wilhelmi Menlinsintegerrimi 29. Jan., hofii et ipsius nobilis affinis, viri

Dorotheae Stettenbergiae gynaecei illustris magimuliebris industriae foestrae, rarae et sacrorum et Wiirtemb. meritae, domo de praeclare minae, anus cancellarii Georgii Mundii jure consulti, clarissimi NerolinAlberti Georgii affinis, Saxo-Coburgici

gensis antistitis

quam

foris

minoris, tarn domi vir-

fama meritoque majoris theologi, aetat. Maicleri poe47. 17. Novembr., Georgii Conradi

tutis et pietatis

plus tae nobilis contubernalis et commilitonis suavissimi 27. Martii,

quam P. F.

quinquagenarii longe Raumaieri immature nimis ecclesiae rebus erepti 19. 66 pictoris familiaris ) Martii, et Joannis Altermanni*

Digitized by

Google

Heinhoferum

mei

nunquam

9. Martii

insigni doloris

plangit.

sine profundo

vulnere et

ablatorum,

mihi

sensu

243

quae

sive

mea privata clades non potuit non graviter animum raeum percellere, reputantem, quam pauci quam multum, quam contra multi quam parum ad vitae societatis liberaliorem usum, ju-

publica sive

cunditatem et tutelam

faciant, et

inter hos vero versari diutius

quam

tristissimum ,

longe acerbissimum.

enim vel

hofero jacturam fecerim, non

quo

viro

praeter plurium

perdere,

illos

vero destitui

illis

Quam

quos

quam durum

sit

in solo

Hein â&#x20AC;˘

facile explicavero, in

hominum

linguarum

notitiam multiplicemque artium mechanicarum

nisque elegantiae

et orbari

et subtilitatis peritiam,

om-

qua prin-

cipum multorum amicitias meruit, ea in me fides, is amor idque studium et officium fuit vel chiliade epistolarum testatum, ut cum quo alio amicorum conferam, non habeam, ereptum mihi serio lugeam et desiderem. Sed et morbus, qui eonjugem meam a 7. August, ad 6. usque Novemb. non

meam haud Annam Justinam

sine vitae periculo exercuit, familiam

parum

cui

affiixit,

sublevandae

Majerinam Noriberg. per trimestre conduxi, etiam Mariam

solatium adhibui.

Agnetem Elisabetham

Alias

matris

Lenimenta temporis fuere amicae

collationes

me domi

illustris viri

Gallibaronis Racknizii, familiae Sauberti-

invisentium, ac vel inprimis

nae patroni primarii 12. Aug.,

cum Ulmensi

[qui,]

dum

civitate debitore creditor

plusculum apud nos cum conjuge,

res hie suas

componeret,

filiis

duobus

16*

Digitized by

Google

filia

1643-1649.

Liber VI.

244 versatur,

nec aestimatione mihi minorum Geproducis Mompel-

Christophori Sternenfelsii

orgii

gartensis, et Christophori Forstneri cancellarii, viri

quam

sane neccii

mihi lis

probi,

pridem

acuti

aula

Cro-

Mauritii

diserti,

contubernalis

Augusta

turn

commendatorum studiosorum juvenum, Danie

Goebelii, Johannis Conradi amicissimi olini mihi

theologi ,

Joannis Bernhardi Zechii

Herwarti

Joannis Matthaei Fabri, Joannis Henrici Bernharti, Georgii Alberti filiorum,

ac vel inprimis M.

Leonhardi Laurentii jam diu mihi perofficiosi paternae sive suae amicitiae fructus apud

gentium, quos, qua potui fide, utcunque solvi. Burger 266 artis supputandi et

sive

le-

Sed

veteranus hie Adamus ) cum sua Barbara Angerina, uterque viridi

magister

exacto matrimonii 49 anno jubilaeum festivum suaso

meo

conductu habuit, jnsolito multis et jucun-

dissimo spectaculo, hoc tamen

nullam ex se sobolem, filia

aliis inferiore,

unum tantum

generum comitem habuerint.

quod

ex vita functa

Munera

elegan-

tiora tuli praeter solenne Augustale principis herae

meae strenam,

principis Ulrici et nobilis

Megezeri

sponsalia, principis Sibyllae valedictorium ,

Racknizii et Tieffenbachii honoraria,

baronis

singula grata

mente ad posteritatem exponenda. Invidia, insidiosum mihi monstrum, semel tantum virus suum palam 15. April, exseruit, domi caetera id vel exspuens vel resorbens.

nem Ludovicum quondam mei

Dimisi ex

domo mea Joan-

Joannis Martini Andreae patruelis

perdilecti filium,

famulitio

apud me

Digitized by

Google

Stuttgartianae

sesquitriennio amplius

morae taedium.

probe defunctum

fortunae interea apparatum sit

245

August,

Eberhardus Kopp rustico ingenio

et meliori

cui succes-

et duris

mo-

20. Dec. rediit ad parent es nepos nieus co-

ribus.

gnominis Riielinus lepidus puer

menses

deliciis;

21.

Nov.

factis

mihi per 15.

discessit peregre honestis-

matrona nobilis Juliana Elisabetha Reichavii

sima vidua,

viciua longe humanissima et eo aegrius di-

Nec aliud quid tabulis dignum annum hunc consignem, media fere

missa 17. Septenibr. occurrit, quo sui

parte in grabato confectum,

nisi

hoc addam,

novennium jam una mihi Stutgardiae serviliter exactum, quo, quam unquam alias in tota vita mea, nec uspiam

alibi

directionem minus directam, con-

silium minus consnltum, societatem minus socialem,

religionem minus religantem, regulam minus regu-

larem, pretium minus pretiosum, amicitiam minus

amicam

operam meam minus operantem fuerim

expertus et perpessus, quo etiam toto tempore nec

quenquam bene meritum admovere,

suffragio

meo

ecclesiae

nec facinorosum ullum criminis sui in-

dicio meo arcere mihi fuerit concessum. Clausit annum 28. Decemb. Paulus Jenischius Antwerpiae

1555*) 17. Junii natus, variarum artium et linguarum ac inprimis musices peritia excultus, Thesauri animarum vernacula lingua primus compila'tor, post ,

per

annorum

alienae culpae

intervalla

autor,

cujus invidiam

poenam, exilium, ut

Cod. B. et

a.:

sibi videbatur,

1558.

Digitized by

Google

Liber VI.

246 aroplius

quinquagenarium Augusta, aequo animo

lit,

Lavingae

hac

cum musico

1643â&#x20AC;&#x201D;1649

et Stutgardiae

stipendio,

hospitio turn

fixo,

rude

tu-

quo

satis liberali

amicorum subsidio adjutus, vitam, omnis morbi

expers

continua orexi et somni

minime otiosam produxit ad nonagesiaetatis annum, 19. liberorum, quorum

lam,

sed

mum

usque

non

facilitate tranquil-

nisi 4.

post se reliquit, pater, amicus mihi

jam a quadraginta annis plane familiaris et jucundus; quem mense uno antecessit Michael Laminit coaevus, Memmingensis quondam antistes affinis

11. Nov.

amicus,

et ipse

nonagenarius,

mihi a

septennio

hoc nomine minus praetereundus,

olim A. 1585. hunc nostrum

quod

cum Maria Boscharda

prima conjuge publice copularit, qua defuncta

Helenam Kellerinam A. 1604. 17. Sept. itidem Memmingae duxit. Die Thomae ad D. Leonhardum aedibus suis proximum honestis exequiis sepultus, vidua hac in re angusta et ob apoplexiae morbuin valde

afflicta

post se relicta,

quae sequentis anni

23. Octob. ad mariti latus est deposita.

Annus 48, qui

climacterici

mei magni

initiator,

qua

animi aegritudines, paucis atratis calculis notatus,

le-

unde mitior etiam invaletudo fuit, quam curatum Calvam cum secessissem, magis etiam irriniter effluxit,

tavi, evidenti

magis quam

men

ibi

argumento, quiete mihi

et abstinentia

medicina opus esse.

Perstiti ta-

civium humanitate delectatus

a 29. Maji

alia

usque 28. Junii,

dum

interim gener Walterus aedes,

quas pridem construxeram, laxiores redderet.

Col-

Digitized by

Google

Joannis Keilii praestigiae.

247

lega Heerbrandus hemiplexia sinistrum latus leviter tactus

vacationem ab

officio

hoc toto anno quam

Zellerus egit niihique

astitit,

qui hoc decennio ab-

quos duos hebdo-

solute 1040. sermones sacros,

matim debui,

cujus vices

impendit, dorai habuit,

revalescentiae

in aula habui, certa probatione,

interea temporis per invaletudinem aut

sunt praetermissa,

Fabulam egit

interea

diligentia

alia

magno plausu

Joannes Keilius 267 ) Geerlingensis

protervus,

apparitionem

angeli

repensa.

fuisse et

quae

alia negotia

Februar.

vinitor,

homo

geminam mentitus

et quinis vitibus cruentatis praestigias faciens, plu-

ribusque non obesae naris ob diras quas minabatur imponens,

cum

qui saepius examinatus et auditus,

lubrice ageret in vincula conjectus et fraudis

post alios atque alios lusus convictus, virgis caesus 23. Sept. et ejectus, risu terrorem et absurda

multorum judicia

finiit.

Caeterum pacem

quaesitam

tot annis

hie annus et tandem peperit 14. Oct. 268 ) nobis nunciatam

optatam

Nov. solenni

difficilimo

festivitate eucharistica in

aulae templis publicatam.

nixu

21., et

summo dum

Cui adornandae

curiam contendo, lubrico pede lapsus 269 ), femore afflicto inter

dolores domi 18 diebus 28. Octobr. us-

Colligendae vero peque 12. Nov. detentus sum. cuniae, qua pax redimeretur, rationes hunc totum

annum occuparunt,

coactis subinde

comitiis

14. Jan. usque 25. Mart., 16. August, usque 8. Oct.,

12. Nov.

duces,

usque 12. Februar. sequentis anni pro-

ubi et obiter de augendo

alumnorum

prin-

Digitized by

Google

Liber VI. 1643-1649.

248

cipis nuniero 20. Jul.

gust,

actum, et

communicatum

cum

ordinibus 25. Au-

vix tandem post semestre ef-

duo

Effloruere hoc anno

fectum habuit.

temberg. palmites

Wur-

vitis

Sept. Maria Catharina Charlotta

Ulrico principi ex Sophia Dorothea Solmensi,

quae biduo post uiatrem multae octidua exaruit,

27.

virtutis

sed

principem

Novembr. Anna Catharina

Eberhardo principi hero quinto post die, 1. Dec. sacro fonte per me tincta, vivacior. Fatalem porro

annum habuerunt ex Agatha comes vidua,

jam saepius

laudata,

praeter oris speciem et virtutibus

qui apud

iis,

Solmensis Rupis

in pretio:

Spoletani

elegantiam multis

prosperis et adversis

rebus meis praeclare merita, climactericum supergressa,

reguli

14. Novembr., heroina,

ingenii

conspicua, de

magnum

Fridericus Casimirus Chanofzkius

Job Heimant Lente* 70 )

nobiles, ille hie

quidem

Stut-

gardiae 12. Julii, hie vero in aula Augusti Guelpherbiitana 23. Decembr.

uterque amicitiae fide

longa consuetudine probati, turn Joh. Martin. Eisengrein cognatus

primi tyrocinii ad Regiofon-

Nec praeteribo tem sodalis Esslingae 26. April. Rosinam quondam Francisci Erhardi, et thori et fidelissimam quod de juvennonagesimum usque aetatis an-

ludi literarii sociam

tute Christiana ad

num et

egregie meruerit, 24. Martii Calvae defunctam;

Saram Joannis Jacobi Andleri uxorem,

nam

honestissimam

tinctam, ac ex curia

vicinam

meam

foemi-

25. August, ex-

Joannem Georgium Schmiere-

rum, quern 21.* April, mors

abstulit.

casibus

Digitized by

Google

Narrat de rebus domesticis.

249

notabilioribus incendium Aspergi fuit 30. Julii, conflagratio Wilae 47 imperialis, quae olim

Calvae

vicinae insultavit, contumacia sua supra vires accita 20. Octobr.

Privata roea satis

commode

habuerunt,

vacatione concessa ab otiosis juxta et odiosis negotiis,

gunt

quae ut animum percellunt,

nere aureo,

quorum

illud

cum emblemate Expendentis 23.

Decemb. idem

corpus

23. Octob.

affli-

imago sua

hoc 300 fiorenorum Gener Ruelimis

sive Cogitabundi,

ipse cataphractus

pretii*) suffulsit, cui infinita gratia. filiolo

ita

Augustus gemino augusto mu-

dejiciunt.

Joanne Ludovico familiam auxit 25. Maji.

Nuptiis Eberhardi Anwilii et Mariae Marthae Ber-

non sine quod ad animi recreationem facit, in notitiam venit, imo amicitiam concessit perillustr. vir Joli. Septimius Joerger baro, plurimarum rerum ac pictoriae artis peritissimus comite D. Joh. Gabstettinae praesente aula benedixi 3. April,

munere,

lero jure

consulto Norico percelebri,

sare Heidenreichio equite Austrio,

Quo

etiam tempore ad

Gottfrid

Pfinzing,

nuus adolescens,

morum modestiam

patr.

qui

Baltha-

mense Augusto.

confugit Christophorus

Noricus 20. August, inge-

praeter

excellens ingenium

singularem mihi per semestre ap-

probavit, 14. Jan. sequentis anni dimissus.

Mutavi

Mariam Barthiam cum Catharina Schede3. Januar.; alui Benedictum Stroelinum per men-

ancillam lina

sem

et scholasticae functioni

*) Cod. B. et a.:

pretii

rem

Herrenbergae admovi.

famiJiarero.

Digitized by

Google

Liber VI. 1643-1649.

250 Recepi ad

me nepotem

Joannein Valent. Rtielimira

22. Sept., quae ut lectori fastidiosa,

memoriam

Aula hospituui

faciunt.

ita

illustr.

mihi

turba fre-

quentissime perstrepuit, ex quibus praeter faiuiliares

Wiirtemb. et Palatinos primarii Turrenius, Duglassius

cum

tribunis et centurionibus varii ordinis fuere,

de quorum hospitalitate sequens annus testabitur. Annum Christ. 1649, qui Caroli Britanniarum regis indigno

supplicio 31. Jan. atratus factus

est,

spes et actiones refulgentis pacis absumsere, quo mihi nis

63. aetat. afflictione,

exactus,

est

animi

remissiore

aliquanto

et olidus hircus J. J. B. impetiit

F. K. trisulca lingua per tulenta J. H. C.

filii

cum

Nam

18. Febr., et aspis

latus feriit, et sus lu-

commaculavit, omnes impune,

nec ullo mei miserescente Ps. 69, abierunt

valetudi-

acerbiore.

Jesuitae

v. 21.

a nobis,

9. Jan.

Interea turn

coenobiis monachi legatorum Bambergensium et Cu-

lembacensium jussu abacti, non sine

maleficii in-

famia, ne quis credat cucullo fidem subesse posse.

Mihi vero in lucem nata sunt

gustalia et Theophilus per 26.

cum

minutiis

aliis,

pressa.

annos peregre erro

maxime vero

dreae vita a Levino

avi

mei Jacobi An-

sutore eleganti

carmine ex-

Transtuli etiam in Latium passionis Christi

Harmoniam Selenianam, lucem visuram.

Seleniana 272 ) Au-

Perstiti

fortassis

aliquando

interea in ecclesiastae aulici of-

ficio, multis illustribus hospitibus

praesentibus non

tan turn Wiirtembergicae domus, Friderico et Ulrico nostris,

Leopoldo Friderico

Georgio Mompel-

Digitized by

Google

Seleniana.

Theopbilus.

251

gartensibus, Roderico, Manfredo et Martiale Juliadis, turn viduis Ludovici et Julii, ac Susanna Pa-

Anna Wiirtemb.

latina et

nostra, atque duabus vir-

ginibus Floriana et Faustina Juliadis, sed et Carolo

Megapolitano duce,

....

marchione Durlachio, Chri-

stiano Palatiuo Birkenfeldensi

cum

tota illustr. fa-

milia, et Cratonis Hohenloii vidua, Duglassio, Rosa,

et tribunorum praeter illustres comites turba, Gallo

etiam Racknizio, Miinzingio

Forstnero cancellario

Mompelgartensi, Lansio, ordinibus provincialibus nostris et

numerosis ad componendas restituendasque

res nostras

transigendum inter Eberhardum et

Fridericum fratres Wiirtemberg. convocatis

cum quorum

scriptis,

con-

plerisque familiares sermones

Secessi tamen per aliquot dies a 17. Julii

miscui.

usque 30. Calvam, animi potius quam corporis gratia,

ubi in thermis Cellensibus curanti valetudinem

Sibyllae Mompelgartensi ejusque marito Leop. Fri-

derico frequenter adfui.

Invisi etiam Esslingae cla-

ram Hohenfelderi mei viduam vivaci seuio superstitem 20. August., et nuptiis Franc. Reinhardi Bettendorfii

XII.

personarum aulaeque

ministerii

corona bene-

Luctuosa vero mihi fuerunt cum maxime

dixi. stis

cum Anna Margar. Sternenfelsia

illustr.

Henrici Hattingii

j. d.

Antonii Roesleri

nium meorum prope Oettingam

triaffi-

amne Egra sub-

Maji, turn ex aulae contubernio Conradus Schavelizkius* 7S ) 6. Julii, curiae et studiorum olim

mersio

socius. Joannes Hiller

Wilhelmus Kraus 17.

Julii,

Marcus

cognatus in aetatis flore 11. Martii, Engel-

Digitized by

Google

1643-1619.

Liber VI.

252

Fridericus Krezmajer 374 ) pa-

ex notis

hart] us

ternae amicitiae haeres 12. Junii, Gottfried Kuhorst

longe jucundissinius 20. Nov., Nico-

filius spiritualis

laus

Idler vicinus optimus 21. Octobr., quibus Cal-

vae accensendi Josephus Geisel compater 25. Junii, et

duo nepotes

Riielini

Joannes Ludovicus

nes Georgius 11. Martii

Maji ante praecipiti post incussos natus fuisset)

denati.

(cum

17. Julii

Joan-

hie 25.

terrores

partu

Salutantium et invisentiuni

non exiguus fuit hujus anni proventus; ex notaquidem praeter Forstnerum, Lansium, Hau-

bilioribus

giuni et consimiles viciniores:

Rumpler ex

Isaacus

nobil. Marehionis Badensis familia 22. April., Joachi-

mus

Christianus

cipis heri

hospes

New.

j. d.

mei receptus, per

22. Maji.,

inter 6.

consiliarios

prin-

septimanas jucundus

Andreas Berger

Ulmanae

reip.

actuarius 2. August., Petrus Meuderlinus amicus ve-

teranus fama sua Celebris 3. August, Daniel Hoser

Augustanus Lyserus F.

August.; ex studiosis vero Wilhelmus

filius,

Alexan-

theol. licent. 20. Octobr.,

der et Joh. Jacobus Mundii, Georgii

filii

23. Mart.,

Joh. Frid. Gruber pictor post aliquot annos redux,

quatuor

sanguine juncti, turn duo fratres Agri-

colae 3. April., Dietherrus, Picardus, Sax, Norici,

Hammerschmid 23. Martii, Silemannus

vembr.

et alii,

quibus accensendus Valentinus Roe-

ther musicus excellentissimus 6. Nov.

mittendi

omnes No-

14.

Joannes

Henricus

nec praeter-

Schorkius

carmelita,

Georgius Zapler, Mathaeus Entel Augustin.,

et Joh.

Digitized by

Google

Neptis Valentini a fratre seducta.

Anton,

a Popper*)

253

cum Martin Ronnawer

ejurata

religione ad nos transfugae, turn inprimis Ludovi-

cns de Maji

linguamm plura

eximiae eruditionis et

nobilis Gallus,

peritiae,

de quo tamen 27

sequens annus

vero eonvenerunt Georgius

Literis

docebit.

rarae et multiplicis scientiae exeuiplum, Job. Michael Moscherosch 27 6 ) et Joannes

Philippusllarstorfer

)

Joachimus Franzius, nunquam a

quibus

facie noti,

his illisve post Guelpherbytanum literarum solenne

commercium, sive coram sive foras quantum impensum, non est cujusvis otiosi vel judicare, intelligere; sane

quod vegetioribus lusus

ris fallimpntum dici posset,

oneri est

sit

vel

tempo-

Fracido mihi et elumbi

temporis maximae frustillationi

ut de

fovendis, negotiis seponendis

quam colligendis et quam conglomerandis

rationes mihi ineundas putem.

Res domesticae Au-

amicitiis potius dissidendis**)

gusta manu etiamnum suffultae stetere, cui mi Ham

parem gratiam retulero. Neptis ex sorore Regina, quae domi meae per 14. totos annos filiae loco habita cultaque fuit, a nequam fratre Jacobo Balthas.

men

Simonio abducta mihi facti

est

13. Aug.

terea vices

Anna Maria Burgia probe

Catharina Schedelin viro nupsit, cui rin

rediit ta-

poenitens post 15. hebdomadas, cujus in-

successit

11. Junii.

Et hae

egit.

sint

ÂĽ ) Cod. B.: Poppcn cum M. Konawer. pen cum M. Kornnawer. Âť*) Cod. B. et a. dissuendis.

Ancilla

Anna Vische hujus etiam

Cod.

a.:

Pop-

Digitized by

Google

Liber VI.

254 periodi

inaniae:

quisquiliae, lestissimi

1643-1649.

quid aliud

quam

gratiae,

et simulati

spei

illudentis

insidiantis Hvoris argutiae,

oneris

mo-

anions offuciae, qui-

bus ut fin em imponat, Deum ex animo precor, cui res spesque meas omnes, fidem atque innocentiam in

solidum commendo, certus, nec fallere hunc, nec

falli

sub

fallacia.

unquam posse,

Atque

hie

caetera cuncta esse

undecennii Stutgardiae

exacti

terminus esto.

Digitized by

Google

'255

LIBER SEPTIMUS BEBENHUSANA.

(I.)

inn mihi ad portum optatae mdis appellere

sumquc jam

littus

subiturum.

me in aequor egit, novam Anno namque 1650. jubi-

cum tandem de

senatu consistoriali consti-

aqiiilone ventus agitationeni

laeo,

tuendo serio

ip-

legere viderer, nescio quis ab

retro

et integrando, scholisque coenobialibus esset

Heerbrando

decretum,

deliberatum et

sane

rudis ex voto concessa, mihi ab aula et curia missio

quidem data, sed onus aliud abbatiae Bebenest, spe facta, si minus suffi-

husanae impositum

ciant humeri, ejus in Hirsaugiensem

cessuin

commutandi,

quod

amoeniorem

animi

se-

dubius

suscepi 22. Febr. Melchiori Nicolai vero Tubinga accito praepositurae raunustoto undecennio 277 sus)

pensum commissum, Badero

et altero

ecclesiastae creditum

quam abirem,

demum anno Georgio est.

Caeterum ante-

Caroli Christophori principis infantis,

quern 28. Jan. natum proximo 30. sacro fonte ablui,

institutis

insolitis

solennibus

pompis

orgiis

inauguralibus, 19. Martii confectis,

defungendum

Digitized by

Google

Liber VII.

256

sed quas subito turbavit improvisa mors so-

fuit,

roris

Dorotheae Amaliae jam

3. April,

1650.

annos natae 27. Mart

mausoleo depositae,

geminatusque

dolor parentibus ipsius Caroli Christophori paulo post absentibus abrepti 2. Junii et 10. sequente fratribus adpositi, insanabili vulnere matri relicto, sed

documento

certo,

maximos

tus

immodica gaudia

luctus

profusos sum-

poenitudinem pone sequi.

Inde data in aula ultima concione, quae numero 1170. fuit

15. April, et sequenti vale Illustrissimo priva-

tim dicto, Bebenhusium abii 25. April, primamque

concionem 28. post habui. Nactus eoenobii procuratorem Leonhardum Waldensberger, collegas vero

Georgium Lindenum

mum

etiam juventutis

quillioris

Jacobum Rothium, oeconoJoannem Schmiderum tran-

turbulentioris

vitae

instrumentis

machinis futuris incertum et a tempore exspectan-

dum,

initiis

sane

quam pro opinione durioribus. numero 34., quos nominare

Discipuli crediti sunt libet

Wolfgangus Henricus Majer, Joannes Jacobus

Kiirner,

Georgius Conrad. Scbliesnecker,

Jacobus Beck Stutgardiani

Kegel, Philippus Burkart,

Joannes

Joannes Christophorus qui primus

diem

31. Jan. 51., Georgius Simon Weitprett,

Georgius Laux, Joannes Jacobus

Lang,

obiit

Joannes Gabriel

Braun, Joannes Georgius Aichelen, Joan. Jacob. Sennier*) Tubingenses, Christophorus Zeller, Joannes Leonhardus Stuber, Joannes Jacobus Hess, *) Cod. B. et a.: Somnier.

Digitized by

Google

Mora Bebenhusana.

Calvenses,

lsaacus Alber, Jos. Elenheinz, Joannes

Joacbimus Angelin, Georgius Griesinger Niirtingenses, Adamus Salomon Laufensis, Philippus Henricus Hiller Saxenheimensis naviensis,

Georgius

holzensis,

Joannes

Martin Sigwart Lust-

Wilhelmus Moseter BreitenAndreas Hochstetter Kircho-

Teccensis, Joannes Jacobus Zeller Wildbergensis,

Andreas Srbinid Haselmajer

Moeckmiiblensis,

Joannes

Oetlingensis,

Neobiirgensis Elisaeus

Gerlacb

Clsaesser

Goeppingensis,

Georgius Frider. Weinmar Scbmidensis Frid. Rorbacber

Conrad.

Abrabauius

Brettensis,

Andreas

Joannes

Carolus

Joannes Conradus Rapp Oeringenses, quibus superior locus et institutio concessa

est,

caeteris pari

numero alumnis Blabyrensi coenobio sub abbate Pbilippo

Jacobo Hiittstock

praeceptoribus Mi-

chaele Knollio et Joanne Ruffio receptis,

omnium increments pitius benedicat.

quorum usum Deus pro-

ecclesiae

Fostquam

bic

consedi amici Tu-

bingenses salutatum advolarunt: Croneccius, Glosnerus, Hoelzelius, Heinlinus, Haugius, Wormserus, Hafenrefferus, Rauscherus, Schmidius, Brodbeckius, Griphius, revisi,

alii,

turn

quos recitare minis

quos vicissim Tubingae per

intervalla

peregre accesserunt numerosi hospites, sit

fimeto

ingratum, resurgentis ex pulvere, monasterii olim

tarn

Celebris

ducatus bujus primarii faciem contuituri, inter quae

ego

cum

Stutgardiam 27. Maji negotiorum caussa,

Calvam meam animi recreandi 4. Junii concessi, atque in proximo Tbainachio principem berum turn

Digitized by

Google

Liber VJ1.

cum

post 19. Junii Eremtim nobilem

aula salutavi,

Eberhardi Wiirtemb.

memoriam villain

1650.

ducis,

majorem

posteritatis

culturam meritam, non sine voluptate, 7 8

vero Herbstii*

)

voluptuariam olioi mihi inha-

sum mo cum dolore 25. Maji inspexi. antiqua turri operis non invemisti ve-

bitatam vastatam

quidem

Ulic

stigia

modo ATEMPTO 2 7 9 ), decimo demum anno successit

temporis vidi incisa hoc

inceptum 1X82, cui

80 Schonbuchiani XIII. fimdatio coenobii S. Petri* )

canonicorum nobilium Suevicorum, totidemque ex plebe ad

numerum

sc. Christi et

apostolorum,

ubi

anno 1492. 281 ) usque 1538. sepultus quievit, hinc Tubingam translatus, rubo canine* 8 2 ), qui per ambitum 52. ulnis, 40. columnis inni-

ipse fundator ab

tens est dilatatus, ut fama est, Hierosolymis advecto, in vit

memoriam usque hodiernam relicto. Conflagrapotiorem partem A. 1580 6. Jan., nec restaura-

tionem sperat,

filia

Collegio

rede in vicem substituta.

illustri

Tubingensi hae

Haud procul inde

ignobilia

83 paucis tuguriolis tesqua veteris urbis Steinbeis* ) et

unico lapide cui 1X21. inscriptum indice,

perstitibus, rudera monstrantur,

num memoriae

penitus

mihi visa

Jam

est.

jam

su-

quae cum homi-

exciderit,

memoranda

quae hoc anno mihi signanda

veniant, paucis perstringam.

laeta

quidem

prae-

ter crebra illustrium colloquia 17. 27. 28. Jan., 14.

16. 17. Apr., 6. Maji, 7. 8. Junii fuerunt vel inpri-

mis

nuptiae p. Rudolphi Augusti Brunovicensis com

Christiana Elisabetha Alberti Friderici comitis Barbii

temperatis pompis habitae

10.

Nov.,

soteria

Digitized by

Google

Origines Eremi enarrat et eucharistica

Aug. publice terra

pro confectae pacis 284 ) beneficio 11.

soluta,

inovisset,

eximiae

cum

5. ante,

post etiam 18. Oct.

Du May

Ludovici

nobilis

Galli,

virtutis, experientiae et eruditionis viri,

12. Maji

nostram

religionem

plenior

accessio

hinc contracta arctior conjunctio, Christiani Cassii*) nobilis ex Holsatia multiplici reruni peritia clari legati notitia 17. April., strenui illius tribuni

Widerholdi

Conradi

*) per fortunae vices traducta diutur-

mutuo amplexu renovata 12. Jan., duorum nepotum Joannis Eberhardi ex

nior amicitia nataiis

Agnete Elisab. lieb 3. Sept.

Ludovici

;

tristia

Erasmi ex

vero in vicem

Alberti

f. ,

luctuosus

23., et Jacobi

raarchionis

obitus 24. Aug.,

quam

filia

Gott-

Henricae Wiirt.

Onoldini

acidulis Thainacensibus salutaveram,

temb. Frid.

filio

turn

7. Junii

conjugis

ante in

Annaeque Wiir-

per 53^ annos innuptae,

Ulraae ex-

Novemb. Stutgardiae deut quaterna funera Wurtembergicae domus

spirantis 25. Octob., et 5.

positae,

unus annus exceperit, turn Alberti Weileri nobilis ex aulicis amicis constantioris ... Decemb., Joannis maximi in rem literaGloeckleri paedagogarchae ,

riam meriti 30. Aug., privata necessitudine et ani-

morum

contentione,

Stephani

Neopurgens. pastoris, compatris nere

conjunctiorum ,

sed

Geeri

10. Jan.

et ecclesiastico

neptis

mu-

Margarethae

Riieliniae amabilis puellae sexennis 15. Junii, etiam

cognatae ex Enzingerio sanguine Rosinae Birenman-

*) Cod. B. et

Classii.

17*

Digitized by

Google

^ber

260

1650.

VII.

Domestica etiam

nin, virginis 31. Octobr.

usum

meum

Filius Gottlieb sub iniquo censore

attexam.

multumque perpessusWangheimiuin 2 **) est Koppium famuJuni inter alum translates 29. Jan.

dura

diii

nos principis receptum dimisi 25. April.

ex Krezmaieria

cessit

nos

conjunctissima

mihi

additus Joh. Jacob. Stuberi

Anna

ancilla

Rei

familiari

oeconomiam,

et translatam

lem parum accessit

nisi

Friderici

omnem succum

cum Anna

turn dispersam supellecti-

ex principis herae munere munificentia,

fomitem poster] tas

familiaris mihi inducias

mea

cui

debet.

subinde mecuoi

ex aeris temperie sive victns mutatione

sive

f.,

ob mutatam sedem

indefessa Augusti

valedictorio et

sue

cui

29. Junii, mutata etiam

Vischerin sponsa 14. Junii

Maria Erboserina.

Morbus jam

Balthaserus f.

per 50. amplius an-

fatnilia

fecit

firmioremque valetudinem concessit omnibus fortunes

praeponendam.

Stutgardia

gressus,

infra

tavi, nonnullis

vero demersus.

tionem

meam

habui, nulla,

nec

factis,

Atque hunc quidem

quam 1639. 14. metum commodius

exivi,

modum

Jan. trepide

et tutius inhabi-

quidem procellis jactatus, nunquam Ac aulam quidem supra exspecta-

faventiorem, fideliorem et faciliorem

quod sancte

testari

possum, nec

dictis,

apertiore (tectas enim quis evitare

spe-

ret) injuria, multis contra benefices affectus, quibus

debitorem et

praeconem

profiteor.

curia

quam spem omnem meam, amoremque destituit, quam innocentiae meae

ejusque sanctior pars, fidem

conscia contra contumelias et obtrectationes demit,

Digitized by

Google

Aulam laude, curiam vituperio prosequitur.

261

quod ab imo malorum archttecto infernal i face proin sinu Dei vindicis repositum, aequiore

fectum,

amnio tulissem,

unum

hoc ut

nisi

cum

rei christianae

ec-

detrimento subinde fuisset conjunctum,

clesiasticae

satana satagente,

ne,

cum

tanto studio,

disciplina Christiana religio*) combinaretur ,

in-

cumbebat **), obtinerem, sed virulentis sycophantiis supprimeretur, simonia vero, hypocrisis, luxus, dissolution

dem

lucrum triumpharet, adeo ut

nihil

manis vero

nihil

propius ferino, in alenda et cu-

randa etiam ecdesia

nihil sacrilegio similius

apparuerit, quae conjunctis

mis,

in divinis qui-

humanius sive inhumanius verius, in hu-

malorum usque ad

bonorum

subinde

calidis lacry-

Christi judicium tripudia

hie deposita volo.

*) Cod. B.:

ut disciplina

Cod.

combinaretur.

a.:

Christiana

cum

religione

ut disc, christ. religioni combi-

naretur.

**) Cod. B.

incumbebam.

Digitized by

Google

LIBER OCTAVUS. BEBENHUSANA. Proximus annus

(II.)

visus est mihi faventioribus Ze-

phyris abblandirt remissione laborum et solitudinis

cum ad

amoenitate,

anion tranquillitatem turn cor-

poris valetudinem plurimum conducente,

quam pro opinione gaudium hoc

vius

que solidum.

non tamen

Nam

sed bre-

fuit

rainus-

quicquid etiam tuta*) timerem,

cavi simoni[ac]as artes, sub anni demura

finem retectas,

verumque sum expertus, in cam-

pestribus armenta et pecudes, in desertis feras bestiasque inveniri.

Interim principes,

herum atque

heram, filiumque Joannem Frid. Tubingae salutavi Genera2. Febr. et 12. Martii ac propitios habui.

lem etiam ecclesiarum inspection em, quam diu

de-

clinaveram, admisi 27. Febr. atque inde Tubingen-

sem vicinam

30. Julii

primum

invisi.

indictis

ad 29. April. Stutgardiae comitiis , qualia ab hominum memoria visa non sunt, nempe 120. capitum,

cum

contulissem,

qua animum qua corpus

*) Cod. B.: vocabulo tuta superscriptum habet: fad; cod. a.: etiam fati timerem.

Digitized by

Google

Incurrit in suspicionem syncretist. haereseos.

sum atque

labefactatus

deject us

tristissimae

263

sortis

patriae meae, cui periculum parari palam videba tur, intuitu, et mutata victus ratione, quibus senilis

languor fuere.

corporis

debilior

tamen

Substiti

Seleniano ad

3. Junii,

ris circuli adlectus 5.

domum moles

impares

constitutio

meis primum aedibus, sive

post inter selectiores majo-

usque

Julii

18 ),

ubiredireme

morbus, publici convictus impatiens, ac ipsa

patriae calamitatis

immensa, de qua postedCujus cum deli-

tas liberius pronunciabit, coegit.

nimentum per

vindemiales ferias Calvae quaererem,

30. Sept.

afflictior

comitiis,

cum

ad lares

nulla

ad matris communis parui quidem

recrudescente morbo

aegram

15. ad

pulerit,

Repetitis postea

meum

funus accitus, com-

Nov., hospitio n obi] is matronae Ro-

sinae Reischiae viduae

verti

redii.

invaletudo excusaret, quasi

hospitis

exercitus et tortus, ut re-

ipsam conjugem

filio

quondam cognominis

percommodo exceptus, sed

ita

Joanne Jacobo

memoriam

amici

me comob

patris

convictum

familiam suscepto 28. Novembr. Paulo vero antequam abiissem , erupit ulcus a venenato G. L. et J. R. 288 ) aspidum morsu (quo nihil astutius, perfidius, et

insolentius

virulentius

concUiatum, quod leto ris

sanatum

non quod nio

sit,

baud dubio tanti

perstringi,

ficia et

etsi

excogitari

potuit)

mihi

praesenti et subitaneo

amu-

memoriam tamen longam sit

subdoli facino-

inextinctam relinquet;

a servili et pulverulento inge-

aut insolitum pro beneficiis male-

amicitiae officiis hostilia recipere, sed quia

Digitized by

Google

Liber Mil.

cum

talibus

supplicium

eombinari Mezentianuui 28

videatur

hominum corporibus cum

ubi vivis

- 1653.

1651

daveribus colligatis una computrescere

fuit

ca-

necesse,

quod ad alienam libidinem, livorem, proritandumque implacabrle odium hoc viperanim genimen mihi sit immissum, cujus vindex Deus esto. Funestus cae-

doluitque hoc magis, et

oblectandum

tectum

tera hie annus mihi fuit sociorum variae aetatis

amicorum puerilis

vitrico

selectiorum

fuit

Daniel

clade

notabili

illata;

nam

Moerlin sub uno praeceptore

suo Georgio Oswaldo Regiofonti, qui no-

vercante for tun a miser

vero Jaco-

Juvenilis

obiit.

bus Zellerus, vir immobilis, 74 annos natus, 17. Decembr., Philipp. Jacobus Hiittstock abbas Blabyren-

quadriennio minor 27. Aug.

sis

24. Julii, provectioris

et Joh,

Crusianus 12. Sept., privatae insuper et

literarii

commercii

facile

famiJiaritatis

primus Andreas Rein-

hardus Augustae actuarius, magnae 19. Oct.,

MeuderJin

autem Joh. Martinus Majer

vir fidei

proxrmus hnic Petrus Meuderlin* 90 ) de

literaria meritissimus 21. Maji;

dehinc Joannes Geor-

gius Wibelius Haltensium anttstes, insignis theolo-

gus 25. Octobr.

gno

fratri

inde Lucas Schickart ingenio maWilhelmo non dispar 24. Sept. Ex pri,

mariis fautoribus sublati mihi sunt: Franciscus Christoph. baro Tieffenbachius, ultro ia amicitiam

Noribergae pellectus 20. Maji, dius

magnus quaestor Wiirtembergiae 20.

dreas Burkhardus

mira

morum

meam

Caspar LerchenfelMaji, An-

cancellarras noster 24. Junii,

facilitate

seniique ad

80.

annum

pro-

Digitized by

Google

Iter

Brunovicense diu exoptatum retardatur.

265

Marcus Dolmetsch 14. Maji, quiomnibus praeferrem Abrahamuin Hoel/elium septuagenario majorem, saepe in his commentariis notatum, utriusque fortunae nobile speculum, nisi ducti tranquillitate

bus

simulatam vita amicitiam saepeque variatam Jubri-

Addam duas

20. Maji.

exitu finiisset

ciore

Irone-

stissimas matronas Barbarain Brentianam, Felicis Bi-

dembachii viduam octogesimuna quinquennio super-

Magdalenam Orthiam 20. Fefcr., cum nepote meo Jacobo Erasmo Gott-

gressani 26. Aug. et

notas mihi,

mei

liebii

27. Martu

filiolo

Augustae

extinctas.

Planus quidam cum Deo hominibusque din set,

illusis-

plura hujusmodr machinatus, morte, cui

ponere non potuit, interceptus

cum proterve

alastorem aliquem,

6. Julii;

rai-

cujtis

mihi oppederet,

Goeppingae etiam vipera sibikre

oppido contrivi. desiit

est

Recreationum omnium instar

30. Oct.

Augusti, solis mei,

ininum serenitas

et illustrium

fuit

Brunonii coeli hi-

calor 75. epistolis y quae

jam

ad numerum 900. accedunt, lautiisque testata, qoibus patriae meae frigidas nubes temperavi atque

adeo trato,

procinctu

jam eram a priacipe meo impe-

ut toties invitatus, sisterem

beneficis astris*

91 ),

cum me

casu morbus inopinato utrinque nobis detinuit.

me tandem tam

sive fortuito sive fatal

dejecit,

domique

Lenknen

turn;

invitissimts

desiderii

mei

accepi imagines Augusti senii, et virginalis ventistatis

filiae

Sibyllae

Ursulae

ad justam

corporis

staturam affabre depictas, inter cimelia habendas, 11. August, et 7. Septembr.

Nata etiam Wiirtemb.

Digitized by

Google

Liber

1551

Ylll.

- 1653.

princeps Eberhardina Catharina** a )

12. Aprilis

ejusdem 17. renata, ac uiea neptis 21. Anna Margaretha Rhiielina 5. Aug. inter laeta

numeranda ve-

niunt, reliquum perillustris comitis Castelli Wolfg. Georgii inagni, curiae nostrae 293 ) magistri saepius

perspecto favori, et invisentibus amicis atque stu diosis,

quos numerare longum

Augustanis Miillero,

legatis

turn

Thoniae

foret, inprimis vero

Hopfero,

divertentibus 26. Octobr. et 8. August.,

Stuttgardiae

profiteor.

solenni

Turcicae puellae**) lubens

rum

Michaeli

adolescentibus 8. ad*)

ingenuis

deb.ere

pompae lustricae Renatam biblio-

interfui.

Paraphrasin L. Osiandri germanicam typis Stel-

larum Luneburg. elegantioribus exscriptam,

cujus

hortator et obstetrix fui, laetus aspexi, plausu foris

exceptain , domi, ubi habita, frigidius

late

primum nata

admissam.

Tubingam Carolo,

et tenere olim

In schola nostra trans-

Weininario,

Weitbretto,

Kegelio, Lauxio, Mosetero, Braunio, Hochstettero,

Gerlachio, Elenheinzio,

Schliessneckero

Griesin-

gero, Rappio, Stubero et Sigwarto successere

Bal-

thasar Daur, Joannes Wolfg. Dieterich, Joannes Sebastian Feurbach, Hieronymus Braun, et Joannes

Bernhardus Beurlin Tubingens., Joannes Christophorus Stierlin Walpachens., Michael Schlaich Lindaviensis,

Lud. Ehinger Kirchheraensis ,

Gustavus

*) Cod. B. et a: 5. ad.

**) Cod. B. et a.; puellae: cui Cbristinae Catharinae

nomen datum

est.

Digitized by

Googl

Valentinus vitae taedio fatigatur.

267

Bernhardtis Weinlin et Joannes Michael Hofmann Neostadienses.

Joannes Georgius Habelshover Bah-

lingens., Georgius Christophorus Geer Bulacensis,

Samuel Justus Biberstein Oberessling. Joannes Jacobus Bub*) Wildperg., UJricus Polycarpus Steudlin ,

Backnangens., Joannes Balthasarus Schubin Marpac.,

Joannes Georgius Biirker Wermbrechthusanus et Feurbachio apud suos raorte praevento Fridericus Jacobus Merxlin Nellingensis substitutes. In fa,

mea pamm est mutatum, restitutum parentibus nepotem Joannem Val. Riielinuni 7. April, recepi, 18. Octobr. famulum Stuberum post annum et

milia

quadrantem ejus niutavi cum Antonio Jenischio. De insolita et ominosa aquarum elavione mense Januario,

tenet**)

anni

imparibus et indignis

ubi in caveam conjecto et

vincere

Nam

sit

inglorium

cum

vinci

bestiis

vero

luctis,

commisso

dedecorosum.

ubi judex est obnoxius, laedentis nequitiam

laude et

me taedium

fertilitate alii dicant,

toties iteratis

artificio

poni, laesi vero innocentiam

haberi deridiculo, et quicquid ob tin eat,

maculari,

ut semper aliquid haereat, experimento didtci; unde

mihi in votis supremis, ut rude impetrata inter vitae

negotia et mortis diem spacium aliquod inter-

cedeâ&#x201E;˘

possit.

Horret animus, reminisci eorum, quae annus se-

quens 1652. dura diraque mihi

intulerit,

ubi caveae

inclusus et subjectus ferulae ab insolenti supercilio

*) Cod. a.: Buob.

**)Cod. B. et

a.:

tenet ex.

Digitized by

Google

Liber Mil.

lingua misere vapulavi

et petulanti hostili

ItiM

tacito

livore,

odio et turpi ingrataque desertione*) sata-

gentibus et banc fabulam potissinium ludentibus, duravitque haec rabies usque ad 22. Martii, qua sese in

cavea ad insidias recondidit, per occasionem quo-

ties libuerit,

eruptura, apparuitque sine etiam haere-

seos culpa bona opera leficia

esse exosa, qui per ma-

iis

non ad coelum, sed occupanda terraruui

bernacula contendunt et grassantur, ubi bonis civibus,

brationi,

exilium.

morbo

quorum

paratum

formidini et expro-

virtus est

certumque vel

est

Aeger ergo animi,

totus dejicerer,

cum

secessi

valetudinis causa 4. April.

guviris

exitimn

corporis

vel

etiam

Tubingam curandae

exceptus liberali hospi-

niatronae**) Joamiae a Mundelsheim a tribus

tio

successive Giiltlingiis viduatae, ubi in Apollinis sede

(quod mireris) nec medicum nec medicinam

reperi,

domumque re infecta 13. ejusdem redii, indeque cum difficili morbo luctatus, vitam inter intensions et remissionis vices

utcunque protraxi.

demiae Tubingensis 2

magno molimine

)

suscepta,

suppletis aliquibus pro-

fessoribus sacri potissimum ordinis, ral!

inauguration!

dux ipse cum

aula interfuit 4. Junii, in

Interea aca-

sive reformatio sive restitutio

quorum docto-

illustr.

gynaeceo

remotisque nonnullis, adlecto

rectorem principe Joanne Friderico 9. Maji, con-

stitutisque salariis

*) Cod. B.

nomine Eberhardinae acade-

desertione rerum suarum.

*) Cod. B. et

a*:

nobilis matronae.

Digitized by

Googl

Academiae Tubingensis

miae renovato,

res

restitutio

mense typisque

Junto

finita

2ti9

Quaesivt et ipse ab hisce Jegatis

publicata est. malorum, quae claustruui hoc premebant, remedium, frustra fui et remtssus eo, ubi in ulcere potis-

^imiiui anguis haerebat,

communi causae

29 vocatus ad synodum ex

niensis

sane

destruxi,

Aug.

officio infelici,

sive violenta corporis jacta-

morbum meum adeo

letudinem

intererat

eomparui. ubi sive aeris sive

fato Stutgardiac

victus ratione nmtata

tione

quorum

caeteris,

cavere, altum stertentibus.

exacerbavi,

domum

redux

oiiiuem vaSept.

hunc usque diem, qui 18. Januar. est, vires resumere minime potis, aut sacris vacare muniis per natalitia solennia fuerint.

Miseruni profecto est ab

omni propemodum humano nutrimento paucisque de die horis

abstinere,

sibi et laboribus vivere, ce-

tera per dium per noctenique cruciari, solitariuin et

non

nisi

ab observatoribus septum, nulla sive animi

ab arnica conversatione vel artificum operis, quibus

sum

innutritus,

recreatione nec solita mihi exspa-

tiatione reliqua.

nes

Fuere tamen mihi aliquot

honorificae

principis Antoniae

295

)

jucundae, Wiirtemb.

vel

invisio-

inprimis

cum comite

Stoll-

bergia et nobili comitatu, cut etiam Widerholdii

buni uxor interfuit

5. Junii;

Anglus

Mandevilius

secuti

tri-

Robertus comes

cum Hieronymo

Heinhofero

conductore 25. Junii, Miinchingius 11. Martii, Goelnizius senior 2. Mart, et 27. Maji,

vius 4. Junii, Junii,

Bork

Welwartus

Flemmingius Mo-

13. Junii, Croneccius 21.

17. Octobr., Goelniz junior 28, Octob.

Digitized by

Google

Liber VII!.

270

1651-1653.

Dec. et Giiltlingia 25. April,, nobiles; Uteris

et 11.

vero et

aliis

ornamentis

Freinsheimius meus

clari:

Argentinam revisurus cum Berneggero Schmidius magni patris

nii,

Scheler

21. Junii,

mei

filius

Schoenemann 9. Junii, Bensperger 1. August, Lotter

2. Maji,

Kirchher 12. Junii, 19. Augusti,

affine 4. Ju-

intimique

studiosi,

Schimelius Asiatica peregri-

natione notabilis 31.Martii,

Widmannus

diu notus

et probatus 11. Martii, Rottnerus cognatus 14. Aprilis, Rothius affinis 6. Octobr., Gerlachius Gedano

redux 16. Octobr.

Schwarzius

et Speidelius Stutt-

gardiae et Canstadii consules 19. Maji et 19. Aprilis

nii

;

Megenhardtus multorum annorum amicus 29. Juet 28.

siliarii

Nov.

17.

Nov.

New

et Miillerus principis con-

et 13. Junii,

Krezmajer

architecti 7. Febr. et 15. Julii. gius,

et principis

Turn ex vicinia Hau-

Wormserus, Brotbeccius doctores, ac pro

of-

ficio D. Philgus caeterique superintendentes concrediti: Lyserus, Abelus, Helwagius, Honoldus pa-

storesque

alii

cum numerosa

studiosae juventutis

quibuscum multum fastidiosi temporis est Angorum tamen dolorumque leniconsumptum. turba,

mentum juxta levamentumque summum atque unicum fuit Augusti mei perennans gratia literariae reciprocationis nunquam interruptae ad 527 usque ep is to lam raanu sua,

invitis

etiam caligantibus ocu-

lis, pertinaci continuatione, munificentia incredibili,

comitate inaudita, condita ope etiam medicam per

suum D. Wendelinum Sybelistam testata, quorum illud animum recreavit, ista focum a parce,

archiatrum

Digitized by

Googl

Desperatione conteritur.

271

lente et sordide soluto stipendio frigidum instruxit,

haec corpori non

infeliciter consuluit.

Addidit dono

elegantis formae et mirae agilitatis cantherium 16.

Sept. et contra uiolossura anglicum a principe hero

meo

26. Maji

Accessere

dono

datum

perhumaniter accepit.

principuni

etiam

juventutis

utriusque sexus indxilgentissimae

Brunoniae

jam ad

literae,

duas novas centurias una cum Wiirtemb. brevi

eem

progressae, cujus ingentis et

visuras,

favoris

nutrimentum*) cimelium aureum

floren. in

mea cum

familia

Nec

defuit etiam

ris perill ustr. Castelli

pretii

360

nobili unione principis

Sibyllae Ursulae donativo extare volui et 7. Maji.

lu-

insoliti

cum coram

Octobr.

turn lite-

comes magnus, curiae nostrae

magister, favore autoritateque sua, etiam de natali

meo

67. humanissime niihi gratulatus 24. Aug.

Vi-

derat etiam pro munere suo afflictiones nostras et querelas audivit praepositusStutgardianus 29

"),

aeger

turn ipse corpore, suasque partes interpositurum in

se recepit, nullo hactenus nostro allevamento, irritatis

vero magis magisque animis alienis malorumque

fabricatoribus.

arida

tesqua,

Ac mihi quidem haec ubi

claustra

coelum iratum omnes

injurias

exonerat, averno persimilia videntur, ubi sub truci

immobilique Rhadamanto

et latrante

lent Furiae, Sisyphus rotet saxum,

Cerbero

vulturem, Tantalus vero epuletur, nemini toribus bene sit,

Cod.

a.:

flagel-

Prometheus pascat

impune agere

liceat,

nisi tor-

sed de

munimentum.

Digitized by

Google

Liber

272

1651-1653.

VIII.

rebus suis turpiter interversis lamitate

et familiao

suae ca

C. vindex ipse viderit Ps. 2. v. 5 et

Inter haec suppleto illustr. stipendio in

locum

nostrorum

Zelleri

Stutg.

alumnorum 2.

Angelini,

3. Zelleri Wildb., 4. Aichelini, 5. Langii, 6. Beckii.

7. Hilleri

8. Hessi,

Schmidii,

10.

Salomons

11. Kiirneri, 12. Somnieri, 13. Elsaesseri, 14. Haselmajeri, 15. Andleri, 16. Rohrbacheri, 17. Majeri,

IS. Oaurii, 19. Dicterici

22. Schlaichii,

20. Stierlini, 21. Ehingeri,

23. Bibersteinii

24. Weinlini,

25.

Geeri, 26. Steudlini, 27. Bninnii, 28. Biirkeri, 29. Ha-

bdshoveri

quidam

Eberhardus Kapp*),

30. Schubi,

substituti

liug, 3.

Wolfgangius Hermann,

Hn,

Joannes Petrus Biber,

Pfaff,

sunt Blabyrae

Balthasar Sehel-

Abrahamus Breun-

Joannes Andreas

Joannes Christophorus Lieb,

Georgius

Fridericus Bub**), 9. EJias Banzer, 10. Theophilus

Wolf, 11. Wilh. Christ. Stein, 12. Daniel Bretming, 13.

Theodorus

Sattler, 14.

Joannes Jacobus Bader,

15. Georgius Christophorus Schneider, 16. Philipp.

Wolfg. Henr. Schuppart, 17. Joannes Jacobus Niet-

hammer,

18.

Antonius Datrin, 19. Alexander Hoel-

derlin, 20. Gottfried Niethammer, 21. Lucas Osian-

der, 22. Joannes Conradus Zeller et 23. Jo. Ulricus

Mohr;

aliunde vero

Theodos. Goebel,

nes Ulricus Brastberger,

mar,

Salomon Meier,

amies David. Wagner

Cod. B.

et a.:

Kopp.

5. 7.

2. Joan-

Joannes Jacobus Vol-

Thomas

Richter, 6. Jo

Andreas Kreideninanii, **) Cod.

a.:

Buob

Digitized by

GoogI

quorum

pietate

olim auspicates

Wagneri filii memoriam et

Sutoris mors. studiis

esse

profectus

ecclesiae

Christus

salubres

faxit.

occasions pater Joannes Jacobus in amicitiam

rediit 19. August.,

triginta

abhinc annis Ch. Besoldi tunc mei amanuensis, comitum Hoenloensium Pfedelbachensium curiae director, a quo D. Christoph. Assumi cancellarii Hohenloici diem emortualem 5. Nov. superioris anni, vitamque a filio Cratone erudite depictam accepi, viri ingenii incomparabilis et mihi amicissimi; Krei-

denmanni vero, quod pronepos ex

fratre esset

Joannis Conradi Kreidenmanni venerandi

magna

laude meriti senis,

syndici Esslingens. integerrimi

amor ad

45. annos protensus renovatus

notitia

est, crebrioribus inde Uteris et animorum desideriorumque consensu cultus, quibus in cumulum acFrischcessere Nob. Harstorferi, Moscheroschii manni praeter summatum theolog. Dilgeri, Hiilsemanni* 97 ), Calovii* 98 ) literas et Furtenbachii, Mar,

stalleri,

aliorumque dulcia alloquia gratissimae ele-

gantiae; nec tacenda venit generosa virgo Margaretha

Maria Buwinghausia Sappho nostra 399 ), quae

jam

cum

sermone vernaculo de palma contendit, meque olim patris amicum, alteram patrem habere minime dedignatur. Funera hujus anni familiaria infrequentiora fuere minusque acerba. viris

Unum

in luce libero ligatoque

prae caeteris luctuosissimum

memorandum

Lev. Sutoris, cujus incredibilis ingenii vis tiplex eruditio

suo,

sive

ferme semper

quod surdaster

latuit,

esset

mul-

sive infelici fato et

cum

adversa

Digitized by

Google

Liber

274

1651-1653.

VIII.

quem, postquara mihi inAugusto meo, cujus harmoniam

valetudine conflictaretur, notuit, conciliavi

evangelicam in latiunm transtulit,

addiditque psalte-

rhim vario carminis genere, qua poll eb at vena,

ele-

ganter expressum liberali stipendio, unde e rebus angustis emersit, a principe adjutus.

meo dolore giore et

mitiore

fortuna

dignissimus,

ante de inani nuncio mortis

mihique gratulatus.

Vir de

Versus

praeclare meritus.

Jam semestre Andreium

Obiit

maximo

25. Febroar. annos 55. natus, vita lon-

fuit,

meae

cum

esset

et familia

paulo

gavisus

Andreana

libet adscribere:

cum de TE fama

ferebat,

fato decubuisse suo.

Moerebam dictisque fidem nunquam aegrius hausi, Fama tamen mendax haec Tibi vita fuit. Hoc est, quod festa hac gaudemus luce Valentis, Proque Tua laeti vota salute damus. longum, mihi crede, valebis, longum saepe valere mibi.

Si quid vota valent,

Qui volo

Lividuli valeant, procul o procul inde facessant,

Fingentes capiti saepe maligna TUO. At Tu vive vale, sed non quo nomine manes, Quorum hac in vita porro nec usus erit. Vive aquilae senium semperque valentior exi, Robur et ex annis sume vigore novo! Sera mihi de TE sit fama aut falsa fuisse, Idque det aeternum qui fuit, est et erit 300 ).

Fatum implevere

alii:

Fridericus Losetus*)

Febr., Joannes Frid. Sellinger 5. Maji,

Kleinbub 31.

Julii,

19.

Ludovicus

Marcus Imlin 31. Aug., Daniel

*) Cod. B.: Loshetus,

Cod.

a.:

Lohetus.

Digitized by

Google

Prodigia anni LII. narrantur.

Hauff

275

Octob., Jacobus Schill 19. Decemb., Abra-

hamus Schwarz

31.

Decemb.

amieitia, necessitudine,

affinitate conjuncti, diversis elogiis

cognatis Lucretia Gruberia

nuncupandi, ex

cum nuru

31. Decemb.,

ex domesticis Maria Barbara Rtielinia neptis 23. 11. Aug. nata, 1. Sept, cum 22, neptis Maria Barbara Elisabetha Andreana 13. April, ante lucis usu-

ram

accepisset.

Publica fuere praeter messis et vin-

demiae insolitam ubertatem, tas,

unde nimia annonae

vili-

incrementa domus Wiirtemb. ex 13 palmite foe-

cundae arboris felicissimo Frid. Carolo 12. Sept. 80 ) nato, et 13. ejusdem renato, nuptiisque auspicatis

principis

cum

Manfredi Wiirt.

Juliana

comite

Oldenburgensi Delmenhorstia 31. Octobr. consumprincipis vero Friderici

matis,

cum Clara Augusta

ver proximum magno

utrinque desiderio destinatis.

Eluvies aquarum no-

Augusti mei

filia

secunda

xia 2. Julii exundans ecquid mali portenderit,

an impune dinis per Dec. mens, coelym pervolitans,

spectata stella nubila insolitae magnitucertius

tempus quam astrologorum divinationes et rixae edocebunt 302 ). Nos, comitiis Ratisbonae indictis, ad quae patriae princeps Decembr. cum illustri comitatu concessit, pacata consilia et bonae fidei parta

cum

religionis firmamento et incremento piis

votis precemur, caetera duriuscula facile toleraturi.

Addam

privata mea, sed quae vel delicatus lector pertranseat. morosus Inspexi pro officio ecvel Tubingensem 20. Julii, arcem vero ibi post clesiam illatam

cladem penitius

5. April., salutavi in

occursu

18*

Digitized by

Google

1051-1653

Liber VIII.

276

Susannaui

principem

Palatinam

beneficam

Joannem Jacobum Reischium nobil. 1. Martii suscepique in locum Davidem Speidelium 12. Maji et Joannem Pflegerura, Dimisi

11. Maji.

convictu

quem parentes Augustani quem tamen 15. Nov. in

adduxerunt

ipsi

aliam

domum

1. Julii,

transtuli.

Antonium etiam Jenischium hactenus famuluin patri suo reddidi 12. Mart., Annam Mariam Erbserinam ancillam

domo emissam

Februar.

Schnauferina 2. Junii permutavi.

cum Elisabetha Nepotem Joan-

nem

Val. Riielinum triviali scholae Tubingensi cre-

didi,

praeceptori Schabhardo

hinc D.

Wormsero

praebentibus.

30. Junii,

Delicias

mihi

primum

4. April.,

de-

hospitium victumque fecere

duae

neptes

Walterinae, major Barbara Maria 23. Julii per

12.,

minor Maria Margaretha lepidissima puella a 7. AuCistam scriptoriam emi gust, per 8. septimanas. rarissimae

artis

magnique

pretii,

aliamque capsam

minoris formae a virgine Buwinghausia dono accepi,

quod

eleganti translation^ libelli

animi 30

)

obstetricatus

rum crebra invisio, ctutis stillae

fuit

fuerim.

tranquillitate

Liberi

mei,

per hunc annum morbidum

quo-

officiosa

scipionem argenteum dono dederunt sene-

fulcimentum, nec tacendum est

emblematicae Saubertinae a

munus Poad me

familia

missum et larga Dei benedictio, qua res familiaris non mediocriter crevit, quae obiter indicasse mihi meisque ephemeridum loco sufficiat, fastidioso lectori facile

rum

praetereunda. satis eluat

Ecquis vero imber lacryma-

dolorem,

quem ex metu

calamitatis

Digitized by

Google

Valent. infausta ominatur.

277

nostra^ cervicibus incumbentis merito

posteritatis

concipimus, cui ex contagio ferrei, in quo viximus, friga

seculi tutis

malorum atheismi,

barbariei

bello se involutam

pacatis et restitutis internecino

religione juxta

et servi-

bipatentibus portis immittitur, ut rebus quasi

regioneque destitutam brevi

sit

immani luxu intima viscera depascente. lode tam faciles illustr. personarum crebraeque ad Babyvisura,

lonem defectiones 304 ), intempestivae acerbae theologorum rixae curiosaeque velitationes, machinationes pro asserenda

ejusque

vinculis

unde

tyrannide,

bona sub hasta,

ecclesia

patriae

moenia

dejecta,

aggeres perfossi sepimentaque rupta, aes

immane

alienura

contractum

superioris

accisas

devolutum, leges militares loco,

seculi

improbo luxu

exutas nepotum reliquias

et exactiones dirae,

formulaeque forensium turn

usurae execrabiles

atque nundinationes nocentissimae palam immissae, ut

jam de

religione

nostra evangelica sive Luthe-

rana quid dicamus, vel potius non dicam, invenire

non

sit

facile,

cujus theoria quidem limpidissima,

praxis vero lutulentissima

rima, vita corruptissima. ctior,

usu

culpatior,

est,

doctrina

Praeceptis

integer-

non

alia

re-

distortior, institutis innocentior, delictis

nulla forma elegantior, tritu aeque ru-

gosa, legibus comta magis, consuetudine aeque maculata, regulis est liberalis.

ligiose,

maxime

stricta,

indulgentia nimis

Verbis sacra confert, iisque abstinet re-

opere ea aufert,

compositissima

omnium,

iisque involat

laudatissima,

sacrilege, dissolutis-

Digitized by

Google

Liber

278 sima,

1651

Vlll.

undique infamis,

- 1653.

confessione

professione turpiter vecors,

cordatissima,

cum qua

credere tu-

tum jucundumque sit et salutare, vivere periculosum, triste et conscientiae durissimum, cujus culpam omnium praesentissiniam infictitiam earn fidem nullibi

fructificantem

(non vivificam illam,

quae

Christi merito nixa sine ullo opere et justificat et salvat)

sacramentorumque profanum

usum rejiciendum putandum

meritorium

maxime ubi

est,

coeci

Sam. V. v. 6.) et personata idola sunt murorum Hierosolymae custodes et defensores aut pro lucello privato modico publica res et universa et claudi (2.

negligitur, deseritur, proditur et traditur, salvis in-

terim rebus pactis et juribus, admirabili plane et audito privilegio, ut,

quam

in-

salva pietatc violare sacra,

salva vita interimere obvios, salva pudicitia vitiare virgines , salva sobrietate

mero

inebriari, salva reve-

rentia furere et debacchari, salva libertate mancipari carceri, salvis fortunis ire ita

aeque bonum

suis et

nudum

exlegem vivere atque agere

Restat,

in exilium liceat,

honestum censeatur privare bonis

annum

hunc

salvis privilegiis.

mihi

animum

qua

qua corpus calamitosissimum Augusti Phoebi mei laudibus

meritissimis

sine

fuco

fastu

finiam,

utpote cujus luce resplendens, calore fotus, virtute vegetatus,

imbre irrigatus,

pertulerim et mitigaverim, lectatio,

adversa cuncta

quod mihi oculorum

aurium modulatio, cordis recreatio,

rituum resuscitatio refocillatio,

servitutis retributio,

angustiarum

obspi-

agoniarum

dilatatio, indigentiae susten-

Digitized by

Google

Conditio ecdesiae teterrima. solitudinis

tatio,

contemplatio ,

desertionis suffla-

depressions sub-

disgratiae compensation

minatio, levatio,

pervigilii

279

doloruin mitigatio,

meditatio,

suspiriorum consolatio, desideriorum impletio fuerit praemiis

aeternis

coronandus,

a posteritate vero

mea immortaiibus encomiis praedicandus 30 *). Heu quam invitus accedo ad describendam Iliada malorum hoc carceris mei anno quarto exantlatorum, quo animo aeger et corporis cruciatu afflictissimus ea tuli, quae nisi in insulas deportatus, aut ad remos vel metalla damnatus, vel cum bestiis in

nemo

di-

emergentium novorum hominum

in-

cavea commissus, intelligere aut misereri dicit,

scilicet

aemulorum

solentiam,

tionem,

vindicias,

amicorum deser-

sociorum perfidiam, clientum oblivionem,

ministrantium fraudem et supra omnia sordidissimi

hominis impotens imperium.

Hinc a 25. Decembr.

superioris anni ad 27. Mart, sequentis obeundis ecclesiae muniis luctatus.

impar, domi inter vitam mortemque

Nam cum

clesiam Christi

Constantini

hoc unum agat Apap, ut ec-

evangelicam,

mutata

tione scilicet in impietatem enervet, culcet,

dominatione

episcopatum Constantini,

supersti-

exuat et con-

egregium hujus arcani mintetrum hie invenit

W.* 06 ) procuratorem,

juvencum

scriniarii filium,

crudum, sed ex

fallaciis,

hominem

mendaciis et

aucupiis totum quantum consutum et compositum, cui

uxor

cultrarii filia,

vere novacula, vel verius

vipera, quae 18. Septemb. in furorem erupit,

quos omne

iniquitatis

mysterium

est

per

abunde exse-

Liber VIII.

'280

Accessit paedagogicus fastus et astus, cui

cutus. in

1651-1653.

turbanda societate humana et tranquil! itate men-

tis

nihil

par est neque secundum.

Calvam 19.

Julii

Secessi igitur

medicae opis quaerendae

animi

quam Augustus

roeus

levandi ergo,

lectica vectus,

spe, ut ea ad

ipsum demigrarem, munifice submisit

8. Julii,

sed

quam heu

atque distortam reperi. simultates et partes,

aliam et nimis deformatam

Nam

coucordiae locum

modestiae luxus et insolentia,

laborisque otium et fastus successere, pietas vero,

obsequium dii

ergo

et juventutis

cura palam elanguere.

ultimuraque valedixi

Re-

31. August, animo

juxta corporeque nihil recreates, postquam tamen 25. Julii repetitas nuptias semiseculares essem comitatus, ipseque 2. August, anniversarium matrirao-

nialem 40.

cum meis

alumni

stipendium Tubingense 25.

tique Blabyra terlin,

fecissem festivum.

Mutata

est

nostrae facies, et translati omnes

interea scholae

Julii,

substitu-

quidem 20.: Joannes Jacobus Ket-

Joannes Henricus Oelmajer, Joannes Thomas

Schmid, Christianus Fridericus ab Hausen

Joan-

nes Fridericus Schwele Stutgardiani, Joannes Daniel

Reinhard

Joannes Bantel Schorndorfenses,

Joannes Frid. Hochstetter Kircho-Teccensis, Joannes Michael Silcher et Joannes Conradus Rieger

Winnedenses, Christophorus Caspar Haupt Elias chael Braitmajer Herrenbergenses ,

Niirtingensis,

Mi-

Zeiter

Joannes Gerhard Ramsler Werthei-

mensis, Joannes Philippus Zais Canstadiensis, Joan-

nes Jacob Doeruer Nagoltensis, Elias Zeiter Bah-

Digitized by

Google

Matrimonii dies anniversarius

lingensis, Michael Miiller Wildbergensis ,

Jacobus Woelfing Moeckmiilensis

Geer

Sindelfingensis.

281

celcbratur.

Philippus

et Joan.

Wolfg.

paedagogiis vero

14.:

Joannes Lud. Neuffer Tubingensis, Joannes Werner Fleck

Georgius, Balthas. Kuetaisch

Stutt.,

Joannes Dettinger Kircho-Teccenses, Joannes Klopfer Herrenbergensis , sis,

Andreas Buiel Canstadien-

Joannes Christoph. Denzel Backnangens., Joan-

Mewe

nes Jacob.

Jacobus

Henricus

Vaihingens.,

Miiller Neostainensis, Joannes

Jacobus Siglin Leon-

berg., Joannes Michael Dosselius Lipsiensis, Jose-

phus Stahl Loechgoviensis , Wolfg. Christoph. Flemming Dachsbacensis et Joannes Melchior Kausler ,

Quae

Haibacens., quos in fldem recepi 6. Sept. acta sunt,

foris

hoc Trophonii antro meo

quae in comitiis Ratisbonensibus con-

praeteriere,

fecta sint, supra

fuere 307 ).

Eucharistica tamen

pro Romanorum rege creato Ferdinancfo 4 diximus 31. Julii.

Anni

vilitas posteritati

fertilitas insolita,

et hinc

3 admirationi erit

0 8

annonae

laetis

mihi

fuere nuptiae Friderici Ducis Wiirtemb. 7. Junii solenni filio

pompa

absolutae, et

17. Jan.*).

Dux Eberhardus

nae venationi tu

non

domus Augusta nepte ex

principe Rudolpho 30 9 ) Dorothea Sophia aucta

Â°)

ad nos

vacat,

herus noster,

illustrium

dum

apri-

numeroso comita-

tamen lecto dejectus adesse aegrum princeps, virgo Anna

divertit, cui

potui, sed in visit

Johanna cum comite Stolbergia,

perhumaniter est

*) Cod. B. superscriptum habet: Febr.

Digitized by

Google

Liber V1U.

282

1651-1653.

Novemb. Qui alii ex studiosa juventute amice convenerint, quorum memini, ex pere-

solata 22.

grinis

(nam

licet)

paucis perstringam.

vicinos

numerare non Fuere autem comes baro

et conterraneos

Polhemius, Borkius nobilis, Finxius,

Gravii duo,

Fromannus, Wolfartus, Probstingius, Mollius, Graftius,

Metzgerus, Floeterus, Micrelius, Eppsteinius,

Rautensteinius , Majerus, et quern multis praetule3 rim, Adrianus Stodartus

aliis,

juvenis lectissimus

quorum nomina mihi non

innotuere.

baro Stubenberg, Johannes Wilhelmus, cui

cognomen

cis

cum

infeli-

felicitate ingenii

paucis comparandus, Uteris humanissimis ultro

in amicitiam in

inter carpophoros,

cum

lllustris

meam

pretio habendus.

magno posthac mihi Nec praetereundus mihi est

concessit

Matthias Gigerus, Basiliensis 32. abhinc annis familiaris

meus,

generosae adolescentiae informa-

tor domestifcus, qui cessisset,

postquam

et sacro ministerio

religioni nostrae ac-

nomen

dedisset, post

Ulysseos plane errores variis muniis defunctus,

dum

herciscundae familiae causa ex tanto intervallo in patriam redit, ad

mortuo

concessit 15.

Sept dudum pro

habitus, posthac fortassis, si res succedat, no-

non inutilis futurus, hoc enim conPomeraniam uxorem cum 8 liberis adducturus, denuo abiit. Fata sua subiere ex notis et familiaribus Ferdinandus Geizigkoffer, noster quondam Panurgus, Ratisbonae 2. Febr., Ludovicus Guth 8 l2 ) a Sulz aulae nostrae Tiraon Stutg. ac hie quidem strae ecclesiae

silio in

morte quam

vita

utilior,

nobili

stipendio literario

Digitized by

Google

postremoingeritamicorumetcognatoram mentionem. 283 post se relicto, Petrus Ernestus im

Hof Kirchen-

D. Henricus Schmid, D. Bal-

thaelinsfurti 13. Maji.,

D. Joachimus Wibel juris

thas. Philgus theologi, et

consultus tres professoresTubingenses, iste 22. Maji,

Joannes Bernhardus Wagner

quondam

ille

23.Febr.,

Maximo vulnere

hie 6. Junii.

affecit

antistes Goeppingens.,

cognatus, collega et compater per 27 an-

Addam duas foeminei sexus Annam Magdalenam Hellerin innuptam 11. April. Stutg., et Annam Mariam Ergezingerinam Calvae nos

in deliciis habitus.

21. April, defunctas, hanc

loco jam a Cal-

filiae

vensi clade ob hospitii beneficium habitam.

Venio nunc ad domestica mea, quae nasutus lector, curiosus atque morosus praetereat, meis enim tantum haec scribo.

Stipendio dispensatoris nequitia tena-

citer soluto,

superfudit larga Augusti

omnia, quae possideo, debeo. tenuiter crevit.

operis,

artificii

rici Sellingeri

Emi

manus, cui

Unde abacus non

etiam horologia duo speciosi

Habrechtiani

ex haereditate Fride-

a successore matrimonii Joanne Bran-

dio exinde amico facto, sed et poculum argenteum

quondam ab imperatore Maximiliano 2 avo meo D. Jacobo per Richardum baronem Streinium 3 1 ) in clementiae signum dono datum redemi, familiae

monumentum

futurum.

Famulum

alui

15. Jan.

ad 13. Decembr. Joannem Frid. Mauchium non

in-

commodum. Nequam vero puellam Elisab. Schnauferin commutavi 12. Maji cum Anna Catharina Mauchii sorore parum feliciter, cui successit 14. Junii Anna vidua bonae fidei et operae foemina, dum

Digitized by

Google

Liber VIII.

284

conducerem

maennin

accessit.

1651â&#x20AC;&#x201D;1653.

quae 14. Nov., Elisabetha Hart-

8. Sept.

gemina prole auctus sum

Clara Augusta Riielinia nepte et Gottesfrido*) Andreae nepote, numero 25. pinarias artes

malae

fidei

Caetera quid inter vulsocio rum

viperinam

progeniem pertulerim, sequentis anni, quo retectae sunt fraudes, ephemerides,

Summae

demum

sinat

Deus,

quod non sumus absumti, quod non finiuntur miserationes ejus, novae sunt singulis matutinis, amplissima est fides ejus (Lament. 3. v. 22) cui sit laus, honor referent.

benignitatis est Jehovae,

et gloria.

*) Cod. a.: Gottofredo.

Berollni

typis fratrum

Ungor.

Digitized by

Google

-1

Digitized by

Google

i~c

cum,

Au^H^tAn*. wsjjfcty

n+f/rPf

/ / Im^tc

mm4.cift+

tm*

Con.

JnurxruftA, }

fn >4iift i-i+mt cement m*tt* „

Aufa,

c+*fiyj

Cu ri&, Ac a*)

jfzejrfczcr f

J* /

Digitized by

Google

Digitized by

Google

Digitized by

Google

Digitized by

Google