Jaskrzyn

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Jaskrzyn
Ilustracja
Felicia amelloides
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

jaskrzyn

Nazwa systematyczna
Felicia Cassini
Bull. Sci. Soc. Philom. Paris 1818: 165. Nov 1818[3]
Typ nomenklatoryczny

F. tenella (Linnaeus) C. G. D. Nees[3]

Synonimy
  • Agathaea Cass.
  • Asterosperma Less.
  • Caelestina Hill
  • Charieis Cass.
  • Detridium Nees
  • Detris Adans.
  • Fresenia DC.
  • Kaulfussia Nees
  • Munychia Cass.[4]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Felicia dregei
Felicia muricata
Felicia mossamedensis

Jaskrzyn[5], szczęstka[6] (Felicia Cass.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Obejmuje ok. 85[7]–87[4] gatunków. Większość występuje w południowej Afryce (zwłaszcza w Kraju Przylądkowym[6][8]), nieliczne sięgają na północ do środkowej Afryki[7][8], a jeden rośnie także na Półwyspie Arabskim[9].

Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne[10]. Do najbardziej popularnych należą: jaskrzyn nadrzeczny Felicia amelloides i Felicia bergeriana[7]. Walorami tych roślin jest bardzo obfite i długotrwałe kwitnienie – w łagodnym ciepłym klimacie potrafią kwitnąć niemal cały rok[10].

Nazwa naukowa rodzaju (nadana w 1818) pochodzić ma od niemieckiego urzędnika z Ratyzbony o nazwisku Felix (zmarłego w 1846)[11][12], ale też jego geneza tłumaczona jest jako odmienione łacińskie słowo felix (felicis) oznaczające „szczęśliwy, wesoły”[11].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój
Zielne rośliny jednoroczne i byliny oraz niewielkie krzewy[9][13]. Pędy często wrzosopodobne, nagie lub owłosione, miękko lub szczeciniasto[13], często z przewodami żywicznymi[9]. Łodygi czasem zygzakowato powyginane[6].
Liście
Zazwyczaj skrętoległe, rzadziej częściowo naprzeciwległe lub skupione w rozecie przyziemnej[9], zwykle siedzące lub z oskrzydlonym ogonkiem[13]. Blaszka cienka lub skórzasta, równowąska do eliptycznej, zwykle całobrzega[13].
Kwiaty
Zebrane w pojedyncze, szczytowe, rozwijające się zwykle na długich szypułach koszyczki[9][13]. Okrywy są półkuliste do walcowatych, z 3–4 rzędami listków (według niektórych źródeł zwykle z dwoma[13]). Listki okrywy podobnej wielkości lub zmniejszające się, równowąskolancetowate, ciemnozielone wzdłuż osi, łuskowato obłonione na brzegu. Brzeżne kwiaty języczkowe są żeńskie, rosną w jednym rzędzie, rzadko ich brak[13], zwykle są liczne[6]. Mają zwykle barwę niebieską lub fioletową, rzadziej białą lub żółtą[13]. We wnętrzu koszyczka występują zawsze żółte kwiaty rurkowe, męskie[13] lub obupłciowe[9], o rurce wąskiej, w górze lejkowatej, z 5 łatkami trójkątnymi lub lancetowatymi, rozpostartymi lub podwijającymi się[13].
Owoce
Niełupki eliptyczno-jajowate[13], spłaszczone, z bocznymi żebrami, często owłosione[9]. Puch kielichowy w postaci jednego rzędu licznych włosków lub ości, trwałych lub odpadających[9].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny astrowatych (Asteraceae), podrodziny Asteroideae i plemienia Astereae[14]. Do najbliższych krewnych tego rodzaju należą endemiczne dla Wyspy Świętej Heleny rodzaje Commidendrum i Melanodendron[15].

Wykaz gatunków[4]

Uprawa[edytuj | edytuj kod]

Rośliny wymagają ochrony przed przymrozkami, do gruntu sadzone są gdy minie ryzyko ich wystąpienia (nieliczne gatunki mogą zimować w gruncie w klimacie umiarkowanym). Wymagają stanowisk słonecznych, nadają się do uprawy pojemnikowej. Podłoże powinno być mineralne i przepuszczalne[6]. Rozmnażane są za pomocą nasion (sianych wiosną), przez podział kęp i przez sadzonki zielne (późnym latem i jesienią)[6][10]. Usuwanie przekwitających kwiatostanów sprzyja przedłużaniu kwitnienia[10].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-07-31] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-07-31] (ang.).
  3. ↑ a b Felicia. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-07-31].
  4. ↑ a b c Felicia Cass.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-07-31].
  5. ↑ a b c Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 82. ISBN 978-83-925110-5-2.
  6. ↑ a b c d e f g Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin tom I, A-J. Poznań: Zysk i S-ka, 2011, s. 371. ISBN 978-83-7506-845-0.
  7. ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 360, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  8. ↑ a b Felicia. [w:] African Plant Database [on-line]. Conservatoire et Jardin botaniques & South African National Biodiversity Institute. [dostęp 2022-07-31].
  9. ↑ a b c d e f g h Felicia Cass.. [w:] Flora of Somalia [on-line]. JSTOR. [dostęp 2022-07-31].
  10. ↑ a b c d Geoff Burnie i in.: Botanica. Konemann, 2005, s. 371. ISBN 3-8331-1916-0.
  11. ↑ a b D. Gledhill: The Names of Plants. Cambridge University Press, 2008, s. 164. ISBN 978-0-521-86645-3.
  12. ↑ S.J. Smithies: Felicia amelloides. [w:] PlantZAfrica [on-line]. SA National Biodiversity Institute. [dostęp 2022-07-31].
  13. ↑ a b c d e f g h i j k K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. Vol. VIII. Flowering Plants. Eudicots: Asterales. Berlin, Heidelberg, New York: Springer-Verlag, 2007, s. 292. ISBN 978-3-540-31050-1.
  14. ↑ Genus Felicia Cass.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-07-31].
  15. ↑ A. EASTWOOD, M. GIBBY, Q. C. B. CRONK. Evolution of St Helena arborescent Astereae (Asteraceae): relationships of the genera Commidendrum and Melanodendron. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 144, 1, s. 69–83, 2004. DOI: 10.1111/j.0024-4074.2004.00238.x. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jaskrzyn&oldid=70704394”