Głowaczek
Głowaczek alpejski | |
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj |
głowaczek |
Nazwa systematyczna | |
Cephalaria J. J. Roemer et J. A. Schultes Syst. Veg. 3: 1. Apr-Jul 1818[3] | |
Typ nomenklatoryczny | |
Głowaczek (Cephalaria) – rodzaj roślin z rodziny przewiertniowatych. Przez długi czas znanych w obrębie tego rodzaju było ok. 65[4][5] gatunków opisanych do 1940 roku[6]. Późniejsze badania taksonomów pozwoliły wyróżnić kolejne gatunki i w sumie w 2014 podawano ich 94[6] (The Plant List podaje nazwy zaakceptowane dla 88 gatunków)[7]. Zasięg tych roślin obejmuje obszar śródziemnomorski, Azję południowo-zachodnią (na wschodzie sięgając po Azję Centralną, zachodnie Chiny i Pakistan) oraz południową Afrykę[4], przy czym w samej Turcji rośnie ich 39 gatunków[6]. Nazwa rodzajowa pochodzi od greckiego słowa kephalé – głowa i nadana została tym roślinom ze względu na gęste, główkowate kwiatostany[6]. Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne, zwłaszcza w ogrodach naturalistycznych[5]. W rejonie Kaukazu kwiaty głowaczka olbrzymiego wykorzystywane są do barwienia wełny. W Turcji ten gatunek i C. balansae wykorzystywany jest leczniczo. Nasiona głowaczka syryjskiego dodawane są do mąki, z której wypiekany jest chleb, w celu opóźnienia jego czerstwienia[6].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Rośliny zielne[4], zarówno jednoroczne jak i wieloletnie[5]. Pędy nagie lub owłosione[4].
- Liście
- Ulistnienie naprzeciwległe. Blaszka ząbkowana do pierzastodzielnej[5].
- Kwiaty
- Zebrane w główki kuliste do jajowatych, wyrastające na długich, wyprostowanych szypułach[5]. Podsadki wspierające kwiatostan skórzaste, przysadki wyrastające z dna kwiatostanowego okazałe. Kwiaty wsparte są kieliszkiem z licznymi ząbkami na brzegu. Kielich jest kubkowaty, z czterema łatkami[4]. Korona kwiatu rurkowata, z czterema łatkami na końcu[4], barwy białej, żółtawej, liliowej do niebieskiej[5].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Rodzaj tradycyjnie zaliczany był do rodziny szczeciowatych Dipsacaceae. Rodzina ta od systemu APG II z 2003 włączana jest w randze podrodziny Dipsacoideae Eaton do rodziny przewiertniowatych Caprifoliaceae (opcjonalnie, a od systemu APG III z 2009 już zupełnie)[2][6]. Rodzaj jest siostrzany względem rodzaju szczeć Dipsacus, przy czym sekcja Sphaerodipsacus z rodzaju Dipsacus zajmuje pozycję bazalną względem obu rodzajów, czyniąc tym samym z tego ostatniego rodzaju takson parafiletyczny[6].
- Cephalaria acaulis Steud. ex A.Rich.
- Cephalaria alpina (L.) Schrad. ex Roem. & Schult. – głowaczek alpejski
- Cephalaria amana Rech.f.
- Cephalaria ambrosioides (Sm.) Roem. & Schult.
- Cephalaria anatolica Shkhiyan
- Cephalaria aristata K.Koch
- Cephalaria armeniaca Bordz.
- Cephalaria armerioides Szabó
- Cephalaria attenuata (L.f.) Roem. & Schult.
- Cephalaria aytachii Göktürk & Sümbül
- Cephalaria balansae Raus
- Cephalaria balkharica E.A.Busch
- Cephalaria beijiangensis Y.K.Yang, J.K.Wu & Sayit
- Cephalaria bigazzii Bacch., Brullo & Giusso
- Cephalaria calcarea Albov
- Cephalaria cedrorum Mouterde
- Cephalaria charadzeae Schchian
- Cephalaria cilicica Boiss. & Kotschy
- Cephalaria coriacea (Willd.) Roem. & Schult. ex Steud. – głowaczek skórzasty
- Cephalaria dagestanica Bobrov
- Cephalaria decurrens (Thunb.) Roem. & Schult.
- Cephalaria demetrii Bobrov
- Cephalaria dichaetophora Boiss.
- Cephalaria dirmilensis Hub.-Mor.
- Cephalaria duzceensis Aksoy & Göktürk
- Cephalaria ekimiana Göktürk & Sümbül
- Cephalaria elazigensis Göktürk & Sümbül
- Cephalaria elmaliensis Hub.-Mor. & V.A.Matthews
- Cephalaria fanourii Perdetzoglou & Kit Tan
- Cephalaria flava (Sm.) Szabó – głowaczek żółty
- Cephalaria foliosa Compton
- Cephalaria galpiniana Szabó
- Cephalaria gazipashensis Sümbül
- Cephalaria gigantea (Ledeb.) Bobrov – głowaczek olbrzymi
- Cephalaria goetzei Engl.
- Cephalaria hakkiarica V.A.Matthews
- Cephalaria hirsuta Stapf
- Cephalaria humilis (Thunb.) Roem. & Schult.
- Cephalaria integrifolia Napper
- Cephalaria isaurica V.A.Matthews
- Cephalaria joppensis (Rchb.) Coult. ex DC.
- Cephalaria juncea Boiss.
- Cephalaria katangensis Napper
- Cephalaria kesruanica Mouterde
- Cephalaria kotschyi Boiss. & Hohen.
- Cephalaria laevigata (Waldst. & Kit.) Schrad.
- Cephalaria leucantha (L.) Schrad. ex Roem. & Schult. – głowaczek żółtawy
- Cephalaria litvinovii Bobrov
- Cephalaria lycica V.A.Matthews
- Cephalaria mauritanica Pomel
- Cephalaria media Litv.
- Cephalaria microcephala Boiss.
- Cephalaria microdonta Bobrov
- Cephalaria monocephala Sümbül
- Cephalaria nachiczevanica Bobrov
- Cephalaria natalensis Kuntze
- Cephalaria oblongifolia (Kuntze) Szabó
- Cephalaria paphlagonica Bobrov
- Cephalaria pastricensis Dörfl. & Hayek
- Cephalaria peshmenii Sümbül
- Cephalaria petiolata Compton
- Cephalaria procera Fisch. & Avé-Lall.
- Cephalaria pungens Szabó
- Cephalaria radiata Griseb. & Sohenk
- Cephalaria retrosetosa Engl. & Gilg
- Cephalaria rigida (L.) Roem. & Schult.
- Cephalaria salicifolia Post
- Cephalaria scabra (L.f.) Roem. & Schult.
- Cephalaria scoparia Contandr. & Quézel
- Cephalaria setosa Boiss. & Hohen.
- Cephalaria sosnowskyi Kolak.
- Cephalaria sparsipilosa V.A.Matthews
- Cephalaria speciosa Boiss. & Kotschy
- Cephalaria squamiflora (Sieber) Greuter
- Cephalaria stapfii Hausskn. ex Bornm.
- Cephalaria stellipilis Boiss.
- Cephalaria syriaca (L.) Schrad. ex Roem. & Schult. – głowaczek syryjski
- Cephalaria szaboi Hayek
- Cephalaria taurica Szabó
- Cephalaria tchihatchewii Boiss.
- Cephalaria tenella Payne ex Boiss.
- Cephalaria transcaucasica (Bobrov) Galushko
- Cephalaria transylvanica (L.) Schrad. ex Roem. & Schult. – głowaczek siedmiogrodzki
- Cephalaria tuteliana Kuş & Göktürk
- Cephalaria uralensis (Murray) Roem. & Schult. – głowaczek uralski
- Cephalaria velutina Bobrov
- Cephalaria wilmsiana Szabó
- Cephalaria zeyheriana Szabó
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-04-29] (ang.).
- ↑ a b Cephalaria. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2018-09-08].
- ↑ a b c d e f Cephalaria Schrader ex Roem. & Schultes. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-09-08].
- ↑ a b c d e f Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin, tom II, K–Z. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2012, s. 231-232. ISBN 978-83-7506-846-7.
- ↑ a b c d e f g Ramazan Süleyman Göktürk, Hüseyin Sümbül. A taxonomic revision of the genus Cephalaria (Caprifoliaceae) in Turkey. „Turkish Journal of Botany”. 38, s. 927-968, 2014.
- ↑ a b Cephalaria. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-09-08].
- ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 52. ISBN 978-83-925110-5-2.