Afrosolen

*Afrosolen*
	; Afrosolen sandersonii
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	kosaćcowate
Rodzaj	Afrosolen
	Nazwa systematyczna
	Afrosolen Goldblatt & J.C.Manning; Bothalia 46(1)-a2024: 3 (2016)
	Typ nomenklatoryczny
	A. sandersonii (Baker) Goldblatt & J.C.Manning
Synonimy
	Psilosiphon Welw. ex Goldblatt & J.C.Manning;
	Psilosiphon Welw. ex Goldblatt & J.C.Manning;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Afrosolen Goldblatt & J.C.Manning – rodzaj roślin należący do rodziny kosaćcowatych (Iridaceae), obejmujący 15 gatunków występujących naturalnie w Afryce Subsaharyjskiej, na obszarze od Etiopii do Mozambiku i Angoli. Jeden gatunek (A. erythranthus) występuje w Nigerii, dwa w Afryce Południowej, a kilka w Botswanie i Namibii^[5].

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckiego słowa σωλήν (solin – rura) i odnosi się do rurkowatego okwiatu tych afrykańskich roślin^[4].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Rośliny zielne przechodzące okres spoczynku^[5].

Pęd: Podziemna bulwocebula o dzwonkowatym kształcie i płaskiej nasadzie, z której wyrastają korzenie, pokryta tuniką z gęstych włókien, której warstwa zewnętrzna rozpada się w luźną włóknistą siateczkę lub na pionowe pasy^[5].

Liście: Kilka liści od równowąskich do mieczowatych, sierpowatych lub mniej więcej cylindrycznych na przekroju. Najniżej położone liście zwykle dłuższe i osadzone na łodydze blisko poziomu gruntu, górne zmniejszają się wraz z położeniem na łodydze. Łodyga spłaszczona, kanciasta do oskrzydlonej, zwykle rozgałęziona, często wielokrotnie^[5].

Kwiaty: Kwiaty zebrane w prosty lub złożony kłos lub w silnie rozgałęzione kwiatostany, tworzące mniej więcej zaokrągloną lub płaską fałszywą wiechę. Liście przykwiatowe zielone, miękkie, często schnące dystalnie, często o rozwidlonych wierzchołkach. Kwiaty przeważnie grzbieciste, u niektórych gatunków promieniste, długowieczne, często talerzykowate lub kółkowate. Kwiaty grzbieciste zwykle o dolnych listkach okwiatu z kontrastującymi, ciemniejszymi lub jaśniejszymi kreskami, niekiedy słodko pachnące. Listki okwiatu w dolnej części zwinięte w cylindryczną lub lejkowatą rurkę, krótką do bardzo długiej; powyżej wolne, o takiej samej długości lub nierówne, z grzbietowymi listkami dłuższymi. Pręciki ułożone symetrycznie lub jednostronnie i łukowato, nitki smukłe, wolne, pylniki podługowatorównowąskie, pękające podłużnie. Zalążnia kulista, siedząca. Szyjka słupka nitkowata, rozwidlona na 1/3 do 1/2 długości^[5].

Owoce: Kuliste, chrząstkowate torebki. Nasiona mniej więcej kuliste, spłaszczone na końcu chalazalnym, gładkie lub lekko pomarszczone^[5].

Biologia[edytuj | edytuj kod]

Rozwój: Wieloletnie geofity cebulowe. Gatunki o okwiecie z długimi rurkami w jasnych barwach i o ciemnych nasadach (A. otaviensis) są zapylane przez muchówki z długimi ssawkami, takie jak Moegistorhynchus longirostris i Philoliche gulosa. Gatunki z długimi rurkami okwiatu i białej barwie, które otwierają się w nocy (np. A. schimperi, u którego rurka okwiatu ma długość 10-15 cm, albo A. bainesii), są zapylane przez ćmy, w tym zawisakowate. Inne gatunki, o krótkich rurkach okwiatu, mają mniej wyspecjalizowane strategie zapylania i są odwiedzane przez motyle, pszczoły, a także osy^[5].

Genetyka: Liczba chromosomów diploidalnych 2n = 16, 12, 10, 8, a tetraploidalnych 2n = 14, 12, 10, 8, 6^[5].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj z plemienia Watsonieae, podrodziny Crocoideae z rodziny kosaćcowatych (Iridaceae)^[5]. Stanowi klad siostrzany dla Cyanixia socotrana i Savannosiphon euryphylla^[5].

Rodzaj ten został wyodrębniony w 2015 r. pod nazwą Psilosiphon z podrodzaju Paniculatae w rodzaju Lapeirousia. Po publikacji ustalono jednak, że pod nazwą Psilosiphon w 1989 r. opisany został przez Entwisle'a rodzaj krasnorostów z rodziny Batrachospermaceae. Zaproponowana nazwa okazała się więc być homonimem taksonomicznym i jako taki stała się nieważna (nom. illeg.). Autorzy (Peter Goldblatt i John Manning) zaproponowali więc w 2016 r. nową nazwę dla tego rodzaju, Afrosolen^[5], która została zaakceptowana^[3].

Gatunki^[3]

Afrosolen avasmontanus (Dinter) Goldblatt & J.C.Manning
Afrosolen bainesii (Baker) Goldblatt & J.C.Manning
Afrosolen coeruleus (Schinz) Goldblatt & J.C.Manning
Afrosolen erongoensis (Goldblatt & J.C.Manning) Goldblatt & J.C.Manning
Afrosolen erythranthus (Klotzsch ex Klatt) Goldblatt & J.C.Manning
Afrosolen gracilis (Vaupel) Goldblatt & J.C.Manning
Afrosolen masukuensis (Vaupel & Schltr.) Goldblatt & J.C.Manning
Afrosolen otaviensis (R.C.Foster) Goldblatt & J.C.Manning
Afrosolen rivularis (Wanntorp) Goldblatt & J.C.Manning
Afrosolen sandersonii (Baker) Goldblatt & J.C.Manning
Afrosolen schimperi (Asch. & Klatt) Goldblatt & J.C.Manning
Afrosolen setifolius (Harms) Goldblatt & J.C.Manning
Afrosolen teretifolius (Geerinck, Lisowski, Malaisse & Symoens) Goldblatt & J.C.Manning
Afrosolen zambesiacus (Goldblatt) Goldblatt & J.C.Manning

Zastosowania[edytuj | edytuj kod]

Bulwocebule A. bainesii, A. coeruleus i A. schimperi są spożywane w Namibii przez lud Owambo i buszmenów po upieczeniu w gorącym popiele^[5].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-08-05] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-08-05]. (ang.).
↑ ^a ^b John Manning, Peter Goldblatt. Nomenclatural adjustments in African plants 2. „Bothalia”. 46 (1), 2016-12-02. South African National Biodiversity Institute. DOI: 10.4102/abc.v46i1.2024. ISSN 2311-9284. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Peter Goldblatt: Systematics and biology of Lapeirousia, Codonorhiza, Psilosiphon and Schizorhiza in southern Africa. SANBI, 2015. ISBN 978-1-928224-02-0. OCLC 915718972. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-08-05] (ang.).

[kew-3] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2020-08-05]. (ang.).

[rev2-4] John Manning, Peter Goldblatt. Nomenclatural adjustments in African plants 2. „Bothalia”. 46 (1), 2016-12-02. South African National Biodiversity Institute. DOI: 10.4102/abc.v46i1.2024. ISSN 2311-9284. (ang.).

[rev-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Peter Goldblatt: Systematics and biology of Lapeirousia, Codonorhiza, Psilosiphon and Schizorhiza in southern Africa. SANBI, 2015. ISBN 978-1-928224-02-0. OCLC 915718972. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]